Alþýðublaðið - 19.01.1945, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Föstudagur 19. janúar 1948.
fLiq&ttblöðifi
Otgeí-iidl: AIJ}ý’>uí!<vkkutir.a.
Ritstjórl: Stefán r«*t wrvton
I
Ritstjórn og algreiBsla 1 A1 !
ýBuhúsinu viB Hveifisgötu ;
Símar ritstjórnar: 4r'Cl og 490S |
4imar afff’-^ðslu: 4900 og 4906. (
Verö i lausasölu 40 aura.
AlþýBuurentsmiðjan h f
Er þetia það, sem
koma skal!
ÞAÐ væri máske, að ætlast
til of mikils, að friður og
fullkomið lýðræði kæmist á í
þeim löndum, sem verið hafa
undir oki þýzka nazismans, und
ir eins og herskarar hans hafa
verið reknir þaðan. Hörmung-
amar, sem þjóðir þessara landa
háfa orðið að ganga í gegnum,
hafa verið svo ægilegar og hatr
ið, sem sáð hefir verið í hjörtu
þeirra ,er svo eðlilegt, að engan
þarf að furða, þótt ýmislegt
Ijótt heyrist þaðan fyrstu mán
uðina, meðan verið er' að gera
upp sakirnar við þá, sem gengið
hafa á mála hjá kúgurunum.
Hitt skyldu menn hins veg-
ar ætla, að þeir, sem hæst hafa
talað um harðstjórn og ofbeldi,
og harðast dæmt grimmdarverk
þýzka nazismans, létu það ekki
verða sitt fyrsta verk eftir að
frelsið er fengið að, taka upp
vinnubrögð hans í því skyni, að
reisa nýja, blóðuga harðstjórn
á þeim rústum, sem hann hefir
eftir skilið.
■ *
En það er ekki um að villast:
f>ær fréttir, sem nú daglega
eru að berast utan úr heimi,
sýna að fyrir einum þeim flokki
manna, sem þótzt hefir verið að
berjast fyrir frelsi og lýðræði
á móti villimennsku þýzka naz
ismans, vakir ekkert annað en
að setja ofbeldi sitt og blóð-
stjórn í staðinn fyrir ofbeldi
og blóðstjórn hans. Eða hvað
verður annað ráðið af hinni
kommúnistísku uppreisn í
Grikklandi?
í ræðu, sem Churchill, for-
sætisráðherra Bretlands, flutti
í brezka þinginu í gær, skýrði
hann frá því, að hinn kommún-
istiski uppreisnarher hefði
murkað lífið úr 12—1500 gisl-
um, sem hann hefði tekið úr
hópi andstæðingaflokka sinna;
og vitað er áður, að þúsundum
saklausra manna er haldið í
gislingu hjá' honum, og hótað
bráðum dauða, að alþekktum
nazistasið. Eden, utanríkisráð-
herra' Bretlands, skýrði einnig
frá því í ræðu, sem hann fiutti
í brezka þinginu í fyrradag, að
hinir kommúnistisku uppreisn-
armenn í Grikklandi hefðu
drepið 114 af forvígismönnum
og fulltrúum verkalýðsfélag-
anna þar í landi, og geta menn
vafalaust vel gert sér í hugar-
lund úr hvaða flokki þeir hafa
verið. Og loks má geta þess, að
sú fregn farzt hingað fyrir
nokkrum dögum, að hinir kom
múnistísku skæruliðar hefðu
þegar myrt eða tekið af lífi milli
50 og 60 af þeim þingmönnum
sem sæti áttu á þingi Grikkja
áður en Þjóðverjar réðust inn
í land þeirra og það varð að
hætta störfum.
*
Þetta eru óhugnanleg tíðindi
fyrir þá, sem hafa gert sér von
um, að eitthvað betra tæki við
Séra Árni Sígurðsson:
Ritgerðasafn Olafs Lárussonar:
Byggð og saga
IBÓKAFLÓÐINU svo-
nefnda fyrir síðustu jól
kvöddu ýmsir aufúsueestir
dyra hjá bókelsku og fróðleiks
fúsu fólki. Góð, vönduð og sann
fróð bók er ein hin bezta vin-
argjöf. En ’hún er meira. Hún
er og einn hinn ágætasti,
skemmtilegasti vinur, sem gott
er að hitta að máli sem oftast.
Ein beztu bóknna, sem komu
á lesborð mitt fyrir jólin, var
ritgerðasafn Ólafs prófessors
Lárussonar, Byggð og saga,
gefin út af ísafoldarprentsmiðju
h.f. 1944. Flestar ritgerðir þess
ar hafði ég áður lesið í ýmsum
ritum, þar sem þær hafa birzt
á undanförnum árum, Er það
vel farið, að þeim hefir nú ver
ið safnað í bók, svo að sem
flestir geti lesið þær, sér til
fróðleiks og ágætrar skemmt-
unar um leið.
Höfundur bókar þessarar, Ó1
afur prófessor Lárusson, hefir
nú gegnt lagakennslu við Há-
skólann í rúman aldarfjórðung.
En jafnframt lögfræðinni hefir
hann lagt stund á annað sem
mun honum ekki síður hugðar-
efni, íslenzka sögu, og þá eink
um byggðarsöguna, sem er eitt
hið merkilegasta og frjósam-
asta rannsóknarefni í höndum
manna slíkra sem próf. Ó. L.
Ég hefi alla ævi haft mikið
yndi af að kynna mér sögu
lands míns og þjóðar, þótt tími
og tækifæri til þess hafi mér
gefizt af mjög skornum
skammti. Ég hefi verið svo
heppinn að geta lesið flest allt
það er próf. O. L. hefir ritað um
efni úr byggðasögu íslands. —
Hafa mér oft komið i hug í
sambandi við ritgerðir próf. Ó.
Lárussonar þau 'orð, sem
Snorri Sturluson segir um Ara
prest hinn fróða í formála
Heimskringlu: „Þykki mér hans
sögn öll merkiligust.“ I rann-
sóknum og frásögn próf. Ólafs
fer saman hófsemi, varúð,
gaumgæfni og gerhygli hins
samvizkusama visindamanns,
og sú smekkvísi í framsetningu
og máli, sem aðeins fáum er
gefin. Menn, sem betur eru að
sér um sagnfræðileg efni en
ég, hafa gefið próf Ó. L. þann
vitnisburð, að hann sé einn
þeirra manna vor á meðal, er
bezt kunna skil á sögurannsókn
og söguritun. Er það trúa mín,
að þetta muni rétt vera.
Sá, sem vill rannsaka og rita
um byggðarsögu íslands, verð-
! ur oft að leita að litlu, huga að
því, sem smávægilegt sýnist,
hvort sem það er t. d. gamalt,
óglöggt tóftarbrot eða ef til vill
afbakað íslenzkt staðarnafn í
dönskuskotnunl skrám og skýrsl
um. Þau virðast ekki stór, sum
viðfangsefnin, sem próf. Ó. L.
tekur til meðferðar. En þau
verða stór undir smjásjá hins
gerhugula og gagnfróða höfund
ar, og bak við þau má oft eygja
mikla sögu. Og höf. gengur svo
rækilega frá þeim, að þau eru
að fullu afgreidd; þar þarf ekki
um að bæta.
í bókinni eru tólf ritgerðir
alls. Allar lýsa þær frábærri
þekkingu höf. á öllu þvi, sem
skýrir viðfangsefnin. Allar eru
þær ritaðar á fögru, tilgerðar-
lausu máli, og sönn nautn að
lesa zær hverjum þeim, sem
hefir yndi af skýrri hugsun og
ljósum stíl.
Hér er eigi unnt að greina
frá efni einstakra ritgerða, né
því, sem hver þeirra hefur til
sins ágætis. Ég vildi með þess-
um orðum aðeins þakka höf.
fyrir bókina, og óska þess að
honum megi gefast sem flest
og bezt tækifæri til að miðla
islenzkum lesendum sem mest-
um verðmætum úr sjóði sinn-
ar staðgóðu þekkingar. Það er
vísast engin tilviljun, að þessi
höf., sem er allra manna þjóð-
ræknastur, hefir tekið sér fyr
ir hendur að rannsaka sérstak-
lega samband og sambúð þjóð-
arinnar við land sitt. Bókin
Byggð og saga sýnir ótvírætt
lifsgildi íslenzkra fræða, sýnir
að
,,lifs er enn í laukum safinn,
laufguð exm hin forna þöll“.
Á. S.
Sóliieimar —’
Kvæði Einars P. Jóns-
sonar
Einar P. Jónsson: SÓL-
HEIMAR, kvæði. Útgef
andi ísafoldarprentsmiðja
h. f. Reykjavík.
TFjl AD mun mörgum fagnað-
arefni, að fá hér vandaða
útgáfu af ljóðum Vestur-íslend
ingsins Einars Páls Jónssonar,
ristjóra. Hann er löngu orðin
kunnur hér heima á sviði rit-
iistarinnar, bæði sem ritstjóri
Lögbergs og einnig af kvæð-
um sínum, en' Sólheimar er
fyrsta kvæðabókin, sem hann
sendir frá sér.
Svo sem áður er sagt og kunn
ugt er, þá er höfundur þessarar
bókar enginn viðvaningur í jóða
gerðinni, enda ber bókin því
glöggt vitni. Ætla mætti þó, að
íslendingar, sem eru langdvöl-
um meðal erlendra þjóða og
verða fyrir ýmsum áhrifum frá
þeim, færu á mis við margt það
íslenzkt, sem telja má skilyrði
þess að yrkja vel á íslenzka
tungu; þó ekki væri nema mál-
ið. En hvergi gætir þess í bók
Einars, að íslenzkan sé honum
ótöm. Raunar hefir hann þær
aðstæður mörgum Vestur-ís-
í þessari veröld, þegar búið
væri að ráða niðurlögum þýzka
nazismans; því að hér er sann-
arlega erfitt að sjá nokkurn
mun á vinnubrögðum hans og
kommúnismans, þótt talsmenn
hins síðarnefnda hafi talað
margt vandlætingarorðið um
grimmd og villimennsku hins.
Og að viðburðirnir í Grikk-
landi muni ekki vera einstæðir,
fara menn að minnsta kosti að
renna grun í, þegar þeir heyra,
að í nágrannalandi þess, Búlg-
aríu, sem hernumin hefir verið
af Rússum, hafi 139 fyrrverandi
þingmenn nú verið dregnir fyr
ir rétt og 38 fyrrverandi ráð-
herrar, sem ætlunin sé, að því
er mönnum skilzt, að dæma sem
einhverskonar stríðsglæpa-
menn.
í þessum löndum er bersýni-
lega um kommúnistiska ógnar-
öld að ræða, sem tekin er
við af þýzka nazismanum. Má,
bví betur, vel vera, að slíkir
viðburðir eigi langt í land í ná-
Jægari og siðmenntaðri löndum.
En athyglisvert er það með hví
líkum öfundarorðum kommún-
istar hvarvetna um heim tala
og skrifa um þau afrek félaga
sinna suður á Grikklandi, —
þjóðfrelsishreyfingu kalla þeir
þau, — sem hér hefir verið lýst.
•í /HrocJtou?1
^CíJáá/T
ql /joA/C
lendingum fremur^ að viðhalda
móðurmálinu, þar sem hann um
ára bil hefir haft á hendi rit-
stjórn blaðs þar vestra, sem rit
að er á íslenzku.
Víða í kvæðunum eru sterk
tilþrif, samfara næmri tilfinn-
ingu og skilningi á yrkisefnun-
um, en þau lúta mörg að ís-
landi og íslendingum.
í bókinni eru um hundrað
kvæði og eru nokkur þeirra þýð
ingar. Þá eru ennfremur nokkr
av stökur og tækifæriskvæði,
þeirra á meðal drápa um K.N.

kímnisskáldið alkunna, sjötug-
an.
Kvæðabók þessi er 186 siiður.
að stærð, prentuð á vandaðan.
pappir, og hæfir það Ijóðum
Einars Páls vissulega að útgáfa
þeirra væri vönduð, svo sem.
helzt var kostur á. En þau mis
j tök hafa þó orðið frá hendi
■ útgefenda á bókinni, að efnisyf
irlit fyrir finnst hvergi, og tel
ég það miður farið svo eiguleg
j sem bókin er að öðru léyti. .
Ingólfur Kristjánsson.
ÞAÐ er oft rætt í blöðunum
og manna á meðal, hve mik
ið eigi að gera að því, að birta
í blaðafregnum af afbrotum
nöfn þeirra manna, sem svo ó-
gæfusamir eru, að gerast sekir
við lögin og meðborgara sína.
Um þetta mál skrifar Sigurður
Magnússon atþyglisverða grein í
Morgunblaðið í gær. Þar segir
meðal annars:
„Það getur verið nokkur freist
ing fyrir blaðamenn að „birta
nöfnin“. í viðburðasnauðum tóm
leika hversdagsins, er ekki ama-
legt að fá frétt, sem allir lesa, og
viss hópur’lesendanna smjattar á,
les með Ijúfsárum unaði eins og
skrælnuð jörðin gleypir regn. Er
lendis er haldið úti sérstökum
blöðum fyrir þetta fólk, og eflaust
gæti hvert það íslenzkt blað, sem
fremur öðrum léki þessar listir,
aukið kaupendabölu sína verulega
í bili, en blaðamenn vita bara að
svo koma aðrir lcaupendur, sem
ekki vilja láta fé fyrir óþverra,
segja blaðinu upp og sjálfsvirðing
blaðamanna er meiri en svo að
þeir kæri s;ig um að jarða heiður
sinn í dálkum fyrirlitinna blaða
og þess vegna falla þeir ekki fyr
ir freistingu augnabliksins og
þegja um „nöfnin“.
En svo koma aðrir og gagn-
lýna blaðamennina fvrir þetta,
segja að þeir séu að hilma yfir
ávirðingar afbrotamanna og
nauðsynlegt sé að birta riöfn
þeirra öðrum til viðvörunar.
Um þetta segir Sigurður Magn
ússon:
„Gott og vel, segja menn. Það
hefur það, þó einhver kerlingin
kjökri, en á þennan liátt sköpum
við aðhald og látum' þá, sem
dæmdir eru, verða hinum til við-
vörunar, „svo þeir komi ekki líka
í þenna kvalastað." Þetta eru að
verulegu leyti falsrök og jafnvel
þótt mögulegt væri á þenna hátt
að fækka afbrotum á kostnað sak
lausra, væri sú aðferð ómannúS-
Ieg og ósæmileg. Annars hafai
menn öðrum linöppum að hneppa
á þeim augnablikum, sem þeir
fremja brot, en að reikna út þyngd
væntanlegrar refsingar, enda
myndu fæst brot framin, ef þvS
væri trúað, að upp kæmust.
Hitt er líklegra að margur ma®
urinn erlendis, sem er glæpama®
ur í þess orðs fyllstu merkíngu
og kann sitt handverk til hlítar,
reikni dæmið þannig, að ef illa fer
muni hann þó komast í blöðin og
hljóta heiðurssess á bekk starfs-
bræðranna en óttablandna lotning
og aðdáun samborgaranna, enda
viðuxkennd staðreynd, að hinar
ítarlegu frásagnir erlendra blaða
gera hvort tveggja, æsa vanþroak®
vesalinga til óhappaverka og
kenna þeim klækina.“
Og enn segir Sigurður Maga
ússon í grein sinni:
„Reykvískum blaðamönnum til
verðugs hróss hafa frásagnir blaö
anna undanfarið af niðurstöðum
mála verið skynsamlegav og lær-
dómsríkar. Blöðin hafa tilgreint
hvers konar brot hafi verið fram
in og hve þungar refsingar sak-
borningar hafa fengið. Þetta hefur
mikla uppeldislega þýðingu. Borg
urunum er hin mesta nauðsyn að
vita hvers þeir megi vænta, ef þeir
fremji tiltekin brot, en þá varðar
í lang-fæstum tilfellum hreint
ekkert um, hverjir það eru, sem
sakfelldir hafa verið og gott og
heilbrigt fólk kærir sig ekkert urri
að vita það. — Flestum er ná-
kvæmlega sama, hvort fulli mað
urinn, sem kveikti í kofaræflin-
um sínum óvátryggðum og puðar
nú kófsveittur við að reisa hann
að nýju, heitir Jón eða Páll, en
þeir sem kynnu að hafa hug í
þess konar skemmtan vita nú að
verknaðurinn er ekki vítalaus,
jafnvel þótt kofinn sé úr kassa-
fjölum og eigin eign. Það er ekkS
ósennilegt að þegar almenningur
Frh. á «. siðu