Alþýðublaðið - 25.09.1943, Blaðsíða 5

JLaugardagur 25. sept. 1943,
ALÞYÐUBLAÐIÐ
ÞAÐ eru engar öfgar þótt
sagt sé, að tilkynning þessi
kom eins og þruma úr heið-
skíru lofti. Yfirlýsingunni um
undantekningarnar tóku menn
með stillingu. En yfirlýsingin
um dauðadómana kom eins og
reiðarslag. Þegar Oslóbúar
vöknuðu til vinnu morguninn
eftir var varla hægt að þekkja
þá lengur. Enginn dráttur sást
í neinu andliti og allir fóru
beina leið á vinnustaðina.
Hvergi sást merki um ótta eða
skélfingu. Sérhver maður bjó
yfir hatri og harmi.
Þegar kunnugt varð að
Hansteen og Wickström höfðu
gert allt, sem í þeirra valdi
stóð til þess að hindra verk-
fallið, varð reiðin enn þá magn-
aðri. Enginn var í vafa um,
hvers vegna Hansteen hafði
verið myrtur. í meira en ár
hafði hann orðið að semja við
Þjóðverja. Trúnaðarmennirnir
fóru alltaf til hans, þegar þeir
þurftu á hjálp að halda. Þenn-
an tíma hafði hann verið miklu
meira en aðeins lögfræðilegur
xáðunautur Alþýðusambandsins
1 samningunum við Þjóðverja
hafði hánn sýnt að hann var
þeim langsamlega fremri að
hyggindum. Þeir urðu að smá-
börnum frammi fyrir þessum
tilgerðarlausa, unga manni. Og
verst var, að þeir fundu þetta
sjálfir. I Alþýðusambandinu var
hann og Bueland öflugustu and-
stæðingar Þjóðverja. Terboven
átti margs að hefna daginn,
sem hann lét taka Viggo Han-
steen af lífi. — En þeir voru
fáir. sem þekktu Rolf Wick-
ström. Smám saman upplýstist
þó, að hann var 29 ára gamall
járniðnaðarmaður frá Skabo.
Sem formaður félags síns hafði
hann barizt á móti verkfallinu.
Honum var ljóst, að opinber
barátta myndi draga slæman
dilk á eftir sér. Og svo átti hann
að verða eitt af fyrstu fórnar-
lömbum nazistanna. Margir á-
líta, að Ludvik Bueland hafi
átt að vérða hitt fórnarlambið,
en ekki Rolf Wickström. En
hann var fjarverandi þegar til-
kynningin um undantekningarn
ar var birt. Frá því 18. júní
jhafði hann ekki tekið neinn
þátt í verkalýðsbaráttunni. Það
var hann, sem tekinn var fasi J.r
í sölum Stórþingsins. Svo var
honum sleppt úr fangelsi, en
harðbannað að taka þátt í vorka
lýðsbaráttunni. Nú var hann
tekinn fastur á ný upp við
Tyrifjord, langt fyrir utan oað
svæði, sem undantekningin
gilti, stefnt fyrir herrétt g
dæmdur til dauða. Eins var t'a--
ið með Josef Larsson, sem af
öllum mætti reyndi að koma
í veg fyrir verkfallið. Hann
hafði verið formaður sam-
bands járniðnaðarmanna. Hvers
Fílar á vegum úti.
Fílarnir, sem myndin sýnir eru staddir á veginum milli Melbourne og Sydney í Ástr-
alíu. Farandflokkur hefir þá til sýnis ásamt fleirum dýrum. En þegar flokkurinn ferðast
milli borga eru fílarnir látnir annast flutning farangursins og útbúnaður sýningarflokksins
Síðari grein :
Skotln I Oslo 10« september ’41
vegna voru þeir dæmdir? S .vr-
ið liggur í augum uppi. Báiir
voru ákveðnir verkalýðssinnar,
sem stóðu í vegi fyrir áform-
um nazistanna gegn verkalýðs-
samtökunum. Báðir voru seinna
náðaðir og líflátsdóminum
breytt í ævilangt fangelsi.
Þann 11. sepember var svo
tilkynnt, að rektor háskólans,
dr. Didrik Arup Seip prófessor
hefði verið settur af'. Stjórn
Þjóðhjálparinnar var líka rekin,
ennfremur. var Alþýðuhjálpin
leyst upp og stjórn Norðmanna
sambandsins var sett af með
miklum hátíðleika. Það var ekki
ástæðulaust þótt menn spyrðu,
hvað þessi félög kæmu „marx-
istisku verkföllunum11 við.
Mönnum létti þó við það, að
ekki skyldu fleiri dauðadómar
vera framkvæmdir. Þetta var
eitt af seinustu kvöldunum,
sem Oslóbúar höfðu útvarps-
tæki sín. Frá Lundúnum og
Stokkhólmi heyrðum við frétt-
irnar frá sænska iðnþinginu,
þar sem forseti Alþýðusam-
bandsins, August Lindberg,
hafði haldið sína stuttu og ein-
földu ræðu við hinn blóm-
skrýdda, norska fána. „Skelf-
ingu losnir höfum við hlustað á
Sendisveinn óskast
strax. Upplýsingar hjá afgreiðslumanni Alþýðublaðsins.
Sími 4909.
Ungl
Hafnarfjörður.
inga vanfar
til að bera blaðið til kaupenda í Hafn-
arfirði. - Upplýsingar hjá
SigríÖi Erlendsdóttur, Kirkjuvegi 10.
Hafnarfirói.
tilkynningarnar um tvo af félög
um okkur, sem þýzka setuliðið
í Noregi hefir tekið af lífi. Ég
vil ekki minnast á þann viðbjóð
sem við höfum á þessum glæp.
Við munum aldrei gleyma þess-
um félögum okkar og munum
halda minningu þeirra í heiðri
—“. Það var eins og skyndi-
lega hefði birt í dimmu stof-
unni okkar. Við stóðum ekki
einir í baráttunni.
Á fimmtudag voru handtökur
stöðvaðar, en svo hófust þær
aftur á föstudag af fullum
krafti. Þá voru m. a. varafor-
maður norska Alþýðuflokksins
og ritari hans, þeir Einar Ger-
hardsen og Hjálmar Dyrendahl
hnepptir í varðhald. Sumir trún
aðarmanna verkalýðsins sluppu
burtu gegnum greiparnar á
Gestapo. Ákveðið hafði verið,
að allir yrðu kyrrir í Noregi
meðan nokkur líkindi voru á því
að hægt væri að starfa þar
lengur því miður biðu menn of
lengi, og margir góðir menn,
sem hefðu getað innt af hönd-
um ágæt störf erlendis, sitja
nú um óákveðinn tíma innan
f angelsisvegg j a.
Þegar undantekningarreglu-
gerðin var upphafin þann 16.
september, sátu mörg hundruð
Norðmanna í fangelsi. Engirtn
veit, hversu margir þeir voru.
Daginn eftir að Terboven hafði
tilkynnt, að undantekningar-
reglugerðin væri numin úr gildi,
gaf hann út tvær nýjar reglu-
gerðir, sem í rauninni gerðu
undantekningarreglugerðina
gildandi um allt landið. í fyrri
reglugerðinni stóð: „1. Sá, sem
með verkfalli, verkbanni,
skemmdarstarfsemi á vinnu-
stöðvum, eða með því að æsa
fólk reynir að draga úr afköst-
um og trufla vinnufriðinn.
verður dæmdur í fangelsi, eða
til dauða, ef um alvarlegar
sakir er að ræða.“ í hinni reglu-
gerðinni stóð, að þetta skyldi
gilda um allt landið. Herlögin
áttu því að gilda áfram.
Meðan f jöldafangelsanirnar
fóru fram, tóku nazistarnir
stjórn verkalýðsmálanna alger-
lega í sínar hendur. Strax að
morgni hins 10. september
höfðu Tangen, Hansteen og all-
ir formenn fagsambandanna
verið teknir fastir. einkennis-
búin, þýzk lögregla hafði um
morguninri tekið sér stöðu í
skrifstofum Alþýðusambands-
ins. Starfsmönnunum, sem þar
voru, var bannað að yfirgefa
vinnustað. Jafnframt voru
gjaldkerar sambandanna kall-
aðir á ráðstefnu. Þar fengu þeir
tilkynningu um, að öllum
bankaviðskiptum væri lokað.
Enn fremur var þeim skipað
að láta af höndum suma sjóðí
sambandanna. Gjaldkerarnir
áttu, með líf sitt að veði, að sjá
svo látnir norskir nazistar og
fylgt. í stöður þeirra, sem
hnepptir voru í fangelsi, voru
svo látnir norskri nazistar og
liðhlaupar.
Þjóðverjar og nazistar Quisl-
ings notuðu tækifærið til þess
að ná undir sig öllum valdastöð-
um innan norsku verkalýðs-
samtakanna. Þeir náðu á vald
sitt víðtækri skipulagningu og
stórum fjárfúlgum. En það, sem.
raunverulega þýðingu hefir í
baráttu verkalýðsins: viljann
til þess að berjast gegn fátækt
og kúgun, hafa þeir ekki getað
bugað, heldur hafa þeir styrlct
hann. Terboven notaði van-
hugsað verkfall sem tylliástæðu
til þess að myrða og handtaka
marga of helztu andstæðingum
sínum. Hann áleit, að hann
gæti ógnað norsku þjóðinni til
þess að láta bugast. Afleiðingin
var þveröfug við það, sem til
var ætlast. Ekkert hefir stuðlað
meira að því að þjappa norsku
þjóðinni saman en skotin 10.
september 1941.
Blaðið „Fri Fagbevegelse“
lýsti ástandinu á eftirfarandi
hátt 11. október 1941: „Verka-
lýðshreyfingin er á valdi naz-
ismans. Þeir vinna markvíst að
því að neyða Alþýðusambandð
til þess að hneigjast að naz-
isma. Meðlimum alþýðusam-
takarina er ljóst, hvað skeð hef-
ir og hvert stefnir. Þeir haga
sér samkvæmt því. Þeir borga
árgjöld sín með semingi og
fara ekki með neitt mál til fé-
lagsstjórria sinna. Illa er mætt
á þeim fáu fundum, sem haldn-
ir eru. Verkamennirnir snúa
með djúpri fyrirlitningu baki
að þeim keyptu „verkfærum“,
sem nú eru „trúnaðarmenn“ í
skrifstofunum. Þeir bíða eftir
hinum nýja vinnudegi, sem þeir
vita að í vændum er.
Hvað líður gjaldþrotamálinu mikla, sykurseðlasvika-
málinu og fleiri málum. Prestarnir í útvarpinu — jazz-
inn — og annað bréf frá Rúnka í Rauðhólum.
H
ANNES Á SJÓNARHÓLI"
skrifar mér á þessa leið:
„Einu sinni var spurt: Hvað dvel-
ur orminn langa? Nú er spurt:
Hvað dvelur réttvísina að fella
dóm í stóru málunum frá s. 1. vetri,
gjaldþrotamálinu hans Guðm. H.
og sykurseðlafölsunarmálinu?! —
Mánuður eftir mánuð Iíður svo, að
ekki er með einu orði minnzt á
þessi mál. Þetta er farið að vekja
undrun. Það var þó ekki lítill
bæxlagangurinn, þegar verið var
að skýra frá þessum málum upp-
haflega. Stærsta gjaldþrotamál á
íslandi! stærsta svikamál á íslandi!
var hrópað.“
„SÍÐAN HÓFST nokkurra mán-
aða rannsókn — síðan þögn. Var
kannske aldrei neitt í raun og veru
athugavert við þessi mál? Ef svo
væri, ætti réttvísin að lýsa því yfir
opinberlega. Ef engin slík yfirlýs-
ing kemur og enginn dómur fellur
í málunum, fær alþjóð þá hug-
mynd, að þau séu „svæfð“ af ein-
hverjum ekki hollum ástæðum.*5
„ÉG VERÐ AÐ SKRIFA nokkur
orð um útvarpsmessurnar. Fyrír
mitt leyti — og ég veit, að
svo er um fleiri — er ég óánægður
með það, livað fáir prestar taka
þátt í þeim. Á sumrin eru hér oft
á ferðalagi prestar utan af landi,
og ætti þá að fá þá til að embætta
í annarri hvorri kirkjunni, eða
Háskólakapellunni. Hinn tíma árs-
ins á að skipta útvarpsmessunum
miklu jafnar milli Reykjavíkur-
prestanna en gert er. Eins og
stendur og að undanförnu er lang-
oftast útvarpað ræðum þriggja
þeirra, en mjög sjaldan hinna
fimm.“
„HVAÐ VELDUR ÞESSU? Það
verður að segjast, að fólk er ó-
ánægt yfir þessu, bæði hér í bæn-
um og úti á landinu. í fyrsta lagi
af því, að því finnst að útvarpið,
sem er alþjóðastofnun, geri upp á
milli prestanna, og í öðru lagi af
því, að það — fjölmargt — vill fá
að hlusta á þá presta, sem flytja
boðskap, sem því er kær og hjart-
fólginn, en svo er um boðskap
þann, sem byggður er á sálarrann-
sóknum nútímans. Reykjavíkur-
prestarnir átta flytji jafnmargar
ræður hver í útvarpið. Það er
krafan.“
„ÉG VAR AÐ LESA greinina
hennar Hallbjargar. Ekki bjóst ég
við að jazzinn fengi annað eins rot-
högg hjá henni, því hún leggur
það ekki að ólíku, að hlusta á jazz
tónlist og drukkinna manna söngl
Þótt samlíkingin sé heldur slæm
fyrir jazzinn, er hún samt góð.
Hvorttveggja minnir á það lága, ó-
þroskaða, villta. Jazzinn er kom-
inn frá manntegund, sem stendur
yfirleitt á lágu stigi, og er því eðli-
legt, að honum bregði til fósturs.
Mér finnst jazzinn vera nokkuð
það sama fyrir ungu kynslóðina
og lestur sorpskáldsagna, þar sem
helztu lýsingarnar eru af kyn-
ferðisöfgum og saurlifnaði. Hvort-
tveggja miðar að því að draga
Frh. á 6. síðu.