Alþýðublaðið - 15.05.1945, Blaðsíða 4

«
f
ÞriiSýuðagur 15 imii 1945
4 HrHaðlb
Ctgefandi Alt)ý»uflokkiirtnB
Ritstjóri: Stefán Pétnrsson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Simar ritstjórnar: 4901 og 4902
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
LaitdssÖfnunin
¥ SLBNDINGAR hafa almennt
A. fagnað frelsun bræðraþjóð-
anna á Norðurlöndum, sem á
fimm ár hafa foúið við harð-
stjórn og hesrrfám. Hópgangan á
fund sendiherra Dana og Norð
manna á friðardaginn sýndi
glöggt hug íslendinga í garð
þessara þjóða.
En íslendingar vilja ekki
láta sitja við orðin ein. Þeir
vilja einnig sýna vinarhug sinn
í garð Dana og Norðmanna í
verki. Ríkisstjórnin hefir' geng-
izt fyrir þvá, að efnt verður til
landssöfnunar til hjálpar hin-
um tveim norrænu hræðraþjóð
um. Hefir verið ákveðið, að
söfnun þessi standi aðeins yfir
í (hálfan mánuð, og er ætlazt til
þess, að skip sigli héðan til Nor
egs og Danmerkur með farm
matar og fatnaðar í næsta mán
uði.
*
íslendingar hafa sýnt hug
sinn í garð Norðmanna og Dana
í verki með þeim hætti, að þeim
er sæmd að. Þeir hafa efnt til
myndarlegrar söfnunar báðum
jþessum þjóðum til handa og
lagt fram nokkurn skerf þeim
til hjálpar. En vitað er, að þorf
in er mikil í báðum þessum
löndum. Þess vegna foefir rík-
isstjórnin ákveðið að efna til
þessarar skyndisöfnunar í til-
efni af frelsun Norðmanna og
Dana undan oki því, sem her-
sveitir nazista og föðurlands-
svikarar heima fyrir felldu á
háls þeim. Og víst munu íslend
ingar nú sem fyrr. bregðast vel
við og reynast hinum nox-rænu
bræðrum sínum vinir í raun.
*
íslendingar hafa sem betur
fer ekki sömu harmsögu að
segja úr þeirri styrjöld, sem nú
er til lyikta leidd hér í álfu, og
Norðmenn og Danir. Við höf-
um auðgazt x styrjöldirini, þeg
ar bræðraþjóðirnar bjuggu við
skort og harðrétti. En þó höfum
við orðið fyrir tjóni eins og
þær. Við höfum misst marga
vaska syni af völdum stríðsins,
og skipastóll okkar hefir orðið
fyrir tilfinnanlegu tjóni. Við
skiljum því þann .harm, sem
nú grúfir yfitobæjum og byggð
um Noregs og Danmerkur, og
það tjón, er þessar grannþjóðir
okkar hafa beðið. Því teljum
við íslendingar okkur skylt að
veita Dönum og Norðmönnum
þá aðstoð, sem okkur er auðið
og þessum bræðraþjóðum okk
ar kemur bezt. Okkur er ljúft
að samfagna þeim á tilefni af
endurheimtu frelsi og veita
þeim fulltingi d raunum þeiri-a.
Það fer vissulega vel á því,
að íslendingar sendi skip með
gjafir frændum og vinum til
handa, þqgar álar þeir, sem
skilja lönd bræðraþjóðanna, eru
aftur færir. Og vissulegá sæmir
okkur ekki annað en sá farm
ur sé rausnarlegumfi nrnmojia
ftLWflBBUBIÐ
Danska sýnmgin:
Frá þjáningum til frelsis
I SKÁLA LISTAMANNA
-l stendur yfir myndasýning,
er vekja mun mikla atfoygli.
Það eru myndir úr baráttu
Dana 4 hernámsárunum. Stutt-
ur þáttur úr sögu frænda okkar,
kafli, er sýnir þjóðina í nýju
Ijósi, vopnláusa smáþjóð í-
griimimúðiug'u strtíði við vígbúið
herveldi.
Á miðjum gafli, þegar inn er
komið, sest afarstórt málverk
af konungi þeirra, Kristjáni 10.
í umgerð danska fánans. Hinn
festumikli, virðulegi og góð-
mannlegi þjóðhöfðingi sómir
sér þarna vel innan um rjúk-
andi rústir brunnina húsa og
■niitt á meðal begna sinna í bar-
átíu við „aríanaa þýzku, sem
virðast allra bjóða lakast hafa
skilið norréenan anda og hugs
unarhátt.
Á næstu myndum sjást hvar
óbreyttir og óvopnaðir danskir
borgarar klifa yfir yíggirðingar
umfoverfis konungshöllina til
hjálpar lögreglu og 'lffverði,
sem ver konung sinn og bústað
hans fyrir áhlaupi fjandmann-'
anna.
Það firmist miér furðulegl,
hve mikið hefir náðst af mynd-
um og, hve þær eru nær allar
aíburða r.kýrar.
Hver stórbyggingin eftir
aðra, þar sem unnið var að her-
gagnaframleiðslu fyrir Þjóð-
verja — auðvitað í nauðungar-
vxnnu — sést logandi eldbaf, eða
kulnaðar rústir. Hvergi er kúg-
unarstarf nazistanna öruggt fyr
ir föðurlandsvinunum. Gegn-
um margfaldan vopnavörð kom
ast skemimdanvenkamennirn.ir
dönsku á einhivern ó-
skiljanleigan hátt, að þvd er oft
-\irðist, og eyðileggja allt, er
grimmum óvinum miá að gagni
koma.
Svar þinna þýzku nazista og i
innlendra þjóna þeirra er á-
valt sjálfu sér líkt. Morð, fang-
eisanir, pyntingar og eyðilegg-
ing á ýmiskonar listrænum verð
mætum.
Á isýninigúnni má m. a. sjá
flest eða öll leyniblöðin dönsku,
sem allta-f komu út hvað sem á
gekk, gengu hönd úr hendi,
hivöss, bituryrt og eggjandi, en
um leið næsta örugg sem að-
göngumiði inn í annan heim,
hverjum þeim, er méð þau
fannst og gripinn varð af fjand-
mönnunum.
Til þess að gefa slík blöð út
og dreifa meðal almennings svo
að gagni mætti verða, þurfti
ekkí einungis' hugdirfð, þrek og
ást, sem var var meiri á frels-
inu en lífinu, heldur þurfti og
til aðkpma snilliborin iskipulags
gáfa og sú bragðvísi, sem leikið
igat .hvervetna á óViniran, óvin
er lét sú list bezt að drepa, en
virtist hvergi og aldrei hafa
getað skilið, að myriur föður-
landsvinur getur orðið stórum
Aættulegri dauður en lifandi.
Það er bjart yfir þesari sýn-
ingu þessum myndum úr baráttu
Dana; jafnvel yfir imjisþyrmdu
lxki Kaj Munks, leikur einhver
dulrænn bjarmi. Eða yfir dauða
dæmda manninum uppi við
múrinn. Hann stenur með bund
ið fyrir augu og bíður barfa-
skeytanna úr býssukjöftum
böðla sinna. Hnarreistur er
hann, óttalaus, rólegur — af
því hann elskar frelsið meir en.
lífið og veit, að baráttu og
fórnalaust fæst það ekki, frem-
ur enn önnur mikilsverðustu
gæði lífsins, sízt úr helgreipum
hinna viti firtu nazísta.
En hann veit, þessi ókenndi
fulltrúi allra hinna myrtu
manna a&Jselsiá fpst;^im^,siðir,1
sé nógu fast, nógu óhvikult og
staðfastleía fyrir þyí barizt.
O'g. hér hefir ekki verið bar-
izt til einskis.
Loksins, loksins rann hún
upp, stund frelsisins, dagurinn,
sem .enginn tunga getur lýsfo af
bví að sjaldnast er mögxxlegt að
' lýsa með orðum innstu óg sterk
ustu tilfinningum mannanna,
hvorki í sorg né gleði. En hvað
um það. Hann er staðreynd
þessi bjarti, unaðslegi vordag-
ur, þegar frelsisþrá nianna um
gervallan heim hefir unnið full
an bug á þeim öflum, sem ógur
legust reyndust og verst allra
þeirra óvina, er frelsisást, mann
úð og réttlætisvitund hefir átt
í . baráttu við, sennilega aftur
um endilanga sögu mannkyns-
ins.
í hugum okkar íslendinga, sem
ekki höfum átt í neinu beinu
blóðugu striði þótt helai’mar
þess hafi að' vísu náð tiþ allt of
margra góðra drengja úr okkar
hópi, hljóta þessir síðustu dag-
ar að verða einhverjir þeir björt
u?tu og fagnaðarfylistu, sem
við höfum lifað og getum átt
von á að lifa. Dagarnir sem
bræðraþjóðir okkar, Danir og
Norðmenn og öll Evrópa, er
Jeyst úr pínandi þjáning.
Loksins eru frændur okkar
leystir úr fimm ára ánauð,
fimm *ára gerningaveðri, fimm
ára harmleik. Að vísu ber þessi
tírni yfir sér glampandi bjarma
fltsts eða alls þess, sem bezt er
og karlmannlegast í fari bræðra
þjóðanna tveggja. En að hinu
leytinu Jiafa henámsárin orðið
þeim svo ægilega þung í raun-
u:m og foryllileigri gi’imimd,
að spor þeirra pg ferill verða
naumast nokkru sinni máð út.
Danska myndsýningin í
listamannaskálanum er m. a.
glöggt dæmi um það. Henni
verður ekki lýst hér. Reykvík-
ingar eiga að fara og sjá hana.
Það gera þeir og efalaust.
Lúðvig . Storr, konsúll, er
gengizt hefir fyrir henni hér,
er þakklætisverður fyrir. Sjón
er ávallt sögu ríkari.
Og þótt við getum aldrei gerf
okkur ljósa hugmynd um hörm-
ungar, sem frelsisunnandi fólk
í þessum tveim löndum og öðr-
um hefir liðið undir þrælsoki
Þjóðverja, . hvorki af myndum
né sögusögnum, fáum við þó
skilið betur og ljósar en áður,
hvíhka manndáð til þess þarf
að standast slíkar eldraunir og
koma úr þeim, fær til að byggja
á ný heim, sem vonandi getur
búið börnum sínum frið og far-
sæld á komandi tímum.
Hallgr. Jónasson.
45 þúsikr. söfnuðust á
fjársöfnunardegi
Slysavarnafélagsins
FJARSOFNUN Slysavaxnafé
lagsins á föstudaginn gekk
mjög vel. Fyrir mei’ki og ferðir
með Sæb'örgu og Þorsteini
isöfnuðust alls kr. 45 þúsund og
er það meira fé en safnast hef-
ur nokkru sinni fyrr á fjáxsöfn
unardegi Slysavarnafélagsins.
Fjöldi meðlima gengu í fé-
lagið þenan dag og margir gerð
ust ævifélagar. Rúmlega 200
börn seldu merki' félagsins á
götunum og hefir Slysavarna-
félagið beðið hlaðið að færa
þeim, svo og bæjarbúum öllum
sem sýnt hafa stuðning við fé-
lagið, beztu þakkir sínan-*- (
Kann að laka ósigri.
Sænski hlaupagarpurinn Gunder Hágg (til vinstri) óskar
ameriíska hlauparanum Jim Rafferty brosándi ttil hamingju
eftir að Rafferty hefir sagrað hann í hlaupakeppni í Madison
Square Garden í New York.
V IÐ ’ágæta erindi. sænska
semdikeninarans, Peter Hall
iberg lektors, ram „hlutleysið,
Svifþjóð og NorðuríöMd“, sem
birzt hefir í Lesbók Morgun-
blaðsins, hsfir vakið m'iíkla at-
hygli og fengið góðar undirtekt
iir 'íslenzikra blaða, nema eins
— Þjóðviiljans. Ila.nn ræðst á
sendlikenniarann imeð dóligisleig-
uim orðuim á lauigardaginn og
segir:
,,Erindi sænska sendikennarans
við Háskóla íslánds, sem flutt var
í norrænu 'hófi nýlega, prentað í
Morguniblaðinu og jórtrað 'upp í
’Tímanum og dagblaði Ef-amsó'kn-
arfldkksins Alþýðublaðinu, er væg
ast sagt einn sá furðulegasti sam-
setningur sem birzt ihefir opjnber-
lega, síðan í Finnagaldriiíurrí, sæll
ar minningar.
Sendikennari 'þessi virðist ger-
samlega misskilja -erindi sitt hing-
að til íslands og það starf, sem
honum er ætlað að vinna. Hann
er hér ekki sem agenit íyrir þau
öfl í Svíþjóð, sem láta ekkert
tækifæri ónotað til að níða Sovét-
ríkin, lieldur var tilætlunin að
hann kenndi ísl. stúdentum sænsku
og fræddi íslendinga um .sænska
menningu- og sögu. Og ef hann
endilega vill láta þessa fræðslu ná
til nútímastjórnmála og styrjald-
armála, væri það ærið ævistarf að
dkýra fyrir íslendingum afetöðu
Svíþjóðar í Evrópustyrjöldinni,
en sú afstaða hefir -áreiðanlega
toakað Svíum meiri álitshnekki en
þeir fá bætt úr í toráð. Og sízt
verður 'sá álitshnekkir unninn upp
með því að bera saman ,,afrek“
Svía í styrjöldinni og framlag sov-
éfþjóðanna í haráttunni við fas-
ismann.
N.ei, það hljóta að vera næg
verkefni fyrir hr. Peter Hal'berg
heima í Svíþjóð. Einnig þar er að
talsverð.u leyti íhætt að taka mark
á sovétníðinu, svo ekki mun veita
af slíkum eldmóðslieiðtogiun í bar-
-áftuanL.Hver^iæit.ri'eina .hn.Jekt-
orinn færi líka að berjast við fas-
ismann, nú þegar Svíþjóð hefir
tekið rögg á sig og slitið stjórn-
málasambandi við Hitler sáluga.“
Þannig farast Þjlóðviljaraum
orð, og verða þau vairla misskil-
in.Hitt er svo aranað iraJál, hvem
ig það mælist fyrir 'hér á laridi,
að ‘flökksblað feerarasluimálariáð-
■foerraras sýrai erlenduim seradi-
kennara hér, sem hefir u.ninið
sér mifeið álit, -þann dónaskap,
að vísa honum á bi’ött héðan,
— fyrir það eitt, að hann hefir
í ágætu eriradi gert igreim fyrir
hluþieysi þjóðar siranatr í styrj-
öldiirani og talað máli 'smáþjóð
anna yfirlei.tt í henni.
*
Síðai’j hlutinn af erindi Peter
Hallþerg loktors birtiist í Leshók
Morjguniblaðsiras á sunnudlaginn.
Þar segir meðal annars:
,,Við vonum, að hinn nálægi frið
ur hafi í för með sér nýja og betri
skipun mála í heiminum. Við vænt
um sigurs fyrir slkynsemina, rétt-
inn, virðinguna á mannlegum verð
mætum, já •— hví ekki fyrir rölegu
íhugunina. En löng og þungbær
barátta er ekki sérlega ákjósan-
legur jarðvegur fyrir slík verð-
mæti. Einnig hjá þeim, sem frá
upphafi hafa strítt til þess að verja
þau, geta hinar óskiljanlegu þján-
ingar, fórnirnar óheyrilegu, eitrað
hina heilbrigðu dómgreind, þokað
hinum góðu áformum til hliðar.
Þegar er farið að brydda á illum
teiknum í umræðunum ,um með-
ferðina á ihinum sigruðu.
Við 'höfum séð, hvernig kenning
in, er 'byggðist á ofbeldinu, -er að-
hylltist stýrjöldina sem styrkjandi
stálbað fyrir þjóðirnar, er virti að
vettugi talið um frelsi mannanna,
jafnrétti og bræðralag, hefir far-
ið í stríði til þess að brjóta þjóð-
irnar undir sig. Við höfum einnig
séð, hvernig þessi neikvæða og
mannkynsfjandsamlega kennig hef
i -Ikwib. Í.6.J.SÍ0U.