Alþýðublaðið - 07.06.1945, Síða 4
AU>YÐUBLftPlD
Fimmtudaginn 7. júní 1&45
>t^íiírf>lö5i5
• Otgefandi AlÍJýBuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétnrason.
Ritstjórn og afgreiSsla I Al-
þýSuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902
Rtmnr afgreiðslu: 4900 og 4906
Verð i lausasölu 40 aura.
Aiþýðuprentsmiðjan h. f.
Lislamannaþingið,
Þjóðviijinn og víg
Guðmnndar Kamban
ÞAÐ HEFIR að vonum vak-
ið athygli, að eitt dagblað
anna í Reykjavík skyldi stinga
nndir stól ályktun listamanna-
|)ingsins um víg Guðmundar
Kamban. En þeir, sem fylgzt
Ihafa með forsögu þessa máls,
munu varla undrast það, þótt
Þjóðviljinn sæi ekki ástæðu ti.1
þess að láta þessarar ályktunar
að miklu getið. Afstaða hans
til víg's Guðmundar heitins
Kamban var slík, að það gef-
ur að skilja, að hann fagni því
lítt, að íslenzkir listamenn votti
minningu hins fallna skálds
virðingu.
' *
’Sfkömm Þjóðviljans í sam-
bandi við víg Guðmundar Kamb
an mun vissulega lengi uppi.
Það er sem betur fer einsdæmi
að íslendingar bregðist þannig
við frétt um lát samlanda síns,
er fallið hefir fyrir vopnum er-
lendra manna, án þess að nein-
ar sakir hafi á hann sannazt,
að dæma hann réttdræpan og
láta í Ijós fögnuð yfir örlögum
hans- Og efalaust myndi ekk-
ert íslenzkt blað nema Þjóðvilj
inn leyfa sér að halda áfram
beint og óbeint að níða íslenzk
an mann, sem fallið hefir fyrir
erlendum vopnum, eftir að upp
lýst má telja, að um morð og
hermdarverk hafi verið að ræða
og mætir menn af þjóðerni
banamanna hans hafa vottað
minningu hins látna margvís-
lega virðingu og látið þess get
ið, að þjóð þeirra muni reisa
honum minnisvarða.
*
íslenzka þjóðin fagnar þvi af
heilum hug, að listamenn henn
ar skyldu á þingi sínu sam-
þykkja drengilega og skelegga
ályktun, þar sem þeir lýstu yf-
ir harmi sinum yfir vígi Guð-
mundar Kamban og vottuðu
list skáldsins og mi.nningu virð-
ingu sína. íslenzkum listamönn
um var það augljós skylda að
minnast Guðmundar heitins
Kamban á þingi sínu, og álykt
un sú, er þeir gerðu varðandi
þetta mál undir þinglokin,
færði þjóðinni heim sanninn
um það, að altar getgátur um,
að þeir myndu skjótast undan
þeirri skyldu, voru í fyllsta
máta ástæðulausar óg ósann-
gjarnar. Listamennirnir hafa í
þessu máli komið drengilega
fram og túlkað af festu og al-
vöru skoðanir og tilfinningar
þjóðar íinnar.
*
En sú ráðstöfun Þjóðviljans
að stinga ályktun listamanna-
þingsins varðandi víg Guðmund
ar Kamban undir stól, er góð
speg.ilmynd af sálarlífi íslenzkra
íkommúnista- Þeir gera sér að
sjálfsögðu grein fyrir því, að
öll þjóðin fordæmir skrif Þjóð-
viljans varðandi þetta mál og
Sjávargataii -
Ræða Lúðvfks Kristjánssonar
á sjómannadaginn
SJÁVARGATAN, þessi dul-
ráðni krókastígur margra
kynslóða, sem stundum lá svo
óþægilega á brattann, er
mörgum ykkar, kunn. Við skul-
um halda þessa götu, sem sjó-
mennirnir hafa markað að og
frá vörinni. Við stöldrum við
kofann, þarha við sjávargötu-
endann og skyggnumst um.
Beggja mégin veggjar er hné-
hár bálkurinn, hlaðinn úr
grjóti. Á honum sitja þrír
menn sín hvoru megin og tína
í sig soðninguna, er þeir hafa
fært upp á stýrið, sem liggur
milli bálkanna. Þeir eru slæfð-
á svipinn þessir menn,
ir
augnastarið minnir á hálfkuln-
aða glóð, en í yfirbragðinu
biandast óværð og þrákelkni.
Þeir eru bjúgir á herðar og
þykkir um sig. Það er eins og
sc-iglan speglist í bakábúðinni.
— Þrír þeirra höfðu legið tvö
dægur í fönn um veturinn, er
þeir börðust suður fjöll, klyfj-
aðir færum í bak og fyrir.
Einn þeirra ber mark á eyra
eftir ferðina. — Nú bíða menn-
irnir þess, að komast út á vík-
ina. Niðri í fjörunni stendur
skelin, happaflevtan blessuð,
gráskellótt eins og flagmeri.
Siglingin brást árið áður. Allir
bera þess menjar, báturinn
líka. Fram í barkanum liggja
færin. Þau eru fengin hjá
Flandrara suður á vík og borg-
uð méð órónum sjóvettlingum.
Góð verzlun það En þegar ver-
maður, markaður á eyra af
idakaskara Tvídægru, þarf í of-
análag að þola kaghýðingu og
jafnvel eignamissi, getur hagn-
aðurinn af förinni suður yfir
fjöllin orðið hæpinn.
Þessi mynd er frá vetrarríki
hins íslenzka þjóðlífs. Hún er
horfin af vettvangi veruleik-
ans, en varðveitt á blöðum sög-
unnar.
Aldir líða. Nú er gráskell-
óttur bátur ekki lengur eina
fleytan. Seglbúin skútan lónar
um útmið og ála og er oft svo
fjarri landi, að haf vatnar
miðjar hlíðar. Alþing er endur-
reist og f járveitingavaldið er
komið heim. Við stöldrum
stundarkorn við -árið 1898;
flögrum í huganum austur til
Bjiörgvinjar í Noregi og nem-
um staðar við glæsilegar bygg-
ingar. Við spyrjum hvert ann-
að méð nokkurri forvitni, en of-
vænislaust: ,,Hvað er þarna
jnnan veggja?“ Okkur er svar-
að, að fiskveiðiþjóðir Norður-
álfu haldi þar sýningu til að
kynna umheiminum útveg sinn
og sjávarafurðir. Við lítum
inn,_ skoðum og skoðum. Hvar
er íslandsdeildin, ekki hefur
hún gleymzt? ísland, sem er
vel á veg komið með að verða
eitt mesta fiskveiðiland heims-
RÆÐIJ þá, sem hér birtist, flutti Lúðvík Kristjánsson,
ritstjóri Ægis, í hófi sjómannadagsins að Hótel Borg á
sunnudagskvöldið.
Lúþvík Kristjánsson
ins, miðað við mannfjölda.
Nei, ísland hefur ekki gleymzt,
Dansk Fiskeriforening hefur
séð um bað, þarna inn í krókn-
um er íslandsdeiidin, við hlið-
ina á þeirri grænlenzku. Og
hvað sjáum við? Vestfirzkt
lóðadufí, sjóskó og sjóvettlinga,
vestfirzka lóð, fiskgogg og há-
karla»veðju. En afurðirnar?
Þær eru þarna. Fiðurhýjungur
í poka, sundmagakippa og lýs-
isögn. En fyrir ofan þessa
framleiðslu er skilti, fallegt
skilti, og á það er fagurlega
letrað: Lefoliiverzlun á Eyrar-
bakka.
Þessi mynd er frá vormálum
hins íslenzka þjóðlífs. Hún er
einnig horfin af vettvangi
veruleikans, en eigi að síður
varðveitt til varnaðar.
Áratugir líða. Stjórnin er
komin heim, dómsvaldið líká
og löggæzlan á hafinu að
mestu leyti.
Vélvana skútan dormar ekki
lengur í logninu. Vélknúinn
bátur þýtur nú fjarða og an-
nesja milli fyrir norðan og fær-
ir hráefni á land til iðnaðar-
íramleiðslu, og togari klýfur
úthafsölduna og flytur afla
sinn til framandi landa. Harð-
íeng og drjúgsótt sjómanna-
stétt með reynslu erfiðs skóla
hefur fengið tæki til umráða,
er jafnazt á við þau, sem keppi-
nautar þeirra á hafinu nota.
Þessi stétt færir þjóðinni vel-
megun, færir í grunninn björg
í stað smágrýtis. Þessi stétt
skapar þjóðinni skilyrði til að
sýna, að hún verðskuldar að fá
áð stjórna sér sjálf, að hún
getur ódeig og ófeimin krafizt
óskoraðs sjálfsforræðis. — En
við kkulum enn staldra við ör-
telur þau blett á sóma sínum.
En kommúnistum kemur ekki
til hugar að játa, að um hafi
verið að ræða glópsku og frum.
hlaup af þeirra hálfu. Þess í
stað grípa þeir til þess ráðs, að
þegja yfir ályktun listamanna-
þingsins. Lesendur Þjóðviljans
mega ekki um það vita, að ís-
lenzkir listamenn hafi látið í
Ijós harm sinn yfir vígi Kamb-
an og vottað list hans og minn
ingu virðingu. Þeir eiga að lifa
í þeirri trú, að listamennirnir
hafi, á þingi sínu þagað um víg-
ið — og þannig óbeinlínis dæmt
hið fallna skáld sekl að hætti
Þjóðviljans- Slík er sannleiks-
ást íslenzkra kommúnista. Það
væri synd að segja að þeir
kynnu að skammast sín.
*
Þjóðviljanum hefði verið
sæmst að játa fyrir löngu
glópsku sina og frumhlaup
varðandi víg Guðmundar Kamb
an. En í stað þess að gera það
forherðist hann og stingur á-
lyktun listamannaþingsins um
mál þetta ixndir stól. Það sann-
ar bezt, hvaða mann skriffinn-
ar Þjóðviljans hafa að geyma-
litla stund. Við lítum 10 ár um
öxl. Við hlerum á samræðu
tveggja togaramanna. Þeir
sitja þarna aftur á keysnum,
því að sú gylta hefur stungið
sér. Hvað heyrum við? Jú, ann-
ar þeirra telur, samkvæmt
reynslu sinni og konunnar sinn-
ar. að það sé betra að hafa
smjörlíki og eitthvert ofanálag
á brauðið en smjör eingöngu.
Hinn er á gagnstæðri skoðun.
En báðir eru þeir sammála um
það, að hvorttveggja komi ekki
til greina, smjör og ofanálag,
það ofbýður tekjum togara-
manna. — Þetta einfalda um-
ræðuefni, þessi einföldu tilsvör
túlka viðhorf vinnandi manna,
sem búa við kreppu. Þessi
mynd geymist í minningunni,
en við spyrjum: „Er hún að
eilífu horfin af vettvangi veru-
Ieikans?“
Nú er allt komið heim, stjórn
utanrí'kismálanna líka. Þjóðin
hefur látið aldagamlan draum
rætast, vonir margra kynslóða
fá fyllingu. En við stöndum þó
við hlið hins óráðna. Undan-
farið hefur orðið friður ómað
í eyrum okkar. Við höíum
fagnað þeim óm, fagnað því,
sem orðið túlkar En við spyrj-
um: Hvað breytist við mestu
mannfórnir veraldar? Til hvers
hefur mannkynið fórnað, til
hvers hefur þjóðin okkar, sjó-
mannastéttin, goldið að tiltölu
hærri skatta í mannfómum en
flestar aðrar þjóðir?
Við viljum ekki trúa því, að
aftur verði mannhelgin svívirt,
réttur þjóða fótum troðinn og
þeim smáa mismunað, af því að
hann er smár.
Við viljum ekki trúa því, að
það endurtaki sig, að milljóna-
þjóðir svelti heilu' hungri sam-
tímis því, sem snarkandi tung-
ur Surts eru látnar leika sér
að því að sleikja um komhlöðiu:
og straumlygnum stórám eru
gefin matföng til leikfanga.
Við viljum ekki trúa því, að
enn á ný skríði þjóðirnar í kuð-
ung og ávarpi hver aðra með
kuldalegu glotti á vör: „Eigðu
þig. Ég sé um mig.“
Nei, við væntum þess, að
kröm og þrautir þjóðanna ali.
hugsjónir, sem ekki ‘birtist
fyrst og fremst í skálaraéðum
við kurteisisheimsóknir, heldur
í framkvæmd hlutlægra verk-
efna. Við væntum samstarfs og
skdnings þjóða á milli. Við
væntum þess, að heimurinn
beri gæfu til að koma á sam-
felldu hagkerfi, sem tryggi
hverri þjóð sess í samræmi við
meðfædd og áunnin skilyrði.
Og verði sú raunin á, þá
hljótum við enn að staldra við
augnablik. ísland er meðal
þcirra þjóða, er framleiðir
matvæli nær eingöngu. Það
gatur orðið mesta matarfram-
leiðsluland heimsins miðað við
mannfjölda. Til þess eru skil-
yrðin frá náttúrunnar hendi,
og þar ríða auðug fiskimið
Framhald á 6. síðu.
SKUTULL Á ÍSAFIRÐI
flytur þ. 26. f. m. stjórn-
málabréí frá Reykjavik þar
sem friðurinn í Evrópu er gerð
ur að umtalsefni og segir svo
I i þessari grein Skutuls.
„Undanfarnar vikur hafa hugir
manna verið fullir af hinum mikla
boðskap. sem beðið hefur verið
með eftirvæntingu í mörg og löng
ár, að friður væri á ný ríkjandi —
að vísu ekki í öllum heiminum, en
þó í þeirri álfu, sem við byggjum.
Fögnuður íslendinga yfir sigri lýð
ræðisþjóðanna hefir verið svo ein
lægur og almennur að þess munu
engin dæmi, önnur en stærstu
augnablikin í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar.
Allur þorri Íslendinga gleðst
ekki aðeins yfir þvi að friður skuli
aftur á kominn og ógnum styrj-
aldarinnar skuli nú af létt, heldur
einnig af því að ófreskja nazism-
ans hefir verio lögð að velli. Með
henni hverfur úr sögunni sú brylli
legasta villimennska, sem öldum
saman hafa farið Sögur af. Er og
óvíst, þrátt fyrir grimmdaræði
fyrri alda, að nokkurntímann hafi
jafn villimannleg lífsskoðun, fram
kvæmd með jafn ofstækisfullu hug
arfari, verið uppi í heiminum. í
12 ár hefir allur heimurinn raun-
verulega skolfið undir átökunum
við þessa ófreskju og oft þótt tví-
sýnt, hvernig fara mundi.
En enginn skyldi halda, að naz
isminn sé nú allt í einu þurkaður
burt úr hugum allra manna. Hatr-
ið og eyðileggingin, sem siglt hef-
ir í kjölfar hans, hefir eitrað hug
arfar og lif milljóna manna. Yfir-
leitt leysa styrjaldir færri vanda-
mál en þær skapa. Og ekki þarf að
búast við, að allir hinir sigruðu:.
hafi látið sér segjast eða skipt um
skoðun. Margir þeirra munuhyggja
á hefndir og uppreisn við fyrsta.
tækifæri. Þeir vænta þess, að ó-
eining komi upp á milli sigurveg-
aranna, að ringulreið eftirstríðdáx-
anna skapi þeim ný tækifæri og
nýja möguleika.
Nazistarnir munu því án 'etfa
reyna að fara neðanjarðar eða,
koma fram í öðru gerfi, en stinga
upp höfðunum þegar tækifæri gefst
á ný. Það er því full ástæða til að
vera vel á verði gagnvart nazism-
anum, þótt hann hafi verið.sigrað
ur í foili. Og íslendingar ættu að
gera sér það ljóst, að þeirra á meðal
eru ekki svo fáir menn, sem £
hjarta sínu voru aðdáendur og
fylgjendur Hitlers og Mussolinis,
þótt þeir létu misjafnlega mikið á
því foera. í hópi þessara manna
voru nokkrir af mestu álirifa- og
valdamönnum þjóðfélagsins. Sumir
þessara manna prýddu einkaskrif
stofur sínar eða íbúðir með mynd-
um af ,,foringjanum“ Hitler. . . .
Sem foetur fer þurfá íslendingar
ekki að hefja neitt uppgjör við ís-
Ienzka menn, sem starfað hafa £
þjónustu annara ríkja gegn föður
landi sínu, á sama hátt og víða
annarsstaðar á sé stað nú, en það
er rétt íyrir okkur áð muna að sótt
kveikja nazismans hafði borizt
hingað og fundið allgóðan jarðveg,
þótt ekki hafi sprottið upp úr hon
um neinn jafhingi' Quislings hin®
norska eða annara hliðstæðra föð
urladssvikara..
En þótt nauðsynlegt sé að vera á
Frh. á 8. eí!Su