Alþýðublaðið - 17.02.1945, Side 4

4
ALÞYÐUBLAtíiÐ
Laugaadagur 17 .febrúar 1945.
Útgefandi Alþýðuflokkurinn
!
Ritsjóri: Stefán Pétursson.
i
Ritsjórn og afgreiðsla í Al- ’
þýðuihúsinu við Hverfisgötu
Símar ritsjórnar: 4901 og 4902
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906
Verð í lausasölu 40 aura. j
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Veiluskatturinn
Afgreiðsla veltu-
SK ATTSFRUM V ARPS-
,'INS virðist ætla að verða meira
,en lítið athyglisverð éins og
marga grunaði raunar þegar
,við fyrstu umræðu málsins,
,því að þá varð ljóst, að sam-
ikomulag hafði ekki fengizt inn
,an ríkisstjórnarinnar um veiga
jmikil atriði frumvarpsins. Bar
einkum það á milli, að fjármála
iráðherra lagði áherzlu á það, að
ískatturinn yrði lagður á veltu
ársins 1945, en Haraldur Guð-
mundsson mælti fast með því,
,að hann yrði miðaður við árið
,1944 og færði mörg sterk rök
fyrir nauðsyn þess, að horfið
yrði að því ráði.
Nú, þegar fjárhagsnefnd efri
deildar hefir fjallað um frum-
varpið hafa þessi viðhorf máls-
ins í engu breytzt. Sjálfstæðis
menniirnir í nefndinni leggja til,
að frumvarpið verði samþykkt
óbreytt eins og það kom frá
hendi fjármálaráðherra. Har-
aidur Guðmundsson gerir bá
breytingartillögu við frumvarp
áð, að skatturinn verði lagður
Á veltu ársins 1944. Bernharð
iStefánsson, fulltrúi Framsókn-
arflokksins í nefndinni, leggur
dhins vegar til, að frumvarpið
verði fellt, enda er það í sam-
ræmi við afstöðu þá, sem fram
ikom af hálfu hans og Her-
jmanns Jónassonar við fyrstu
tumræðu málsins.
Engum blandast hugur um
það, að veltuskattur þessi er
á lagður af illri nauðsyn, enda
hefir ríbisstjórnin lýst því yf-
jr, að hann verði aðeins lagð-
(ur á einu sinni. Verður því
,ekki neitað, að skattur þessi er
óréttlátur, enda þótt honum sé
ætlað að taka kúfinn af stríðs-
igróðanum, sem safnazt hefir í
líendur einstaklinga^ og stofn-
ana á liðnum árum. Stærsti
galli skattsins er sá, að hann
ikemur þyngst niður á þeim,
sem hafa mikla veltu og lága
álagningu, en léttar á hinum,
sem hafa litla veltu og háa á-
tlagningu. En einmitt vegna
þessa galla þessara fyrirhug-
uðu fjáröflunarlaga, ber að
leggja áherzlu á það, að þann
dg verði frá frumvarpinu geng
ið, að lög þessi verði ekki baggi
ó herðar almennings og nái
•sem bezt þeim tilgangi sínum,
að ná fyrst og fremst til stríðs
jgróðamannanna.
Meginrökin fyrir því, að
skatt þennan eigi að leggja á
yeltu ársins 1944, en efcki 1945,
eru þau, að með því er fengin
trygging fyrir því, að skattur
íþessi verði ekki neytendaskatt-
ur, sem almenninguir í landinu
ikomi til með að greiða, svo og
að skattgreiðendurnir eigi þess
lekki kost að skjótast undan
því, að greiða skattinn. Fer því
eðli skattsins augljóslega eftir
<því, við hvort árið hann verð-
tsr miðaður. Og undarlegt má
það teljast, að þeir aðilar, sem
látast vilja koma í veg fyrir
það, að veltuskatturinn verði
Þórður Eyjólfsson:
Hæslirétfur tuttuau ou fimm ára
Herra forseti íslands
Hæstvirtu ráðherrar og
forseti sameinaðs alþingis. —
Virðulega samkoma.
Hinn 16. febrúar 1920, fyrir
réttum 25 árum, var dómþing
sett fyrsta sinni í Hæstarétti
íslands. Sú stund var þú upp
runnin, er íslenzka þjóðin
hafði endurheimt æðsta dóms-
vald í málum sínum og fengið
það í 'hendur íslenzkum mönn-
um. En áður höfðu erlendir að-
iljar með það farið um hálfa
sjöundu öld. Hér hafði þjóðin
náð mikilvægum áfanga á leið
sinni til fulls sjálfsforræðis.
Stofnun Hæstaféttar mun því
jafnan verða talin til merkis-
viðburða íslenzkrar þjóðar-
sögu.
Allar þjóðir láta sig miklu
varða, hvernig háttað er skip-
un og meðför dómsvalds í lahdl
þeirra. Heil'brigt þjóðlíf getur
ekki þróazt, nema í skjóli full-
komins réttaröryggis. Þann sann
leika kennir oss saga erlendra
þjóða fyrr og siðar og einnig
vor eigin þjóðarsaga. Eftir að
land var byggt og ríki sett á
stofn, kostaði islenzka þjóðin
kapps um að tryggja dómaskip
un landsins svo sem bezt mátti
verða eftir þeirrar tíðar hætti.
Með úrslitadómsvald fóru þá
dómstólar alþingis, fjórðungs-
dómar, eftir að landinu var í
fjórðunga skipt, og síðar fimmt
ardómur. íslenzka þjóðveldið
átti öðru fremur dómaskipun
sinni að þakka, að það gat tal-
izt réttarriki á fyrstu öldum
þess. En er á leið þjóðveldis-
fímann, hættu höfðingjar lands
ins að virða dóma og dómstóla.
Þá hófust utanstefnur mála,
þvi að innlendum dómstólum
var varnað með vopnavaldi að
dæma mönnum lög. Eftir að
þjóðin átti ekki lengur við rétt
arskipun að búa, glataði hún
sjálfstæði sínu og seldi hin mik
ilvægustu landsréttindi, þar á
meðal æðsta dómsvaldið, i hend
ur erlendum þjóðhöfðingja.
Samkvæmt lögbókum þeim,
sem íslendingar fengu, eftir að
þeir gengu Noregskonungi á
hönd, Járnsíðu og Jónsbók,
mátti skjóta dómum innlendra
dóttistóla til konungs. Lagði
hann þá úrslitadóm á málið,
venjulega með aðstoð ráðgjafa
sinna í ríkisráði. Þessi 'háttur
hélzt óbreyttur, eftir að landið
kömst undir stjórn Danakorí-
unga. Kunnum vér enn deili á
ýmsum málum, sem á þeim öld
um var til konungs skotið. Árið
1660 komst einveldi á í Dan-
mörku, og árið eftir, 1661, var
Hæstiréttur Danmerkur settur
á stofn. Konungur var þá á-
firam æðsti handhafi , dóms-
valds eins og alls annars ríkis-
neyzlutollur á alþýðu manna,
iskuli vera þv.í andvígir, að
isetja þá einu tryggingu, sem
hægt er, fyrir því, að af slíku
verði ekki, þegar lögin koma
til framkvæmda. Væri Fram-
isóknarmönnum sér í lagi skylt
iað þessu að hyggja. Þeir hafa
ifjargviðrast um óréttlæti þessa
frumvarps og farið um það
hörðum orðum, en þó telja þeir
litlu máli skipta, hvort sá á-
igalli þess, sem miðar til mests
óréttlætis, verður af því snið-
tinn eða ekki. Og vissulega virð
ást sú afstaða meira en lítið
tfurðuleg, að miða eigi skattinn
yið árið 1945 til þess að skatt-
/greiðendum gefist kostur á því
að breyta rekstursfyrirkomu-
lagi sínu, sem er hið sama og
gefa þeim færi á því að skjót-
ÞÓRÐUR EYJÓLFSSON, núverandi forseti hæstaréttar,
flutti greinargott og skörulegt ávarp um sögu og starf
h'æstaréttar við hátíðlega athöfn, sem fram fór í tilefni af
aldarfjórðungsafmæli réttarins í dómssal hans árdegis í
gær. Fer ávarp þetta orðrétt hér á eftir.
Þórður Eyjólfsson
forseti hæstaréttar
valds. Hann átti forsæti í
Hæstarétti og tók sjálfur þátt
í dómstörfum fyrst i stað. eins
og hann hafði gert í ríkisráði,
en það féll þó síðar niður. Varð
Hæstiréttur, er stundir liðu
fram, mjög sjálfstæður um dóm
störf síri, en engin tvimæli voru
þó á því allt einveldistímabilið,
að æðsta dómsvaldið vseri í
höndum konungs.
í frelsishreyfingum 18. aldar
var það eitt af höfuðstefnumál
um hins nýja tíma að koma á
aðgreiningu hinna þriggja þátta
ríkisvaldsins, löggjafarvalds,
framkvæmdarvalds og dóms-
válds. Einkum þótti nauðsyn
tll bera vegna frelsis einstakling
anna og almenns réttarörygg-
is, að dómsvaldið yrði gert sjálf
stætt og áháð öðrum greinum
ríkisvaldsins, sérstaklega fram
kvæmdarvaldinu. Eins og kunn
ugt er, var þessi stefna víða
borin fram til sigurs.að afstöðn
um styrjöldum og byltingum. í
Danmörku var einveldi afnum
ið árið 1849. Konungur afsal-
aði þá dómsvaldinu úr hendi
sér að fullu og öllu, og var það
lagt til Hæstaréttar Danmerk
ur. íslendingar munu þó yfir-
leitt hafa haldið fram þeirri
skoðun, að konungur færi á-
fram með dómsvald í íslenzk-
um málum, með því, að dönsku
grundvallarlögin frá 1849 hefðu
ekki öðlast gildi á íslandi. En
hvað sem þeim kenningum líð
ur, þá er það víst, að eftir að
íslendingar fengu stjórnarskrá
1874, var úrslitadómsvald í
ast undan skattinum! Auk þess
j liggur það í augum uppi,
hversu auðveldara er að gera
sér grein fyrir því, hvaða tekj-
;ur muni fást af skatti þessum,
ief miðað er við veltu liðins árs,
■og koma i veg fyrir það, að
menn skjótist undan því að
linna þessar skattgreiðslur af
/hendi.
Það fer ekki hjá því, að al-
menningur fylgist vel með af-
greiðslu þessa máls, því að
verði það ekki tryggt, að skatt
ur þessi reynist ekki neytenda
iskattur á alþýðu manna, er ó-
peitanlega höggvið mjög nærri
því atriði málefnasamnings
stuðningsflokka ríkisstjórnar-
drinar, að láglaunamönnum
verði ekki bundnar nýjar
skattabyrðar.
málum þeirra ekki lengur í
höndum konungs, heldur
Hæstaréttar Danmerkur, og
og stóð svo fram til ársins 1920.
í sjálfstæðissókn íslendinga
á 19. öld komu annað veifið
fram tillögur um flutning
æðsta dómsvaldsins hingað til
lands. Ekki bar þetta samt
neinn árangur, fyrr en íslend-
ingar og Danir komu sér saman
um setningu sambandslaganna
árið 1918. Þar var svo mælt,
að Hæstiréttur Danmerkur
skuli hafa á hendi æðsta dóms-
vald í íslenzkum málum, þar
til Ísland kynni að ákveða að
stofna æðsta dómstól í landinu
sjálfu. Islendingar ákváðu að
| nota þegar þá Iheimild, sem þeir
j þannig höfðu fengið. Lagði rík
isstjórnin fyrir alþingi sumar-
ið 1919 frumvarp til laga um
stofnun Hæstréttar, er samið
hafði þáverandi prófessor i
lögum Einar Arnórsson. Frum
varpið var með smávægilegum
breytingum samþykkt einróma
í báðum deildum alþingis og
staðfest sem' lög nr. 22 frá 6.
okt. 1919, en til framkvaemdar
skyldu þau koma frá 1. janúar
1920.
Þó að málið fengi svo góðar
viðtökur á alþingi, má samt af
umræðum þar marka, að ýms-
um 'hafi virzt i mikið ráðizt
með stofnun Hæstaréttar. All-
ir vissu að Hæstiréttur Dan-
merkur, sem nú átti frá að
hverfa, hafði um langan ald-
ur notið fulls trausts allra
þeirra, er við hann áttu að búa.
Virðast sumir alþingismenn
hafa borið kviðboga fyrir þvi,
að dómsvaldið yrði ekki nægi-
lega tryggt i höndum innlendra
dómenda, og jafnvel hafa þótt
uggvænt, að Islendingar væru
menn til að flytja mál og dæma
á úrslitastigi. Því fór sem sé
f jarri að þá væri úr sögunni hið
aldagamla vantraust þjóðarinn
ar á sjálfri sér og mætti sínum
til að standa á eigin fótum. Sú
vantrú kom á þeim tímum víð
ar fram en á sviði dómsmál-
anna. Hins vegar voru mönn-
um einnig Ijósir ýmsir ókostir
þess, að sækja yrði síðustu úr-
lausn dómsmála til erlendrar
þjóðar. Það hlaut að hafa í för
með sér tafir og aukinri kostn-
að á rekstri mála. Hinir er-
lendu dómarar voru og ókunnir
íslenzkum högum og gátu ekki
skýrt íslenzk dómsskjöl né ís-
lenzk lög á frummálinu. Um
framgang málsins á alþingi mun
það þó hafa ráðið mestu, að eft
ir að fengin var með sambands-
lögunum viðurkenning á full-
veldi landsins, hlaut lands-
mönnum að vera hið ríiesta
metnaðarmál að flytja æðsta
dómsvaldið inn í landið. Full-
veldi þeirrar þjóðar virðist
nokkuð hæpið. sem sækja verð
ur til erlends dómstóls fullnað-
arúrlausn dómsmála sinna.
Um stjórnskipulega stöðu
Hæstaréttar þurfti ekkl að á-
kveða í hæstaréttarlögunum.
Hann var um það arftaki
Hæstaréttar Danmerkur, og fyr
irmæli, er að því lutu, voru
skránni. Hins vegar varð að
skipa því með lögum, hvernig
dómendur yrðu valdir eða skip
þegar fyrir hendi í stjórnar-
aðir i Hæstarétt. Þar gat ver
ið um ýmsar leiðir að tefla, en
sá kostur var valinn, að kon-
ungur skipaði dómara á ábyrgð
ráðherra. Hæstarétti var þó
tryggð nokkur íhlutun um val
dómara. Umsækjandi um dóm-
araembætti varð að hafa sýnt,
með því að greiða fyrstur dóms
atkvæði i 4 málum, að hann
væri hæfur til að skipa sæti
i dóminum. Vitanlega urðu
fyrstu dómendurnir að vera
undanþegnir þessu ákvæði. —
Fyrirmælið um dómaraprófið
var afnumið með núgildandi
ihæstaréttarlögum nr. 112 frá
1935, og hafði það aldrei komið
til framkvæmdar. í stað þess
er nú mælt í lögunum, að leita
skuli umsagnar Hæstaréttar
um dómaraefni, áður en dóm-
araembætti sé veitt.
Hæstiréttur var 1 upphafi
skipaður 5 dómendum, eins og
fyrir var mælt í hæstaréttar-
lögunum frá 1919. Með lögum
nr. 37 frá 1924 var dómendum
af sparnaðarástæðum fækkað í
3, en dómendafækkunin kom þó
ekki til framkvæmdar fyrr en
á árinu 1926, er látizt höfðu
tveir hinna fyrstu dómenda. í
núgildandi hæstaréttarlögum
frá 1935 er svo af nýju ákveð-
ið, að dómendur Hæstaréttar
skuli vera 5, en dómendafjölg
un komi ekki til framkvæmda,
fyrr en fé sé veitt til hennar
i fjárlögum. Síðan hefir ríkis-
stjórninni jafnan verið heimil-
að í fjárlögum ár frá ári að
verja fé úr rikissjóði til launa-
greiðslu tveggja dómara, ef
dómurum yrði fjölgað, en ekki
hefir heimildin enn verið not-
uS.
Prófessorar lagadeildar Há-
skólans hafa frá stofnun Hássta
réttar verið þar varadómendur,
ef hæstaréttardómari forfallast
eða sæti hans verður autt. Frá
því á árinu 1935 'hefir þó ver-
ið heimilt, ef hæstaréttardóm-
ari vikur sæti í einstöku máli,
að skipa i hans stað hæstarétt
arlögmann eða héraðsdómara,
sem fullnægi skilyrðum til að
vera skipaður dómari í Hæsta
rétti. v
Með hæstaréttarlögunum frá
1919 var stofnað embætti 'hæsta
réttarritara. Hann skal vera
lögfræðingur og fullnægja al-
mennum dómaraskilyrðum. Er
núverandi hæstaréttarritari
hinn þriðji, sem því embætti
gegnir.
Fastir dómendur Hæstarétt
ar hafa ekki aðrir verið skipað
ir, en þeir fimm, sem i upphafi
tóku sæti í dóminum, og þeir
þrir, sem nú eiga þar sæti. Það
er oss gleði að sjá hér viðstadd
an í dag einn þgirra dómenda,
sem fyrstir voru skipaðir i dóm
arasæti, herra hæstaréttardóm
ara Pál Einarsson. Hinir fjórir,
þeir Kristján Jónsson, Halldór
Daniielsson, Eggert Briem og
Lárus H. Bjarnason eru allir
látnir. Bið ég viðstadda að votta
iriinningu þeirra virðingu sína
með því að rísa úr sætum.
Þá er oss einnig ánaegja að
sjá hingað koma á 25 ára af-
mæli dómsins Ólaf Lárusson,
sem sæti átti í Hæstarétti á
fyrsta dómþingi hans vegna fjar
veru eins hinna skipuðu dóm-
enda, fyrsta hæstaréttarritar-
ann, dr. juris Björn Þórðarson,
hæstaréttarlögmann 1 Lárus
Fjeldsted, sem gegnt hefir lög-
mannsstarfi við Hæstarétt ó-
slitið frá stofnun hans, svo og
þá málflytjendur, er fyrstir
fluttu mál munnlega fyrir
Hæstarétti, herra forseta ís-
lands Svein Björnsson, sem
sýnt hefir Hæstarétti þann
heiður að vera viðstaddur at-
höfn þessa, og hæstaréttarlög-
mann Eggert Claessen.
Hæstaréttarlögmenn hafa
Ftfc. á ð. sfðú