Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 27.02.1938, Blaðsíða 8

€
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
APPOLLONIA SWA8TSKOPF
(Frh. af 6. síðu.)
amtmanni, en ekki gekk hann
að eiga hana. Hann lifði í 5 ár
eftir þetta, dó 10. júní 1733 á
Bessastöðum, 48 ára gamall, og
var jarðaður þar í kórnum, - —
þar sem Appollonía hvíldi fyrir.
Tíu dögum fyrir andlátið arf-
leiddi hann Karen Holm að öllu
lausafé sínu og jafnfarmt öllu af
gjaldi af fasteignum sínum með-
an hún lifði, en eftir hennar
daga skyldu réttir lögerfingjar
hans njóta þeirra. — Árið eftir
dó Cornelius Wulf landfógeti 1
Höfn.
Jón prófastur Halldórsson í
Hítárdal hefir eflaust þekt Fuhr-
mann amtmann og verið hlýtt
til hans. Hann kemst svo að
orði um hann í Hirðstjóra-ann-
ál (Safn II., 776—77): „Amt-
maður Fuhrmann var með
hærri mönnum á vöxt, fyrir-
mannlegur, skarpvitur, vel tal-*
andi, forfarinn í flestum lær-
dómslistum og tungumálum,
svo ég efast um, hvort hér hafi
verið lærðari veraldlegur yfir-
maður; þar með var hann frið-
samur, Ijúfur, lítillátur, glað-
sinnaður og veitingasamur. Á
alþingi var oftast nær alsetið í
kringum hans borð um máltíð
af fyrirmönnum landsins og
hans góðum vinum, er hann lét
til sín kalla. Sótti ekki eftir
neins manns falli eður hrösun,
stundaði ti að halda landinu
við frið og landsrétt. Hann var
hér amtmaður 15 ár; vanséð,
hvað fljótt ísland fær hans líka
x öllu.“
í Bessastaðakirkju standa 2
afarmiklir koparstjakar á altar-
inu, 57,5 cm. að hæð og 31,5 að
þverm. um stéttina. Á þeim er
svofeld áletrun á latínu: Hocce
Par Lychnúchorum cum cæteris
(Frh. af 6. síðu.)
Sc. lagði fram, kvaðst hann hafa
svo um mælt, að fyr en hann yrði
gerður ærulaus skyldu sumir af
heimilismönnum amtmanns verða
gerðir það, þeir sem borið höfðu
Ijúgviíni, og kannaðist hann við,
að það væru þær Maren Jespers-
dóttir og Gunnhildur Hemingsdótt-
ir, eftir því sem þær hefðu sagt við
hann og aðra og ekki játað fyrir
réttinum. — Þetta mál var tekið
fyrir aftur 27. spt. og stefnt
fjölda vitna og kunnu sum þeirra
háðvísur, sem eru skrifaðar eftir
þeim í réttarbókina, um þessi vitni
amtmanns o. fl., og báru A. Sc.
fyrir að hafa farið með þær. Sá
hann þá sinn kost vænstan, að biðja
amtmann fyrirgefningar með mjög
auðmjúkum orðum og éta ofan í
sig ummælin um ljúgvitnin. Enn
fleiri vísur .voru til en þessar, og
eru til enn, og var ekki hægt fyr-
ir neinn að bæla niður almanna-
róminn um þetta mál.
ornamentis Ecclesie Besseste-
diensi - in usúm pium et per-
petúum donavit dotavit Catha-
rina Holmio Anno 1734: ...
Þyngdin er sett á stéttirnar að
neSan: . :1: lpd: 4 pd.: Þessa
stjaka og aðra kirkjugripi hefir
þá Karen Holm gefið Bessa-
staða-kirkju fyrir legstað amt-
manns árið eftir að hann dó.
Sýknudómarnir í Swarts-
kopfs-máli 1725 og 1726 eru
eðlilegir, eftir þeim gögnum,
sem lágu fyrir dómurunum.
Annars vegar skýrslur um grun-
semd veikrar konu, sem var
dáin og' grafin ári áður en rann-
sóknin hófst, hins vegar eiðfest-
ur framburður lifandi vitna,
sem voru nákunnug málavöxt-
um. Annað mál er það, að rann-
sóknin og vitnaleiðslan er und-
arleg, þær persónur aldrei yfir-
heyrðar, sem grunsemdin lá á.
Sumum, sem lesið hafa frá-
sagnir Jóns prófasts Halldórs-
sonar eða Jóns Espóiíns um
þetta mál, mun hafa komið til
hugar, án þess þó, að þcir gefi
tilefni til þess—, að Appollonia
hafi fyrirfarið sér sjálf og reynt
að koma því á þær mæðgur,
þeim til bölvunar. — Sama er
sagt að átt hafi að koma fram
við tilraunir með ósjálfráðri
skrift, sern gerðar voru fyrir
nokkrum árum á Bessastöðum,
sbr. tímaritið Iðunni, n. fl., VIII,
247—53 (E. H. Kvaran); en eins
og þar er gefið í skyn, er ekki
hægt að reiða sig mikið á slíkt.
Og enginn, sem kynnir sér vel
hin gömlu gögn málsins, mun
geta fundið í þeim nokkrar lík-
ur til, að Appollonía Swarts-
kopf hafi fyrirfarið sér, — þótt
ástæður hennar til þess virðist
hafa verið meiri en sumra ann-
ara, sem gripið hafa til slíks
óyndis-úrr æðis.
AÐSÓKN.
Framh. af 3. síðu.
til þess að geta eignast þig, svo
að þú þyrftir aldrei framar að
hlaupa á sunnudögum eða bera
votaband. E(að var æfintýri
barnslundarinnar, sem varð að
engu í Ijósi fullorðinsáranna á
sama hátt og draumar nætur-
innar verða að hégóma í birtu
dagsins.
Og nú vissi ég ekkert um þig,
ekki einu sinni hvort þú varst
lífs eða liðinn.
Viku síðar daginn fyrir Þor-
láksmessu er ég að slæpast í
einni þorpsbúðinni. Þá ber þar
að gamlan bónda frá næsta bæ
við Botn. Kemur mér þá í hug
að ég skuli spyrja hann eftir
Krumma, en get þó einhvern
veginn ekki fengið mig til þess
innan um allan þennan fólks-
vaðal, sem þar er.
Ég vík samt að honum kunn-
uglega og segi: „Sæll vert þú,
Jón minn.“ „Sæll og blessaður,
þú ert þá hér kominn á fornar
slóðir.“ „Og því ekki það, þang-
að leitar jálkurinn, sem hann
hefir mest þrælkaður verið.“
„Ó-já, svo er nú sagt.“ „En
viltu annars ekki gera svo vel
og koma heim í kofann til
ömmu gömlu, ég hugsa að hún
hafi heitt á könnunni. Og svo á
ég kannske eitthvað,11 segi ég
lágt um leið og ég laut að eyra
gamla mannsins. „Á, já, já, það
kynni nú að vera með ykkur,
þessa ungu,“ segir hann í sama
tón, „en þökk fyrir, 'hann er
fjandi napur núna og svo setur
að manni af þessu snöltri hérna
á plássinu. Ég er löngu búinn að
klára mig og er bara að bíða
eftir honum Bjarna í Koti, hann
er nú eins og þú veizt alt af
heldur seinn og dontusamur í
kaupstað.“
„Hún er líklega ekki tolluð
þessi,“ segir gamli Jón um leið
og ég set fyrir hann axlafulla
ákavítisflösku, svo að hann geti
fengið sér bragð á meðan við
bíðum eftir kaffidropanum.
„Nei, það máttu bölva þér
upp á að hún ekki er. En
hvernig hefir Einar gamli í
Botni það núna?“
„Ha, hvað segirðu maður!
hann, sem er dauður.“ „Nú, það
hefi ég ekki heyrt.“ „Ja, það
er nú það, hann dó í vor og
búið var alt selt.1
„Jæja, það hefir líklega
ekki farið hátt í þessu árferði?“
„O, læt ég það alt vera, þetta
var metfé og kostagripir, sem
hann átti, karlinn.“
„Var hann ekki fyrir löngu
búinn a5 fella Krumma?“
„Ónei, ekki var það nú, en
hitt var það, að honum mun
hafa komið það til hugar, því
ekki sagðist hann selja hann.
Hann sagði sem sé, að klárinn
hefði stórum versnað í skap-
lyndi þegar þú fórst þaðan og
verið eins og hálfeirðarlaus
lengi á eftir.“
„En hvað varð þá af honum?
Hver keypti hann?“ spurði ég
með áreynslu, sem ég reyndi að
dylja.
„Það kærðu sig nú ekki marg-
ir um hann, svona gamlan hest,
svo hann lenti hjá Garðari á
Grund, og ekki hefir hann tap-
að á því, honum verður flest
að fé, manninum þeim.“
„Garðar? Ég man ekki eftir
„Nei, það er ekki von, hann
er nýfluttur í sveitina eitthvað
sunnan að. Hann er efnabóndi,
en argasti skepnuníðingur.“
„Krummi hefir líklega ekki
átt sjö dagana sæla þar.“
„Ó, biddu sannan. Nei, það
var nú eitthvað annað. Fyrst
var nú alltaf verið að and-
skotast á honum á hverjum
degi, því alltaf var hann lip-
uf’ undir hnakknum. Svo helt-
ist hann og þá var hann sett-
ur fyrir plóg og svo var nátt-
úrlega reitt á honum af döluix-
um, þó hann haltur væri.“
„Gékk þeim aldrei neitt illa
að ná honum?“ „O! anzvít-
inn, þeir höfðu hann bara í
afturfótahafti.“ „Því var mann-
helvítið ekki kærður fyrir
svona meðferð?“. „Ja, kærður
— o, það er nú si sona, það
hefðu kannske ekki maxgir
viljað verða til þess. Þetta er
allra bezti náungi hann Garð-
ar greyið, bónþægur og hjálp-
samur.“
„Það eru ekki nema mestu
illmenni, sem fara svona með
skepnur“, mælti ég þunglega,
„en segðu mér samt meira um
Krumma.“ „Ja, hann var nú
víst sendur suður á Nes á úti-
gang um veturnæturnar, en
Magnús sendi hann heim aft-
ur og þau orð með, að svona
horaða og á allan hátt illa með-
farna skepnu tæki. hann hvorki
á fóður né útigang, og ef eig-
andinn ekki lógaði honum
strax, þá skyldi hann kæra
hann“. „Nú, lógaði hann hon-
um þá?“
„Nei, biddu fyrir þér, hann
hélt hann þyrði að sjá framan
í Manga gamla og hreppstjór-
ann. Svo var Krummi látinn
á dalinn eftir veturnáttakast-
ið, og þar hrapaði hann frarn
af Fæluhyrnunni í norðanhríð-
inni, sem hann gerði núna um
daginn.“ „Og þar hefir hann
farist?“ „Já, blessaður vertu,
ég held nú það. En það er flest-
um óskiljanlegt, hvað skepnan
hefir verið að gera uppi á há
hyrnunni, þangað fara hest-
ar yfirleitt aldrei, eins og þú
þekkir — og sízt á veturna.“
Ég starði utan við mig á Jón
gamla, þar sem hann var langt
kominn með flöskuna.
Ég sá í huganum stór, brún
augu, hvítar tennur, sem nört-
uðu vingjarnlega í mig, og volg-
ar nasir, sem stungu sér vin-
gjarnlega ofan í hálsakot mitt.
Ég snýtti mér hátt og lengi
til þess að reyna að losna við
herpinginn í kokinu og leyna
vatninu, sem sat í augunum.