Alþýðublaðið - 11.12.1927, Blaðsíða 5

11. dez. 1927.
5
Erlend sióHðJsB.
Ein stærsta sbipasmiðastöð
heimsins.
I.
Vér íslendingar erum vanir að
ielja fiskiútgerð vora stóriðju.
Þetta er rétt, ef miðað er við''
fjölda landsmanna og fjármagn
frað, sem ]>eir ráða yfir sameigin-
lega. Vér erum vanir því að telja
hlutafélög eins og „Kveldúlf' eða
„AIliance“ stóriðjurekendur. Þetta
>er rétt, ef miðað er við ísland eitt.
En sé [>essi iðja og þessi iðju-
félög mæld á erlendan kvarða, þá
reynast ]>au harla smávaxin. Og
af því að ég held, að allur al-
menningur geri sér ekki í hugaiM
iund, hvilik voðabákn erlend iðju-
félög geta verið, né heldur, hvað
«rlendar verksmiðjur og starf
þeirra getur verið óhemjulegt að
vöxtuhum, svo að jafnvel einstöku
verksmiðjur eru reknar með fleira
starfsfólki, en íbúar eru í Reykja-
vik, ætla ég að lýsa einu sliku
fyrirtæki, sem ég átti færi á að
grannskoða í haust eð leið.
Kiel heitir miðlungsborg suður
;á Holtsetalandi, og munu rnargir
íslendingar kannast við hana fyrir
tveggja hluta sakir, þeirra, aö hún
fyrir danzk-þýzka striðið 1864 lá
S löndum Danakonuiigs, og að hjá
henni hefst skurður sá, er við
hana er kendur, Kielarskurðurinn,
sem sker sundur Jótlandsskaga og
er skemsta skipaleiÖ milli Eystra-
salts og Norðursjávar. Hafði bær-
inn sér ekkert annað til frægðar
fram yfir 1864 en lítinn háskóla,
og hafði hann þá ekki nema um
30 000 ibúa. Bærinn liggur annars
vegar við og fyrir botni Ijómandi
fallegs fjarðar, og þegar Þjóðverj-
ar eftir 1871 fóru að gerast sigl-
xngaþjóð, risu upp hinum meg-
in fjarðarins, þar, sem kallað er
Gaarden, nokkrar ' skipasmíða-
stöðvar, og þegar flutt var flota-
stöð þýzka flotans frá Königsberg
Kiel, reis |>ar einnig upp her-
skipasmiðastöð, sem eftir alda-
mótin var. orðin stærsta slík stöð
i heimi, og unnu þar rétt fyrir
ófriðinn mikla 22 000 manns, en
íbúar borgarinnar voru orðnir
200 000. Með ófriðnum mikla lauk
öllum iierskipabyggingum Þjóð-
verja, og rikiö stóð uppi með
stöðina og vissi ekkert, hvaö það
átti við hana að gera, og mann-
fjöldinn allur, sem þar hafði haft
atvinnu sina, stóð bjargþrota.
Þá varð Berlmarhlutafélagiö
„Deutsche Werke“ til þess aö taka
hana að sér og reka hana. Hið
stöðuga eftirlit Bandamanna, sem
óttuöust, aö stöðin byggi til her-
gögn á laun, háði henni ]k> mjög,
og var hún því 1925 gerð að
sjálfstæðu 'íyrirtifiki, og vinna nú
9000 nianns í smiðjurp iiennai' ; er
hún nú ein af stærstu skipasmiöj-
utn hehnsms, og eru þó hinar
stöðvamar í Kie!, Howaldswerke
\
,, y
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
og Genna'iastöðin, sem Krupp á,
< kkert smásmíði.
Ég v;ar 'búinn aö síma út á stöð-
ina og biðja um að mega sjá
hana, og þegar ég kl. I kom nið-
ur á hafnarbakkann hjá aðalbraut-
arstöðinni, beið eftir mér fallegur.
gufubátur til að flytja mig yfir
urn fjörðinn, og verkfræðingur,
sem átö að sýna mér það, sem að
sjá var.
,,Það koma hér afarmargir gest-
ir hvaðanæfa til að skoða stöðina,
og við flytjum þá á þessum bát,"
sagði hann.
Og ég reis upp í bátnum, þeg-
ar komið var út á mitt sund, og
leit á borgma, sem lá böðuð í
sólskini beggja megin fjarðarins.
]>ar sem geröar eru Ðieselvéiar
jafní í stórskip sem smábáta og
jafnt til notkunar á láði sem legi.
Kvað verkfræðingurinn stöðina
búa til litla 45 hestafla Dieselvél,
sem seldist mikið til Súðurlanda,
Spánar, ítalíu og Portúgals, og
hefðu allmörg eintök af henni
allra síöustu árin selst til íslands;
lofaði bann að sýna mér þá vél,
þegar á land kæmi. Almenna mót-
ora byggi þeir og til. Þeir hefðu
sérstaka rafmótorasmiðju, og sá
tírni, sem afgangs yrði frá þeirri
vinnu, væri notaður til að búa til
rafstraujárn. — Svona eru Þjóð-
falla í þá átt. „Það er ekki svo
verjar nýtnir á tírnann. Ég lét orð
lítil spýj.a eða jámögn afgangs, að
ínin sé ekki nýtt", sagði verkfræð-
Verksmiðjan séð úr foftinu.
Kaapið ekkl
eldhúsáböld
án þess að spyrjast fyrir
um verð og gæði hjá
Johs. Hanseas Enke
(H. Biering),
Laugavei 3. — Sími 1550.
Allar
vörur seljast
með miklum
afslætti
tii jöia.
Huðjón Einarsson
LaugaveBi 5. Síini 1896.
Til Vífilsstí>.ö|s
fer bifreið álla virka dagá kl. 3 siOíi.
Alia sunnudaga kl. 12 og 3 j,,i
Bifretfiastðð Steludórs.
Sfaðið viö heimsóknartíraann. ti.ui 5-‘;l.
a—.....'.......................a
Öðrum megin lá gamla borgim.
með íbúðarhús, stórhýsi, kirkju-
turna og blómagarða, og jiaðan
heyrðist hægt hjólaskrölt og hófa-
tak, en hinum megin lá nýi bær-
tnn með verksmiðjustrompa,
krana og stórskip á stokkum, og
þaðan heyrðust örtíðir skellirnir
í rafmagnshömrum og orgið í
gufuvélunum. Það var eins og
fortið og nútíð horfðust í augu
sem grámuglur tvær |iarna yfir
um víkbia og botnuðu ekkert hvor
i hátterni annarar.
Svo fór verkfræðingurinn að
segja mér frá stöðinni.
Stöðvi||nar eru tvær, önnur sú,
sem ég var að fara til, en hin út
með firöinum í þorpi, sem heitir
Priedrichsort, en þar hafði áður
verið tundursmíðastöð ríkisins.
i>au standa á lóö, sem er 11 fer-
krn. að ummáli, og er sjávarbakk-
inn, sem að þeim liggur, 5J/a km.
aö lengd. Á báðuni stöðvunum
vjnna samtals 9:000 manns. Þær
hafa dráttarbraiitir, sem tafca við
skipum, sem eru 180 m. löng, 6
þurkvíar, sem taka skip, sem eru
175 m. löng og .28 m. breið, og 5
flotkvíar, sem læra 120—2500
smálesta ])nnga. Síðan „Deutsche
Werke“ tók við smíðastöðhmi,
hefir hún smíðað um 150 stórskip
frá 2000 up|i í 9500 smálestir.
Flestöll skipin eru ineð Diesei-
véium, og'nú eru stöðvarnar að
byggja lo fimm þúsund smálesta
skip meö Ðiesel-véluin, og eiga
þau að fara til Noregs. Stöðin
hefir sérstaka Dieselvéiasmiðju,
ingurjnn: Enn fremur byggir verk-
smiðjan fiski- og kappsiglinga-
skútur, og mér var nefndur fjöldi
þeirra, sem unnið höfðu verðlaun
í kappsiglingum úti um allan
heim. Enn frenmr eru smíðaðir
sporvagnar, og ier inest af þeim
til Norðurlanda; svo eru og smíÖ-
aðar þar alls konar dælur og
unnin ails konar trésmíði. Ekki
er hvað ])ýðingarminst stevpu-
verkið. Það getur steypt hluti úr
potti, er vega alt að 20 000 kg.,
úr stáii, er vega alt að 2000 kg„
og úr öðrum málmi alt að 1400
kg„ en járnsiniðjan getur hamrað
hluti alt að 10 000 kg. þunga.
„i stuttu máli,“ segir verkfra:ð-
ingurinn, ,við notum engan hlut
.hér á ski|>asmíðastööinni, sem
ekki er smíðiaður hér. Ekkert er
aðfengið nema hráefnið."
Við vorum nú að koma alveg
yfir sundiö, og hvert, sem ég ieit,
blasti við skipasmiðastöðin, meira
bákii en ég gat gert mér grein
ijfyrir í bili.
„Er ekki feikilegur gróði, sem
befst upp úr öllu þessu ?“ spurðiég.
„Nei; það er ekki. Eigendumir
láta sér nægja venjuiega banka-
vexti af stofnfénu og stundum
minna," sagði verkfræðingurinn.
Ég varð liissa i yfir þessu og
hann sá það.
„Verksmiðjan er ekki rekin tii
að græða, heldur til að sýna, að
þýzk iðja geti afrekað sama og
og gert er hjá öðrum þjóðum og
afrekað bet.ra.“
Svo iagði báturinn að landi.
II.
Við gengum upp bryggjuna, og
fyrir ofan hana tók við okkur
maður emkennisbúinn, sem leiddi
okkur inji í klefa, og þar urðum
við að rita nöfri okkar í bók, og
ég varð að tiltaka erindi mitt.
Ég spurði, því þetta væri gert.
„Hér eru gerðar svo margar
uppfundningar, sem keppinautunfi
voruni gæti leikið hugur á,“ -var
svarið.
,,Er hér þá stöðugur vörður á
stöðinni?" spurði ég.
,,Við höfum sjálfir tuttugu og
fimm manna lögreglulið, sem er
að verki nött og nýtan dag, og
það er ekki hægt að komast hing-
að nema um eitt harðvarið hl>ð.“
Við gengum upp eftir götu
aðalgata stöðvarinnar að því, ©r
virtist, og lágu öðruin megin
að henni skrifstofuhúsin mörg,
stór og marglyft. Yfir um hana
])vera lágu járnbrautarteinar.
„Við höfum sjálfir járnbrautar-
stöð hér, og' fólkið ó henni er okk-
ar fólk. Teinarnir, sem þér sjáið,
téngja okkur við brautarstöð rík-
isins, þar sem báturinn sótti yö-
ur,“ sagði fylgdarmaður minn.
Við beygðum inn í hliðargötu,
og iá þar tii vinstri handar tví-
lyft hús með rnerki rauða kross-
ins.
„Þetta er spítaliim okkar. Þeg-
ar slys ber að höndum, sem því
iniöur oft er, þótt ftest séu smá-
vægiieg, þá flytjum viö raenn
ina á þennan spítala. Við meg-
um til, þvi að það er of langí