Alþýðublaðið - 06.01.1945, Side 4

4
ALÞYÐU8LAÐIÐ
LaugaxdagTtr 6. janúor. 1942».
pt4)í|l>llbUí>ÍÖ
Otgeí—*dl: A«í»' '
Stefán Péturs.-.«o
Ritstjórn og afgreiðsla i A1
ýBuhúsinu við Hverfisgötu.
Simar ritstjórnar: 4r'Cl og 490?
^fmar afer~xöslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 ’aura.
Alþýðuorentsmiðjan h f.
Fimmfíu ára leiklistarafmæli
Gunnþórunnar Halldórsdótlur
ViSfal við leikkonuna
af tilefni afmælisins
Fisksölumálin
AFKOMA sj ávarútvegsins á
þeirri vertíð, sem nú er
að fara í hönd, er mönnurn nú,
af eðlilegum ástæðum, töluvert
áhyggjuefni. Bretar hafa, eins
og kunnugt er, neitað að fram-
lengja fisksölusamninginn ó-
breyttan, og ekfci talið sig við
búna, að taika upp nýja samn-
ingsgerð í hans stað hingað til.
Allt er þvi í óvissu um verðlag
á útfluttum fiski í Englandi á
næstunni, bæði ísfiski og hrað-
frystum. En þar við bætist, að
Bretar hætta nú, að taka við
fiskirmm til útflutnings í Ver-
stöðvunum við Faxaflóa, eins
Og þeir hafa gert undanfarið
samkvæmt ákvæðum fisksölu-
samningsins.
•
Með þessum óvæntu breyting
,um á aðstöðu sjávarútvegsins
og sérstaklega smáútgerðarinn
ar hefir okkur að sjálfsögðu
mikinn vanda að höndum bor-
ið. Smáútvegsmenn mega sann
arlega ekki við þvi, að tekjur
þeirra rýrni, eins og nú er kom-
ið tilkostnaði við atvinnuveg
þeirra. Hins vegar verður ekk
ert sagt um það með neinni
visgu, hvort fiskverðið helzt
eins hátt í Englandi og hingað
til, því það verður uppboðsverð
og fiskurinn seldur á frjálsum
markaði. Ætla mætti þó, að fisk
▼erðið héldi áfram að vera hátt
í Englandi, að mlinnsta kosti
meðan stríðið stendur, þó að
heyrzt hafi, að fyrirhugað sé að
breyta hámarksverði á fiski
þar nú undir vorið.
En, sem sagt: Það er ekki að-
eins fiskverðið í Englandi, sem
nú er okkur áhyggjuefni, held-
ur og fiskflutningarnir þangað.
Undanfarið hafa Bretar að
nokkru leyti lagt fram skipa-
kostinn til þeirra með þvi að
þeir hafa samkvæmt fisksölu-
samningnum tekið við fiskinum
til útflutnings í verstöðvunum
við Faxaflóa, en nú kemur til
kasta okkar, að flytja út allan
fiskinn sjálfir. Hins vegar er
það kunnugt, að við höfum í
mesta lagi ekki nema helming
jþess skipakosts, sem til þess
þarf; og með því, að vertíð fer
pú í hönd er hér því um mjög
aðkallandi og alvarlegt vanda-
mál að ræða.
*
Við umræður um fisksölumál
i!n á alþingi í fyrradag, á fyrsta
fundi þingsins eftir jólaleyfið,
kom það fram, að allt, sem þau
mál varðar væri nú í heildarat
hugun hjá ríkisstjórninni. Og að
sjálfsögðu er þess vænzt af öll-
um þeim, sém beinna hagsmuna
hafa að gæta í samibandi við
sjávarútveginn, og raunar af
þjóðinni allri, að henni takizt
að ráða þannig fram úr fisk-
, sölumálunum, að engin vand-
ræði hljótist af þeim breyting-
um sem á þeim hafa orðið við
brottfall fisksölusamningsins.
Hvorki smáútgerðin né hagur
hlutarsj ómannanna þolir nokk
ur skakkaföll; og það var eitt
ÉG VIL næstum því segja, að
ég hafi orðið fyrir dular-
fullum atburði á fimmtudaginn
var. Ég var staddur í stofu
Gunnþórunnar Halldórsdóttua'
leikkonu til þess að rabba við
hana af tilefni þess að hún hef
ir nú í hálfa öld unnið að per
sónasköptm í leiMist íslendinga.
— En það er bezt að ég byrji á
byrjuninni.
• Fyrir tveimur árum var óg
á ferðalagi í kaupstað utan
Reykjavíkur. Ég kom inn í verzl
^un og keypti þar eitthvað smá
vegis. Er ég var að lúka við-
skiptunum kom gömul kona inn
,í búðina og sagði eithvað við
kaupmanninn. Ég sneri mér við
um leið og ég heyrði hreiminn
í rödd hennar og mér fannst
að ég kannaðist við hann. Ég
horfði á konuna drykklanga
sttmd, en fór svo út og var að
hugsa um hvar ég hefði hitt
hana og heyrt hana tala. Mér
hefir dottið þessi gamla kona
í hug einstaka sinnum síðan.
Venjulega man ég samferðafólk
mitt, er ég kynnist, en þessari
gömlu konu gat ég ekki komið
fyrir mig.----Svo var ég stadd
,ur í stofu Gunnþórunnar að
Amtmannsstíg 5. Meðan ég beið
eftir henni sýndi frú Guðrún
Jónasson mér myndir um alla
veggfi: hlutverk Gunnþórunn-
ar, persónurnar, sem hún hefir
skapað, gefið hold og blóð. -
Og þama var gamla íconan mín
úr búðini í kaupstaðnum, bak
við gler, í ramma, upp á vegg.
,Ég steinþagnaði, er ég sá hana,
mundi skyndilega eftir því
hvernig, hún hreyfði sig £ búð
inni og eftir hreimnum í máli
hennar. Þama var hún — og
,þó voru mörg ár liðin síðan ég
hafði séð Gunnþórunni í hlut
verki Grímu gömlu í Jósa£at,“
leikriti Einars H. Kvarans, og
oft hafði ég séð og heyrt Gunn
þórunni á leiksviði og utan
,þess síðan. Já, leikaramir, sem
.gæddir em neista listarinnar,
sem er ódauðlegur, gefa okk-
ur samferðamenn, fólk, sem mað
ur ’þekkir og gleymir ekki, kunn
ingja, sem hafa sín sérkenni, and
leg og Ixkamleg, sem manni
þykir vænt um og maður man,
þó að árin líði.
Og þegar ég var seztur í
þægilegan hægindastól í stofu
Gunnþórunnar með tvaar fal-
legar blómakörfur við hlið mér
og ég sá inn í aðra stofu, þar
sem stór fomfáleg klukka í út
skornum skáp stóð og náði frá
gólfí til lofts, en veggimir voru
þakktir myndum af gömlu fólki,
sagði Gunnþórunn við mig, en
hún sat hinum megin við blóma
körfurnar, rjóð i kinnmn og bros
andi með sín 72 ár að baki og
hálfrar aldar listarstarf:
„Ég er aldrei ég sjálf þegar
ég leik. Ég hef allt af í þessi
50 ár, sem ég hef leákið, þaul-
hugsað hlutverk mín áður en
ég hef komið með þau fram
fyrir fólkið. Ég hef legið yfir
Gmmþórunn Halldórsdóttir
þeim á kvöldin, hugsað and-
vaba um þau, starfað að sköpun
þeira við vinnu mína hér heima
og í búðinni okkar. Ég hef leit
að að vinum mínum látnum og
Jifandi, tekið þá, vegið og met
Ið og skapað mína persónu í
samræmi við þá hugsun, sem
mér hefir fundist vaka fyrir
höfúndi hennar, tekið eitt frá
þessum og annað frá hinum,
.gleymt sjálfri mér og gengið svo
fram fyrir fólkið með hana. —
Ég skal til dæmis segja yður,
að eftir að búið var að fela mér
hlutverk Grímu gömlu í Jósa-
fat Einars Kvarans leitaði ég
í hugskoti mínu og ég fann und
,ur fljótt gamla vinkonu mína og
foreldra minna. Hana þekkti ég
vel — og með því að fara með
hana á leifcsviði skyldi ég hana
enn betur og hún varð mér enn
meiri vinur. — Eins var með
Ásu í Pétri Gaut. Ég hugsaði
mikið um hana. Ég vissi að með
því að fela mér hlutverk henn
ar hafði mér verið sýnnt mikið
traust. Ég fann hana, móður-
ina, sem hugsaði ekki um líf
sitt eða dauða, en aðeins son-
inn, það dýrmætasta sem hún
átti — og ég játa, að ég gleymdi
sjálfri mér gjörsamlega á leik
,sviðinu. Mécr þykir vænt um
Ásu, einna vænst um hana af
öllum persónunum mínum. Ég
skal segja yður, að á 'leiksvið-
inu verður leikandinn að
gleyma sjálfum sér. Ef manni
tekst það ekki þá nær rnaður
ekki að sálarstrengjum vina
sinna á bekkjunum. Það þarf
,enginn gagnrýnandi að segja
mér hvenær mér mistekst. Ég
veit það sjálf —'jog þá líður
mér illa. Það er ekki rnetnað-
ur. Það er eitthvað allt annað.
Mér mistekst, þegar ég gleymi
ekki sjálfri mér, þegar ég lifi
ekki örlög þeirrar persónu, sem
ég vildi Idæðast. Ég vil vinna
sigra persóna minna og þola
raunir þeirra og ósigra. I þessu
felst raunverulega öll saga mín
á leiksviðinu þessa hálfa öld.“
— Já, þér voruð famar að
leika 9 árum áður en ég fædd-
ist og mér finnst að ég sé far
inn að eldast.
„Drottinn minn dýri. Látið
þér engan heyra þessa bann-
settu vitleysu. Ég er orðin 72
ára og mér finnst að það komi
,ekki til mála að ég verði minna'
en 125. Það væri óréttlátt, ef
maður fengi ekki að starfa leng
ur en 30—35 ár eftir að maður
er orðinn fullþroskaður, en það
er maður um fertugsaldur.
Skyldi það geta verið að mér
finnist að ég sé ekki farin að eld
ast meira en yður finnst að þér
séuð farin að eldast? Hvað er
þetta? Úr hvers'konar efni eruð
þið tilbúin unga fólkið?
.— Það var meiri kyrrð og
friður þegar, þér voruð að alast
upp. — Jæja, hvemig voru eig
inlega kjör ykfcar leikaranna
fyrir 50 árum?
>rKjör? Það voru engin kjör.
Ég hafði kynni af skólapiltum,
þegar ég var stelpa og þeir
voru að tala um leiMist. Svo
lék ég fyrst í Breiðfjörðshúsi,
Aðalstræti 8, þegar ég var 22
ára, sumir kalla það Fjalakött
inn. AUt sem inn kom fór í
kostnað og ómakslaun til leikar
anna voru ekki talin með kostn
aði. Við lékum ýms leikrit, nei
alls ekki fremur gleði — og gam
anleiki en eitthvað alvarlegra.
Það var oft gaman þá. Ólafur
Thorlacíus læknir var dásam-
legur ,,elsker“. Hann var svo
„piipur“ og fadlegur, þó að hann
væri ekki stór“, Gunnþómnn
brosir dreymin er hún segir
þetta, en svo bætir hún við, og
dökkt Ský þurrkar burt gleðina
af svip hennar: „Okkur vantar
sannarlega ,,elskara“ nú.“ —
— Já, svona fer öllu aftur.
,,Nei, hvaða bannsett vit-
leysa. Það er allt í framför. Þeir
vom góðir leikarar í Breiðfjörðs
húsi, Sigurður Pétursson, hróð
ir Helga Péturss, Sigurður
Magnússon frá Flankastöðum,
hann var alveg ágætur, Guð-
rún Heilmann, sem nú dvelur
ekkja í Elliheimilinu, og ýms-
ir fleiri. En allt er í fram-
för. Félagár minir nú em
dásamlegir leiflcarar: ' Brynj-
ólfur Jóhannesson, Lárus Páls-
son, Indriði Waage, Valur Gísla
son, Gestur Pálsson, Haraldur
Björnsson, Jón Aðdls, Ævar
Kvaran og þeir allir, að ógleymd
um leiksystrum mínum.“
— En kynslóðin milli Fjala-
kattarins og dagsins í dag?
„O — þau vom ágæt og hjálp
uðu mér mikið. Það var dásam
legt að starfa með Indriðasytr
um, Jóni Aðils, sagnfræðingi,
Kristjáni Þorgfímssyni, Frið-
finni mínum, haxm er nú í raun
og veru kærastinn minn, og
fjölda mörgum öðrum.“
— Og hvaða leikritasikáld
þykir yður vænst um?
„Ibsen og Bjömsson tvímæla
laust, Þeir em norrænir. Þeir
Frh. á 6. síðu
af því, sem núverandi ríkis-
stjórn skuldbatt sig til með mál
efnasamningi þeim, sem gerður
var um stefnu hennar áður en
hún var mynduð, að gera allt,
sem unnt væri til þess að verja
hlutarsjómenn tekjurýrnun af
völdum yfirvofandi verðfalls á
fiSkinum erlendis.
Það kemur nú til kasta ríkis-
stjórnarinnar að efna meðal ann
ars þetta, jafnhliða því, sem af
koma smáútgerðarinnar og sjáv
arútvegsins yfirleitt yrði
tryggð, með röggsamlegum ráð
stöfunum til að yfirstíga þá erf
iðleilka, sem í kili hafa skapazt
við brottfall nsksölusamnings
ins.
rl' ÍMINN birtir ítarlega grein
um hin nýafhjúpuðu, stór
kíostlegu verðlagsbrot heildsal-
anna í gær og fer að vonum
um þau hörðum orðum. Tíminn
segir meðal annars:
„Sá verknaður, sem hinir brot-
legtx heildsalar hafa hér unnið, er
í fyllsta máta svívirðilegur. Þeir
hafa gert sig seka um að misnota
þann trsúnað, sem fyrrv. ríkisstjóm
sýndi íþeim í fyrstu með því að
treysta þeim íil að skila ófölsuð-
um reikningtmi. Þeir hafa, eftir að
þeim var gert að skyldu að af-
henda frumreikningana, þrjózkasit
við að gera það og sýnt þannig
fyllsta virðingarleysi fyrir íslenzk
um lögum. Og þeir hafa síðast, en
ekki sízt, aukið stórlega dýrtíð-
ina í landinu með þessu okri sínu,
því að til viðbótar hinnar óleyfi-
legu álagningu þeirra erlendis
kemur tiltölulega hærri heildsölu
og smásöluálagning innanlands.
Er það vafalaust ekki ofmælt, að
ísl. neytendur hafa með þessum
hætti verið féflettir um milljónir
króna.“
Síðar í grein simni segir Tím
inn:
,.Það sem mörgum mun þykja
ískyggilegast við þetta mál, eru
ekki aðeins brot þeirra tveggja
firma, sem þegar er kunnugt um,
heldur framkoma þeirm fírma,
sem alls ekki vilja afhenda frum
reikningana. Slíkt getur tæplega
skoðast öðruvísi en eirts fconar
sektarjátning.
Ástæðan til þessarar framkomu
og margt annað, sem enn er á
huldu í þessu máh, þarf að upp-
lýsast til fullnustu. Til þess verða
að teljast mjög vafasamar líkur,
að þær upplýsingar fáist, ef ekki
verður beitt öðrum aðferðum en
þeim, sem verðlaigseftirlitið hefir
yfir að ráða. Möguleikar þees til
að afla nægra sannana, eru mjög
takmarkaðir, eins og reynslan hef
ir sýnt. Eina vonin til verulegs
árangurs í þessum efnum er, að
ríkisstjómin fyrirskipi opinbera
allsherjarrannsókn á þessum brot
xxm, meintum brotum og öðrum
skyldum. Opinber rannsókn hefir
marga fleiri og betri möguleika
og meira vald til sannanaöflimar
en verðlagseftirlitið og hefir jafn.
framt ibetri aðstöðu til að leita
samvinnu erlendra réttarvalda, ef
þörf krefur."
Fyrir því ætti að verða séð,
að þessi léið verði farin til að
upplýsa þessi mál; koma lögum
yfir hina seku með því, að viS
skiptaráð hefir nú kært tvö
hinna sebu heildsölufyriírtækj a
og virðist staðráðið í því, a5
ikæra hvert þeirra af öðim, sem
uppvíst skyldi verða um eama
verknað.