Alþýðublaðið - 26.01.1945, Síða 5

Föstudagur 26. janáar 1945.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Akureyringar í boði Leilcfélags Reykiavílair — Leik-
listin og byggðimar — Hugmynd, sem ég vona að
veríia athuguð — Rofar til fyrir leiklistina.
SÝNINGAR á gestaleikmun
Rrúðuheimilinu með leikur-
unum frá Akureyri eru nú að hefj
ast. Hygg ég að mörgum Reykvík
ingum leiki mikil forvitni á því
að sjá, hvernig Akureyringarnir
leysa af hendi hlutverk sín, en það
er annað mál, hvort. ekki hefði
verið æskílegra að eitthvert ís-
lenzkt leikrit hefði verið valið til
sýningar í fyrsta skipti sem Ak-
ureyringar koma hingað í' leik-
boði.
ÞETTA BOÐ Leikfélags Reykja
víkur er mikill viðburður í lista-
sögu okkar. Leikarar munu fá
mikla reynslu af þessu boði og ef
til vill mun það verða til þess
að opna augu þeirra, sem að leik
list vinna og henxii unna fyrir nýj
um sviðum leiklistarstarfsins hér
á landi, sem getur orðið leiklist-
inni til ómetanlegs gagns í fram-
tíðinni.
FYRIR NOKKRTT drap ég á
vaxandi leiklístarstarf út um
byggðir landsíns. Það sýnir meðal
annars ljóslega, hvernig almenn-
ingur tekur þessu starfi, a? í einu
þorpi, þar sem ibúar eru á 6.
hundraðinu, og þar sem nú er ver
ið að leika dramatiseraða íslenzka
sögu, hafa nær allir þorpsbúar
séð leikinn. Var mér skrifað í gær
þaðan, að þeir væru innan við 10,
sem ekki hefðu séð leikinn og það
sem er meira um vert, að úr öll-
um nærliggjandi sveitum flykkist
fólk til þorpsins til að sjá leikinn.
Er þetta þó mörgum erfiðleikum
háð, því að fja^lægðir eru allmikl
ar og sýning leiksins stendur im
S klukkustundir.
NÚ VIL ÉG skjóta því að for-
ystumönnum í leiklistarmálum
höfuðstaðarins, það mundi verða til
stóraukinna afreka á sviði listar-
ínnar, ef hægt væri að bjóða hing
að á næstu árum einum eða tveim
ur leikjurum úr hinum dreifðu
byggðum, sem sýnt hafa sérstaka
hæfileika heima, og láta þá fá
hlutverk, við sítt hæfi liér í leik-
húsinu. Með þessu móti væri ef til
vill hægt að finna ágæta listamenn,
sem annars fá efcki tækifæri til
að njóta hæfileika sinna og við
ekki möguleika til að njóta þeirra.
Vona ég að þetta verði athugað
sem allra fyrst. Það væri auk
þess hvatning fyrir imgt fólk út
um landið.
LEIKLISTIN er ein göfugastá
list sem mannkynið á. Hún hefur
búið við mikla örðugleika hér hjá
okkur. Þó eigum við og höfum
átt ágæta listamenn á þessu sviði.
Margir ágætir hæfileikEu: hafa þó
ekki fengið að njóta sín. Nú er
að rofa til í þessum málum og ný-
ir möguleikar opnast er Þjóðleik
húsið tekur til starfa. Þá verður
að mynda flokk fastra leikara.
Það ríður á miklu hver verður
valinn til þess að stjórna þessum
máium, því að það verður erfitt.
Togstreita um hlutverk er oft íyr
ir hendi hjá leikhúsum og jafn-
vel hér, ættir reyna að troða, sér
fram, kunningjar reyna að hjálpa
hver öðrum. í slíku kapphlaupi
geta góðir hæfileikar verið troðn
ir undir. Það er sviksemí við list
ina.
í LEIKHÚSSLÍFI okkar verð-
ur að vera hátt til lofts og vítt til
veggja. Engum treysti ég betur
til að leiða leikhússlíf okkar en
núverandi formanni Leikfélagsins.
Hann virðist vera búinn þeim kost
um, sem þýðingarmestir eru í
slíku starfi: víðsýni og umburðar-
lyndi.
. ATHUGIÐ nú þessa uppástungu
mína, um að gefa góðum kröftum
utan höfuðstaðarins tækifæri til
að spreyta sig á hlutverkum við
sitt hæfi hér á leiksviðinu. Ég er
ekki áð tala um að þetta sé gert
á þessum vetri, en ég vil að Leik-
félag Reykjavíkur hafi augun op-
in fyrir þessu, skimi um landið,
kynni sér starfið í byggðunum,
standi í sambandi við hina dreifðu
leikhópa, og athugi svo möguleika
á því að fá efnilega krafta hing-
að um tíma til að sjá hvað þeir
geta. Jafnvel beztu listamenn okk
ar á þessu sviði geta í framtíð-
inni fengist á þennan hátt.
Hannes á hornimi
vantar nú þegar til að bera blaðið til áskrifenda
í eftirtalin hverfi:
Hverfisgötií
Sé3¥@Sli
Lfndargötb
Lasigaweg efri og
Bergþórygöty
AljjfÖybfaÖiÖ. — Simi 4900.
AU6LÝSID í ALÞÝDUBLADiNU
^^^HKHKHK-KHKHKHKHKHK-KHteMK-K
rússneska iunkarasléttin
Frægur rithöfundur.
W. Somerset Maugham er einn af þekktuisitu1 rithöfiund'um, semi mú eru uppi. Skíáldsögux hans
haifa verið (þýdidar á flest öll tungumál og leikrit hans leiMn, um allan. Margar sög
ur hatns liaífa verið þýddax á íslenzku og þrjlár þeirra ibirzt í Alþýðuiblaðinu: „Litaða blæjan,“
„Þrír biðlar og eiin tefekja“ og „íljónaiband Bertu Ley.“ Hlér sóst rithöfundurimn (lengst til
vinstri) í ÍeiMuúisd vestur á Amertíkm iþar sem verið er að æfa eitt af ledíkriftum hons. En við
IMáð hans eru' leikkonan June Havoc og leikstjóriinn Roiulben Mamonlian.
ORÐIÐ „junfcer" er fornt ger
maniakt orð, mymdað úr orð
unum „junger Herr“ (nánast
„ungur yfirmaður“) og var upp
haflega notað yfr norður-Þjóð-
verja þá er þátt tóku í kross-
ferðunum. Það voru flest ungir
menn, synir aðalsmanna og
annarra ríkra manna. Og á
tólftu öld tóku þeir þátt í hin-
um ævintýralegu krossferðum
í nafni kristninnar til Landsins
helga.
Að krossferðunum loknum
lifði reglan áfram, en eimn af
stórmsistuTum hennar, Herm
ann von Salza, beindi starfsemi
reglunnar inn á nýjar brautir í
Austur Þýzkalandi þar sem
þjóðin átti í landamæradeilum
við Pólverja og Litána, sem þá
voru heiðndr. Árið 1210 flutti
reglan svo aðalbækistöðvar sín
ar þangað austureftir og um
leið lagðist hún niður sem góð-
gerðafélag eingöngu, eins og
hún hafði áður verið og meðlim
ir hennar fóru að taka þátt í bar
dögum. Landvinningarnir á þess
um slóðum voru í uppsiglingu:
Mikill hluti Eystrasalts-ríkj-
anna féll í hendur junkurunum,
en konungar Póllands og Lit-
áníu gerðu sér að góðu að hörfa
lengra inn í lönd sín.
Á tímabilinu 1233 til 1410
hófst nýtt tímabil í reglu junlc-
aranna. Á. þessum tíma hófust
verzlunarsambönd við borgir
vestar í álfunni. Viðarkvoða og
kornvara voni aðalframleiðsln
vönur austurríkjanna og þetta
var sent til Brussel, Gent, Lon-
don og Antwerpen. Og nú varð
regla junkaranna verzlunarfé-
liag, sem gætti eigna sinna og
réttar með sverði og skildi. En
þess háttar aukning í völdum
og auðæfum í höndum junkar-
þeirra fór hrakandi og að lok-
anna olli því, að siðferðisbreki
þedrra fór hrakandi og að lok
um var upphafleig kenning henn
ar orðin aukaatriðd í raun og
veru. Hin sameiginlega árás
LadMasar Pólverjakonungs og
litánskra aðalmanna endaði með
ósigri junkaranna í orrustunni
við Tannenberg árið 1410.
GREIN ÞESSI er eftir W.
E. Hart og birtist upp-
runalega í ritinu Message,
sem er belgiskt og gefið út
• í London. Segir hér í stórum
dráttum frá sögu og stefnu
junkarastéttarinnar prúss-
nesku, sera komið hefur all-
mikið við pólitíska sögu
Evrópu undanfarnar aldir.
Eftir þær ófarir náði reglan
sér ekki aftur. Stór-meistarinn
stjórnaði Ausíur-Prússlandi
sem auðmjúkur þjónn Póllands
konungs. Meginþorri junkar-
anna flýðu vestur á bóginn og
búsettust í Brandenburg og
Pommern, og sumir lögðu leið
sína til Suður-Þýzkalands. Um
bessar mundir voru Hansaborg
irnar Lúbeck, Bremen og Ros-
tock á blómaskeiði. Sumir junk
aranna flýðu þangað og voru
milliliðir millum viðskipta j.unk
aranna í vestri og í austri.
*
Að nokkrum árum liðnum
höfðu junkarar þeir, sem sett-
ust a^ í Brandenburg og Pom-
ern náð í veruleg áhrif á stjórn
landsins. Frá bækistöðvum sín
um sendu þeir út menn til
borga og þorpa og létu þá inn-
heimta skatta af bæjar- og sveit
arstjórnum. Skattheimtuupp-
hæðir þessar námu svo miklu,
að innan fárra ára var Branden
iburg orðin eitt fátækasta hér
að landsins.
Héruðin Pomern og Branden
burg lágiu undir yfirnáðum keis
arans í Vín. íbúar héraðanna
sendu kvartanir sínar til keisar
ans og hann ákvað að uppræta
valdaítök junkaranna í eitt
skipti fyrir öll. Brandenburg
var falin í urnisjá greifans af
HohenzoIIern oig honum ráð'lagt
að korna vitinu fyrir junkarana,
eða sjá um að þeir væru teknir
af lífi að öðrum kosti. Friðrik
af Hoh'anzolilern sýndi hinum
þrálátiu junkurum fljótt fram
á það, áð hann hafði yfirhönd-
ina þegar til kastanna kom, bví
hann háfði í þjónustu sinnl
,,leynivopn“, — mjög lang-
dræga fallbyssu, sem hafðí
meiri hlaupvídd heldur en fall-
byssur, sen notaðar eru nú á
tímum, og sem vörpuðu þung
um sprengikúlum langar leiðir
og í gegnum þykka kastala-
veggi junkáranna.
Það hefði verið auðvelt fyrir
Hohenzolla að yfirvinna ítök
junkaranna með öllu, en greif-
anum fanst það ekki bezta leið
in sem fær væri. Honum kom
nefnilega til hugar að nota junk
arana sér til stuðnings í met-
orðabrölti sínu. Hann vildi að
öllu leyti losna undan yfirráð-
um herra síns í Vín. — Og það
var Hohenzollern-ættin sem síð
ar átti upptökin að valdaþrætu
þeirri, sem leitt hefur af sér
fleiri tugi styrjalda innan álf-
unnan undanfarnar aldir.
*
Nokkur mismunur var á að-
ferðum junkaranna og Hohen-
zolla í valdabaráttunni: hinr
fyrri gerðu hvaðeina sem þeim
leizt við undirmenn sína og
þræla, en Hohenzollar sáu svo
um, að hersveitir þeirra væru
sem bezt undirbúnar hernað og
smærri atlögur til þe?s að
tryggja sem bezt vöxt og við-
gang kjörfu-rstadæmisins Brand
enburgs. Stærsti vinningur
þeirra var taka Pommern. Það
gerðist við lok iþrjá'tiíu ára
stríðsins, sem hafði þjarmað
svo illilega að keisaranum í Vín,
að Friðrik III. stórhertogi af
Brandenburg var fær um að
gera sig að „konungi Prúss-
lands“ áh þess að keisarinn
gæti nokkuð við því sagt. En
Prússland var samsett af Brand
enburg, Pommern og megin-
hluta Áustur- og Vestur-Prúss
lands.
Með þessu móti höfðu junkar
ar lotið í lægra haldi fyrir Ho-
henzollum. En Flohenzollar
höfðu hafizt til skýja fyrir sak
ir stjórnkænsku sinnar og hygg
Framh. á 6. síðu.