Alþýðublaðið - 17.05.1945, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIO
Piimntudagur 17. maí 1945.
Otgefandi Alj>ý9aftokknrliu)
Ritstjóri: Stefán Péturason.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902
Sfmar afgreiðslu: 4900 og 4906
Verð í lausasöiu 40 aura.
Aiþýðuprentsmiðjan h. f.
Norski fáninn aflur
yfir Eiffsvelli
Þjóðhátíðardagur
NORÐMANNA verður að
þessu sinni í senn þjóðhátíðar-
dagur og sigurdagur. í dag minn
ast Norðmenn 17. maí með opin
berum hátíðahöldum heima í
landK sínu íyrsta sihni siðan
1939, því að 1940 var fánastöng
in að Eiðsvelli auð, eins og
Nordahl Grieg kvað, og hefir
verið það síðan, þar til norski
fáninn verður dreginn þar að
hún í dag eftir að sigur er unn-
inn og norska þjóðin nýtur frels
is og fullveldis á ný.
❖
Það gefur að skilja, að fögn-
uður Norðmanna verði mikill í
dag, þegar þeir fagna fengnu
frelsi eftir að hafa borið hið
þunga ok hernámsins og harð-
stjórnarinnar um háls sér í
fímm ár þrauta og hörmunga.
Ríkisstjórn landsins, konungur
og ríkisarfi hafa dvalizt í út-
legð, og margir merkustu synir
þjóðarinnar hafa gist fangabúð-
ir Þjóðverja. En ár útlegðarinn
ar og þrældómsins eru liðin.
Ólafur ríkisarfi er konúnn heim
frá London, og von á Hákoni
ikonungi og ríkisstjórn landsins
þaðan á hverri stundu. Og fjöl-
margir forustumenn Noregs,
sem dvalizt 'hafa í þýzkum
íangabúðum, eru nú aftur frjáls
ir menn pg þegar komnir heim
til ættjarðarinnar.
*
Þáttur Norðmanna í baráttunni
gegn nazismanum mun jafnan
mikill talinn, enda hafa leið-
togar bandamanna lokið miklu
lofsorði á hina hugprúðu norsku
þjóð, sem átti sér þá von æðsta,
að lifa í friði í hinu fagra landi
sínu, en neyddist til þess að
taka sér vopn í hönd og leggja
til atlögu við grimman og vold-
ugan óvin, og gat sér í þeitri
viðureign orðstír, sem aldrei
deyr. Kaupskipafloti Norð-
manna á mikinn þátt í sigri
hinna sameinuðu þjóða. Norskir
flugmenn hafa og getið sér mik
ið frægðarorð í styrjöldinni. E i
mestur er þó hlutur þjóðarinn-
ar heima fýrir, sem skipulagði
baráttu sína ^egn ofureflinu
þann veg, að öðrum þjóðum var
til fyrirmyndar, og háði hetju-
íega baráttu í fimm löng og
ströng ár, lét aldrei hugfallast
og missti aldrei trúna á það, að
fcennar yrði sigurinn að Iokum.
*
Norska þjóðin minnist í dag
'fcmna mörgu sona sinna og
dætra, sem fallið hafa í barátt-
unni fyrir málstað ættlandsins.
Söknuður margra Norðmanna
er sár og tjón þeirra tilfinnan-
legt. En víst er sigur norsku
þjóðarinnar mikill og því ærið
tilefni til fagnaðar af hennar
fcálfu. Enn lifir andinn frá Eiðs
velli, andinn, sem vakað- hefur
yfir lífi og starfi Norðmanna
á liðnum árum. Sá andi hefur
Jónas Guómnndsson:
Dauði Mósesar.
I.
SUMAR FREGNIR eru þann
ig að enginn trúir þeim í
fyrstu. Ein Slik fregn barst á
öldum ljósvakans frá öllum út-
varpsstöðvum heimsins fimmtu
dagskvöldið 12, aprál s. 1. Það
var fregnin um lát Roosevelts
Bandarikjaforseta. Það var svO
ótrúlegt, svo sárt og svo óum-
ræðilega hættulegt, að þessi
mikli leiðtogi mannkynsins
skyldi falla í valinn einmitt
þegar eiphver mesta örlaga-
stund mannkynsins var að
renna upp.
Það mun vera flestra manna
mál að aldrei hafi riokkurt
mannslát vakið jafnmikla og
jafn almenna fihryggð og lát
Röosevelts forseta. Eitt íslenzku
blaðanna hefur orðað þetta vel.
Þvií farast svo orð:
„Þess munu sennilega engin
dæmi, að fráfall eins manns hafi
skapað jafn almennan harm
víðs vegar um heim og fráfall
Roosevelts forsela, er lézt
skyndilega s- 1. fimmtudags-
kvöld. Fráfall hans hefur eigi
aðeins skapað þjóðarsörg í
heimalandi hans.heldur í flest-
um eða öllum löndum verald-
ar. Menn fundu að Bandarikja
þjóðin hafði ekki aðeins misst
glæsilegasta og farsælasta
stjórnmálaleiðtogann, sem hún
hafði eignazt á þessari öld, held
ur hafði mannkyn allt misst
þann mann, sem bezt var treyst
til heillarikra áhrifa á lausn
hinna stóru heimsvandamála,
er bíða framundan. Þess vegna
hefur fráfall Roosevelts skap-
að heimssorg, ef svo mætti að
orði kveða.“ (Tíminn 17. apríl)-
Þetta er hverju orði sannara
og mætti tilfæra mörg ummæli
fleiri sem fara í sömu átt. En
hvers vegna hefur lát þessa
manns vakið slíka alheimssorg?
Hvers vegna er eins og mönn-
um finnist burtu kippt með hon
um einhverju öryggi, sem allir
höfðu á tilfinningunni að var
raunverulega til meðan hann
lifði, en er nú miklu váfasam-
ara hvort hefur slíkt gildi sem
áður? Hér féll þó aðeins einn
maður frá. Maður sem kominn
var ýfir sextugt og háfði mik-
inn hluta ævi sinnar átt pð
heilsuleysi að striða. Hvers
vegna harmar allur hinn
„frjálsi“ heimur þennan mikla
mann?
II-
Það er ekki ætlun mín með
þessari smágrein, sem skrifuð
er af veikum mætti en með
þakklátum hug ,til þess að minn
ast eins hins mesta mikilmenn
is, sem heimuiýnn ihefur eign-
azt, að rekja ’hér sögu Franklins
Delano Roosevelts, Bandaríkja
forseta. Hún er öllum þegar
kunn í öllum höfuðdráttum.
Það vita allir að hann hefur frá
því í fyrri heimsslyrjöld haft af
S'kipti meiri og minni af mál-
efnum Bandafíkjanna og að
ÞJÓÐVILJINN hefir gert mér þann óvænta greiða að
ráðast með sinni venjulegu ilimælgi og rangfærslum
á grein þá, sem ég skrifaði í vikublaðið „Ingólf“ 23. apr. s. 1.,
í tilefni af andláti Roosevelts Bandaríkjaforseta. Þar sem
tiltölulega fáir munu hafa séð og lesið þessa grein mína í
„Ingólfi“, af því að útbreiðsla þess blaðs er lítil miðað við
útbreiðslu dagblaðanna hér í Reykjavík, hefir Alþýðublað-
ið orðið við þeirri beiðni minni, að birta þessa Ingólfs-grein
mína, sem ég nefndi „Dauði Mósesar“ svo allir megi sjá
hversu sannorður Þjóðviljinn er nú, eins og endranær.
Hæfilega kveðju vegna greinar sinar í dag mun Þjóð-
viljinn svo fá frá mér á næstunni, J. G.
hann tók við höfuðforustu í
málum þeirra þegar hvað mest
reið á góðri forustu fyrir þau.
Það vita lika allir að hann
átti við að stríða sjúkdóm, voða
legan sjúkdóm, —• lömunar-
veiki — mikinn hluta ævi sinn-
ar. Sjúkdóm, sem gerði hann ó-
hæfan til gangs svo öll ferða-
lög hlutu að verða honum mjög
erfið- Það vita líka allir með
hvílíkri þrautseigju hann barð
ist við þennan sjúkdóm og sigr-
aði hann að verulegu leyti.
Þetta allt er óþarfi að ræða um
frekar en þegar er gert. Hitt
vita kannske ekki eins margir,
að engum manni í sögu þjóð-
anna hafa verið fengin í hend-
ur jafnörðug viðfangsefni sem
Roosevelt forseta voru i hendur
fengin á stjórnarferli hans.
Þegar hann tók við stjórn
Bandarikjanna 1933 stóð hin
mikla heimskreppa sem hæst.
Þá var ekki annað sýnt en öll
þau ríki, sem bjuggu við lýð-
ræðisskipulag mundu farast af
þeim ,,innri“ glundroða, sem
fjárkreppan mikla skapaði.
Roosevelt forseti kom fyrstur
allra ráðamanna auga á þá stór
kostlegu hættu, sem af því staf
aði ef lýðræðisþjóðfélögin leyst-
ust þannig upp innanfrá og
færu sama veg- og Frakkland
var þá raunverulega farið, —
yrði hinum nazistisku og komm
únistísku öflum að bráð- —
Hann' tók því forustuna fyrir
þeim þjóðum, er þetta vildu
forðasl og kom því til vegar
ásamt Bretlandi, að gripið var
til ýmissa róttækra ráðstafana
til þess að sveigja þróunina inn
á nýja braut. Þessa miklu bar-
áttu þurfti Roosevelt að heyja
á „tvennum Vígstöðvum”, bæði
heima í Bandaríkjunum, þar
sem berjast varð við fjárhags-
hrunið og atvinnuleysið með
ýmsum „heimatilbúnum“ ráð-
stöfunum og hins vegar á al-
þjóðavettvangi þar sem allt
reið á að skapa festu og öryggi
í alþjóðafjármál og finna nýjan
grundvöll undir samskipti þjóð
anna i stað gullsins, sem nú var
að hrynja. Hið forna vest-róm-
verska keisardæmi — Þýzka-
land og ítal'ía — hafði lekið upp
,,elearing-kerfi“, sém gerði öll-
lifað af fimbulvetur styrjaldar-
innar. Honum fær ekkert grand
sð.
Norsku þjóðarinnar bíður
mikið verkefni á komandi ár-
um. Landið og bj'óðin er í sár-
um. Sigurinn, sem unnizt hefur
er dýr. — Hann hefur kostað
margar og miklar fórnir. En
þeir, sem vita deili á sögu
.norsku þjóðarinnar, eíast ekki
um það, að hún sé gædd bæði
hug og dug til þess að leysa þau
hin mlklu verkefni með sæmd.
Noregur mun ávallt verða vígi
frelsis, menningar og framfara
einé og sá Noregur var, sem
Þjóðverjar sóttu heim fyrir
f:mm árum.
W
Mikill verður fögnuður
Norðmanna í dag, þegar fánann
að Eiðsvelli ber aftur yfir frjáls
sn Noreg og þjóðsöngur þeirra
hljómar um bæi og byggðir hins
fagra lands og söguríka. Og hug
umdjörf mun norska þjóðin
ganga til móts við þá framtíð,
sem hún þráði í þrautum sín-
um.
um iþjóðum ómögulegt að skipta
við þau nema með afarkostum
og hið „aust-rómverska keisara
dæmi“ — Rússland -— hafði lok
að sér fyrir öllum frjálsum
viðskiptum. Þannig var ástand
ið á fyrstu fjögurra ’ára stjórn-
artíð Roosevelts. Þessum fyrsta
þætti í baráttu Roosevelts á al-
þjóðavettvangi lauk með sigri
Bandaríkjamanna og Breta í
septemiber 1936 er Bretar,
Bandaríkjamenn og Frakkar
gáfu út hina miklu sameigin-
legu yfirlýsingu sína um „Þrí-
velda gjaldeyrissamkomulagið“
(Tripartite Monetary Agree-
ment), þar sehi segir að þessar
þjóðir ,,hafi tekið upp samvinnu
með því markmiði að auka vel-
megun í heiminum-1'
m.
Þennan fyrsta sigur sinn í
alþjóðamálum vann Roosevelt
rétt fyrir fyrsta endurkjör sitt.
Um: baráttu hans heima fyrir
skal ekki rætt hér að öðru en
því, að einnig þar hóf hann al-
veg nýja stefnu, sem var í aðal-
atriðum sú, að skapa meiri jöfn
uð í láfskjörum heima fyrir í
Bandariikjunum og útrýma at-
vinnuleysinu, sem þjakaði
Bandaríkin eins og aðrar þjóð-
ir. Þar naut hann góðrar að-
stoðar fjölda margra samlherja
sinna en mætti einnig geysilegri
mótspyrnu, sérstaklega frá hin
um miklu auðhringum Banda-
rikjanna, sem lítinn ski’ning
höfðu á hugsjónum Roosevelts.
Sem dæmi þess hversu cirðugt
reyndist að framkvæma ýmis-
legt af þvi, sem Roosevelt hafði
á döfinni má nefna það, að
hæstiréttur Bandaríkjanna
dæmdi heila lagabálka, sem
Roosevelt hafði knúið gegnum
þingið, fara í bág við stjórnar-
skrána og gátu þeir því ekiki
að fullu komið til framkvæmda
á þann hátt sem ætlað var. En
þó gjaldeyrissamkomulagið
1936 væri mikilsvert spor í átt-
ina var þó augljóst að nú fóru
í hönd enn örlagaríkari tímar-
Ný styrjöld vofði yfir og sú
skoðun ruddi sér meira og meira
til rúms í Bandaríkjunum að
þeim bæri að halda sér utan
við þau átök, sem kynnu að
verða á Evrópu. Roosevelt, sem
frá öndverðu mún hafa verið
gjörsamlega mótfallinn pólitík
„einangrunarsinna“ Bandaríkj-
anna, mun fihafa séð að Banda-
rikin gátu ekki setið hjá í
heimsstyrjöld. Hann sá, að all-
ur hinn engissaxneski heimur
er raunverulega ein þjóð og
hann sá, að nú voru það Banda-
ríkin, sem ein gátu bjargað ef
út í stórveldastyrjöld færi.
Bretland, svipt allri hjálp ann-
ars staðar frá en frá nýlend-
um sínum, hlaut að tapa slíkri
styrjöld, nema Bandaríkin
kæmu því til hjálpar. Hin mikla
hugsjón hans var sú, að sam-
eina allar frjálsar þjóðir um þá
hugsjón að berjast sameigin-
lega fyrir því að skapa nýjan
heim þar sem frelsi, öryggi og
Framih. á 6. síðu.
BLAÐIÐ DAGUR á Akur-
eyri gerir þ. 9- þ. m. hinn
dæmalausa undirlægjuhátt, ís-
lenzkra kommúpista gagnvart
Rússlandi að umtalsefni og seg
ir í þvá sambandi:
„Þjónslund kommúnista gagn-
vart sovétstjórninni hefir á ný
komið greinilegá í ljós í hinu svo-
nefnda stríösyfirlýsingarmáli. Þing
menn Sósalistaflókkisins vildu, að
íslendingar yrðu við iþeirri kröfu
Rússa að varpa frá sér yfirlýstu,
• ævarandi hlutleysi í ófriði og lýsa
(sig stríðsaðila að ófriðarlokum, ef
þeir ættu að fá að taka iþátt í ráð
stefnunni í San Fransiseo. Komm
únistar eru sýnilega komnir í megn
ustu klípu út af þessu máli,
Þeir hafa rekið sig á megna and
stöðu gegn stefnu þeirra og tillög-
um, en vilja ógjarnan koma sér
út úr húsi veg.na þess. Á hinn bóg
inn mega þeir ekki styggja Rússa.
Því hafa þeir tekið það ráð að
leika .tveim skjöldum í blöðum
sínum, fullyrða eitt í dag og ann-
að á morgun. Annan daginn segja
þeir, að það sé bara „Framsókn-
arlygi,“ að iþeir hafi nokkurn tíma
viljað láta íslendinga segja öðrum
þjóðum stríð á hendur, hinn dag-
inn lýsa iþeir yfir, að þeir vilji
láta íslendinga „viðurkenna, að
þjóðin sé raunverulega í stríði og
'hafi háð það og vilja iheyja það
með Irverjum þeim tækjum, sem
hún ræður yfir.“ Fyrri fuilyrðing
in ætlast þeir til að snúi að ís-
lenzku þjóðinni, en hin síðari a3
Rússum. En þessi loddaraskapur
bjargar þeim ekki, eu gerir hlut
þeirra aðeins enn verri. Og nú síð
ast tekur aðalblað kommúnista
undir áróðór og rangar getsakir í
garð íslendinga, er rússneskur
blaðamaður flutti í Moskvaútvarp
ið 3. apríl sl. í sam'bandi við þetta
mál, og gerir að sínum orðum. —
Sanna kommúnistar á þami hátt,
eins og þeir raunar hafa oft áður
gert, að þeim er annarra um rang
an málatilbúnað Rússa én réttan
málstað sinnar eigin þjóðar.
Það var eitt sinn talað um
„danska íslendinga“, og þótti sú
nafngift lítill végsauki. Aldrei
komst þó þjónslund þessara diöinsku
íslendinga við ,,þjóðina við Eyrar
sund“ í hálfkvisti við skriðdýrs-
hátt forsprakka íslenzkra komm-
únista gagnvart valdhöfum- stór-
þjóðarinnar í austri. Fer þá að
verða álitamál, hvort ekki sé rétt
ara að kenna þá við Rússa frem- '
ur en íslendinga."
Svo munu ’fleiri spyrja. Og
er hka ekki full ástæða til þess
þegar forsprakkar kommúnista
eru farnir að nota blað sitt til
að laka undir ósvífnar árásir
rússneskra valdlhafa, eða hins
opinbera útvarps (þeirra, á ís-
lenzkui þjóðina?