Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 27.02.1938, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBL AÐ.IÐ
hafði getað orðið steínt fyrir
ólöglega meðfero málsins..
Tveim dögum’ síðar, 24. okt.
1725, kröfðust þeir amtmaður
og verjandi dóms í máliriu og
kvað Þorleifur prófastur hann
upp einn samdægurs í Kópa-
vogi. Lýsti hann amtmami
sýknan af dauða ungfrú Svartz-
kopf og af áð vera í nokkru vit-
orði um að hún hefði verið drep-
in á eitri. Var sýknunin aðallega
byggð á orðum og ummælum
hennar sjálfrar. Ennfremur lýsti
hann þær mæðgur, madömu
Katharínu Pipers og ungf'rú
Karen Holm, sýknar af því að,
hafa valdið dauða ungfrú
Swartskopf með eitri í mat, þar
sem engin vitni höfðu borið
það, að þær hafi átt nokkuð við
þau matvæli, sem hún kvað sér
gefið eitur í. Orð og ummæli
Larsens og Kinchs skyldu ekkí
á nokkurn hátt vera þeim amt-
manni pg mæðgunum til áfeíl-
is. Larsen yrði ekki dæmdur fyr-
ir þéssum rétti, en Kinch skyldí
greiða amtmanni 20 dali í ó-
makslaun, líða dóm, sektir og
aðför að lögum (N. I. 6—21—Í),
sem lygari og rógberi; — ekkí
var hann þó dæmdur til æru-
missis, eins og Jón prófastúf'
Halldórsson lætur í ljósi í frá-
sögn sinni; -— En sækjandinn,
Sigurður sýslumaður, skyldi
eiga mál sitt undir kormngi.
lh|EGAR þessi dómur var kveð
•*ihn upp, voru öll skip sigld
og gat amtmaður ekki sent
hann fyr en 19. júlí.næsta sum-
ar (með Keflavíkurskipi), eins
og sjá má af bréfi hans frá Al-
þingi þann dag til stiftamt-
manns, Er.bréfið harðort mjög
í garð ungfrú Swartskopf, fyrir
allar hennar sakargiftir, og ekki
síður í garð landfógeta, fyrir að
hafa þær eftir. Með dómnum
sendi amtmaður einnig varnar-
rit sitt frá 22. okt. Þótt það verði
ekki séð af þessu bréfi, þá var
amtmanni kunnugt um, hvað
gerst hafði í Höfn viðvíkjandi
þessu máli. Bréf Hákonar sýslu-
manná frá 28. sept. haustið áður
til konungs hafði haft sín áhrif.
Konungur skrifaði stiftamt-
manni 8. febr. (1726), að hann
hefði fengið að vita, að dóm-
endur hefðu orðið ósammála, af
því að séra Þorleifur hefði ekki
viljað láta bera vitni í málinu
um orð, sem hefðu verið töluð
fyrir meira en einu ári; kvaðst
konungur nú vilja bæta Jóni
biskupi Árnasyni í dómnefnd-
ina, og að vitnin mættu bera allt
í málinu, sem gæti skýrt það,
einnig um orð, sem töluð hefðu
verið fyrir lengri tíma en 1 ári.
Jafnframt gaf konungur út ný
skipunarbréf samkvæmt þessu
til þeirra allra, biskups, pró-
fasts og sýslumanns, og lagði
fyrir stiftamtmann og senda
þeim þau með fyrstu ferð. —
Með bréfi til landfógeta, dags.
'15. apríl, sendi stiftamtmaður
skipunarbréfin til hans og bað
hann afhenda þau, og skrifaði
samdægurs amtmanni og sendi
honum eftirrit af bréfi konungs
til sín. Komu bréf þessi bingað
21. maí. — Amtmaður hafði
sótt um að mega fara utan, en
það vildi konungur (25. apríl)
ekki leyfa honum fyr en málið
væri á enda kljáð (sbr. bréf
stjórnarinnar til stiftamtmanns,
Rabens, 27. apríl) og tilkynntí
stiftamtmaður amtmanni þáð
litlu síðar (30. apríl); kvað hann
sig taka það ekki lítið sárt, eink-
um þar eð álitið væri, að kon-
ungur hefði hann grunaðan.
Stiftamtmaður hafði gott álit á
amtmanni og var amtmaður
fulltrúi hans hér. Þeir vpru
kunnugir hvor öðrum og fór
jafnan vel á með þeim. Sjá um
stiftamtmann í Safni til sögu
íslands, II., 760—61.
Málsrannsóknir og vitna-
íéiðsla þeirra rannsóknardóm-
andanna þriggja frá 1726 mun
ekki lengur til hér, én af bréfi
amtmanns til stiftamtmanns 20.
ág. má sjá, að réttarhöld þeirra
hafa byrjað 10. þess mán. og að
nokkur vitni höfðu þá komið
fyrir réttinh, er amtmaður
skrifaði bréf sitt. í þessu bréfi
gefur amtmaður ungfrú Swarts-
kopf einni sök á því, að mál
þetta -hafi risið, en jafnframt
hellir hann skömmum yfir land-
fógeta, — sem blóðþyrstan óvin
sinn «>g - öiu í idarman n. Aítur
skrifar amtmaður . stiftamt-
manni 28. s. m. og sendir honum
þá jafnframt dóm þeirra þre-
menninganna frá 24. s. m. Um
leið hefir hann lagt drög fyrir,
saksókn á hendur Frantz
Swartskopf; gétur þess að
Kineh hafi íengið sinn dóm og
hyggst að finna Larsen í fjöru
síðar, Segir að sér hafi nú ekki
verið stefnt fyrir þennan rétt
og þykir lítið hafa orðið úr
höggi, svo hátt sem til var reitt.
—■ Gleymir ekki að hella úr
skálum reiði sinnar yfir land-
fógeta að síðustu.
Fáum dögum síðar (2. seirt.)
skrifar hann konungi, rekur
gang málsins og talar óvirðu-
lega um störf dómanda hið
fyrra sumarið, segir að Hákon
hafi farið heim fyr en nokkurn
mann ‘varði, eftir að þeir höfðu
setið yfir málunum á fimmtu
viku, við brennivínsdrykkju og
á þann hátt, sem guð muni bezt
vita. — Segir hann að dómur
sá, sem feldur hafi verið 24.
síðastliðins mán., hafi verið í
samræmi við hinn fyrri. — Síð-
ari hluti bréfsins er mestmegnis
skammir um landfógeta og síð-
an Appolloníu i gröf hennar,
fyrirbænir fyri,r-^ér til konungs,
ef einhverjir af hinum haturs-
fullu og jafnvel blóðþyrstu ó-
vinum skyldu fara að skrifa hon-
um um sig o. s.; frv. — Bréf
þetta sendi hann til stiftamt-
manns til góðra meðmæla, á-
samt bréfi til þans. sjálfs, dags
10. s. m.; barmar hann sér þar
mjög yfir þeirrii illu meðferð,
sem hann hafi .ijijitt þola í þessu
auma landi vegua. þessara mála-
ferla. — Má nætri geta, að þetta
hafa heldur eugar sældarstund-
ir verið fyrir aintmann. Er sem
hrinið hafi á þpj^um bölbænir
stúlku þeirrar. er Appollonía
sagði landfógeta frá, að hefði
veslast upp af þunglyndi vegna
þess, að Fuhrmann hefði verið
trúlofaður
svikið hana
hún hana
hennar óskað lionum mikils ils
og Ógæfu, og aé pág inætti koma
yfir hann áðu/cn hann dæi. Sú
ósk hefir orðið úppfylt í ríkum
mæli. Honum hafoi nú að vísu
tekist að fá sig dæmdan sýknan
af dauða Appolloníú, og sömu-
leiðis Káren HoÍm, sem hann
virðist hafa unnað, og móður
hennar. En orðróminn hér og
erlendis var óhægt að kæfa nið-
ur, og allar illar grunsemdir
hér og þar. Og ekki var alt bú-
ið enn, hann átti eítir að ná sér
niðri' á þeim Larsen og Wulf
landfógeta. Og svo hafði staðið
í skipunarbréfi konungs til
dómandanna, að endanlegum
dóm þeirra ætti undir éins að
senda inn fyrir hæstarétt til
frekari athugunar.
Það er nú að svo búnu óvíst,
hvort hæstiréttur hefir nokkru
sinni fjallað um sjálft aðalmálið,
eins og staðið hefir til, en af frá-
sögn Jóns prófasts Halldórsson-
ar, í Safni II, 775, sést það, að
sumarið eftir, 1727, stefndi
Kineh, sem þá var orðinn und-
irkaupmaður á Vestfjörðum,
þeim Þorleifi prófasti og Fuhr-
mann amtmanni fyrir hæstarétt.
Var stefnan lesin yfir gröf séra
Þorleifs, því að hann var þá þeg-
ar kominn fyrir hinn æðsta dóm-
stól; hann drukknaði í kvísi úr
Markarfljóti 12. jan. (sbr. Ann.
1400—1800, I, 529), þar sem síð-
an heitir prófastsáll.*) En
*) Sbr. Árb. Fornl.fél. 1902, 12;
hann er raunar nelndur Gunnars-
hólmalæna á uppdrætti herfor-
ingjaráðsins.
henni fyrrum og
í tijp*ðum; kvað
hafg í veikindum
amtmaður fór utan, til að standa
fyrir máli sínu. Það fór sem von
var, að Kinch var sýknaður, því
að framburður hans hafði verið
sannur og hann hefði gert rangt
í að leyna því, sem Appollonía
sagði honum á banabéði sínum.
Var amtmaður dæmdur til að
greiða Kinch 300 dali. Enn frem-
ur skyldi hann greiða WuK land-
fógeta 50 dali, og var það vel
sloppið, og aðra 50 dali til Krist-
jánshafnarkirkju. í Mælifells-
annál (Ann. 1400—-1800, I. 638
—39) segir, að hann hafi auk
þess mátt láta úti 500 dali til
Frantz Swartskopf, þróð^gÚAp-
polloníu, „er hún átti í láni hjá
honum“. en þar mun eitthvað
blandað málum; hann átti ó-
greidda henni 100 dali, er hún
dó, nefnilega helming þess, er
honum bar að greiða henni það
ár (1724); hafði Frantz Swarts-
kopf farið fram á það í Höfn
(24. marz 1725), að sér yrðu
þeir greiddir, en stiftamtmaður
vildi láta það bíða, unz máíið
væri útkljáð. Dómendur virðast
hafa sloppið við allar sektir fyr-
ir sinn ranga dóm um Kinch.
Séra Þorleifur hafði að sönnu
dæmt hann. einn í fyrstu og var
nú dáinn, en svo sem áður er
sagt, virðast dómendur allir
hafa samþykt þann dóm, eða
annan eins, sumarið 1726.
Wulf landfógeta hefir senni-
lega þótt ilt að búa við hatur
amtmanns á Bessastöðum og
fór hann utan sumarið eftir að
dómur þeirra þremenninganna
var kveðinn upp, 1727; sigldi
hann með Stykkishólmsskipi.
en amtmaður með Eyrarbakka-
skipi. Var Wulf síðan í Höfn
embættislaus, en hafði þriðjung
fógetalaunann. — Stiftayitrnað-
ur gat ekki komið FuíTrmann
vini sínum til hjálpar; honum
var einnig stefht fyrir alrra-
hæstrétt þetta sama sumar;
hann dó 29. september.
Amtmaður kom hingað næsta
sumar og skömmu s'íðar fór ma-
dama Pipers utan.!;:) Hefir hann
sennilega ekki latt hana og
henni ekki þótt girnilegt að búa
hér lengur við illan orðróm og
níðvísur, sem ílugu um land-
ið.**) — Karen varð eftir hjá
(Frh. á 8. síðu.)
*Y Sbr. Mælifellsannál, Ann.
1400—1800, I., 697; „Hólma kerl-
ing“ er eflaust gamla konan, en
ekki Karen dóttir hennar.
**) Tveim dogurn eftir að dóm-
urinn var kveðinn upp í Kópavogi
1726 stefndi amtmaður tveim
dönskum mönnum þangað fyrir
rétt 27. s. m. út af ummælum ann-
ars þeirra, Anders Schaviniusar,
um amtmann og' heimilisfólk hans.
í eins konar varnarskjali, sem A.
(Frh. á 8. síðu.)