Alþýðublaðið - 27.07.1945, Síða 4
ALÞYfHIBLAÐIÐ
Fösíudagujrinn 27. júlí 1945
|Uf><j5ubUM5
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn
Bitstjóri: Stefán Pétursson.
Súnar: (
Bitstjórn: 4901 og 4902
Afgreiðsla: 4900 og 4906
Aðsetur
í Alþýðuhúsinu við Hverf-
isgötu.
Verð í lausasölu: 40 aurar
Alþýðuprentsmiðjan.
Pólitísk siraumhvörf á
Bretíandi.
Kosningaúrslitin á
BRETLANDI, sem kunn
urðu í gær, sýna stórkostlegri
straucmhvörf þar í landi, en
orðið hafa nokkru sinni síðan
kosningaréttur og þingræði
varð ráðandi í þessu móður-
landi lyðræðisins. Það er ekki
neinn venjulegur kosningasig-
ur, sem Alþýðuflokkurinn hef-
ur unnið, það er pólitísk
skriða, sem hefur fallið, og
undir henni hafa ekki aðeins
verið grafnir allir hinir smærri
flokkar, heldur og hinn stóri
og voldugi íhaldsflokkur, sem
verið hefur við völd á Byet-
landi með aðeins stuttum milli-
bilum síðan í lok fyrri1 heims-
styrjaldarinnar — og með hon-
um stjórn Churchills.
*
Þetta eru stærri tíðindi en
nokkur hafði búizt við í sam-
bandi við kosningarnar á Bret-
lándi. Mjög margir, ef ekki
flestir, munu hafa gert ráð
íyrir því, að frægð og lýðhylli
Churchills myndi nægja 'í-
haldsflokknum til þess, að
tryggja honum áframhaldandi
völd, þótt ekki væri nema við
knappan meirihluta. Kosn-
ingatíminn háfði líka verið
valinn þannig af Churchill,
strax að unnum sigri í stríð-
inu við Þýzkaland, að kosið
yrði í sem mestri sigurvímu
og í sem ferskastri endur-
minningu þess, sem hann hefði
gert fyrir landið og þjóðina á
ófriðarárunum.
En það kom allt fyrir ekki.
Brezka þjóðin reyndist minn-
ug þess, hvernig hún var
hlunnfarin með siíkum skyndi-
kosningum á stund sigursins í
fyrri heimsstyrjöldinni 1918,
þegar íhaldsflokkurinn notaði
sér augnabliksstemningu til
þess að tryggja sér völd í land-
inu með þeim raunalegu af-
leiðingum bæði innanlands, í
atvinnumálum og félagsmál-
um, og utan, á sviði alþjóða-
stjórnmála, sem alla tíð síðan
hafa verið að koma betur og
betur í ljós. Og nú reyndist
straumurinn til vinstri sterk-
ari, en augnabliksstemningin,
sem siguririn vakti, og óvin-
sældir íhaldsflokksins áhrifa-
meiri á úrslit bosninganna, en
frægð og lýðhylli Churchills.
•
Það leynir sér ekki, að mdkill
meirihluti brezku þjóðarinnar
krefst nú róttækrar stefnu-
breytingar í stjórn lands sins
og brezka heimsveldisins yfir-
leitt bæði inn á við og út á við.
Og til þess að framkvæma
slíka steínubreytingu er nú
brezki Alþýðuflokkurinn, sig-
urvegarinn í kosningunum,
kallaður.
Það er í fyrsta skifti, sem
brezki Alþýðuflokkurinn hefir
íengið hreinan meirihluta á
þingi og getur myndað stjórn
af eigin rammleik, óháða
Dr• Matthias Jóoasson:
ÚR ÁLÖGUM.
HÁTTVIRTU HLUSTEND)-
UR!
Ríkisútvarpið hefiir farið
iþess á leit við mig, að ég segi
ykkur frá, hvernig mér lízt á
Mand, eftir langa dvöl erlend-
is. Það kann nú að þykja full-
djarft, að ég skúli hafa játað
þessu, þvi að auðvitað eru þeir
fáu dagar, síðan ég sté hér á
lánd, með öllu ónógur tími til
að kynnast þeim stórfelldu
breytingum, sem orðið hafa á
íslandi síðustu árin. Auk þess
er athugun mín að nokkru háð
þeim aðstæðum, sem ég átti við
að búa erlendis, í Þýzkalandi, á
stráðsárunum. Mér er ekki. unnt
að lýsa tilfinningum mínum
gagnvart íslandi og gleðinni yf
ir að vera kominn heim, án þess
að gera nokkurn samanburð á
lífinu hér og þar. Vonandi
þreyti; ég ykkur ekki allt of mik
ið með því.
Á stríðsárunum í Þýzkalandi
var allt líf í álögum, og við,
Útlendingarnir, sem þar dvöld-
um, komumst ekki alveg fram
hjá þeim., Tilveran var eins og
voðalegur draumur, sem maður
gat ekki vaknað af, full af raka
lausri tilviljun og ósennileik.
Ég vil reyna að gefa lítið sýn-
ishorn af því. Síðastliðið haust
var ég á ferð i Rínarhéruðunum.
Vínekrunar stóðu í fyllsta
blóma. Lágir hólar og ásar voru
þakktir vínviði, sem svignaði.
undir byrði þrúgUklasanna.
Niður á fljótsbökkunum lágu
skrúðgrænar engjar, íþétt settar
ávaxtatrjám. Hægt og tignar-
lega rann hið mikla fljót, ekk-
ert iruflaði frið og samræmi
náttúrunnar. Sólin hellti brenn
heitu geislaflóði yfir jörðina.
Það var eins og hún tæki þetta
uncjraland í hlýjan faðminn og
segði/. ég er svo sterk og rik,
ég skial ylja þig og frjóvga um
þúsundir ára, svo að ekkert afl
geti grandað þér.
í eimlestina var stoppað eins
og í síldartunnu. Farþegarnir
■ voru fremur, órólegir og kvíða
fullir á svipinn. Við höfðum
heyrt, að óvinirnir hefðu bastað
sprengjum á járnbrautarlínuna,
sem við áttum að fara um.
Kæmumst við leiðar okkar eða
ekki? Að lokum stöðvaðist eim
leslin, tíminn leið og beið, en
enginn vissi hvort eða hvenær
yrði haldið áfram. ,,Það er
kveljandi að bíða svona í ó-
vissu, þegar hætta er í nánd“,
sagði verkfræðingur frá Berlin
við mig. Hann hafði ofkælzt við
árangurslausa tilraun að
slökkva eld í húsi sínu og feng
ið tæringu. Nú var hann á
flótta frá heilsuhælinu, því að
herlínan að vestan var komin í
nánd við það. — Kvöldhúmið
færðist yfir, og tunglið byrjaði
að dreifa silfri sinu yfir bláma
DK. MATTHÍAS JÓNASSON, sem dvaldi á ófriðarárun-
um lengst af í Þýzkalandi, kom heim með Esju. Hann
flutti í fyrrakvöld erindi í útvarpið, sem hann nefndi: „Úr
álögum.“ Hefur hann góðfúslega gefið Alþýðúblaðinu Ieyfi
til að birta erindið.
himinsins. Eimlestin var aftur
á ferð, og fólki.ð orðið rólegra.
Við vorpm að nálgast hina forn
frægu og fyrrum glæstu borg
Frankfurt am Main. Skuggar
húsanna þutu feimnislega yfir
glugga vagnanna, eins og þeir
fyriryrðu sig fyrir útlit sitt. Og
það var heldur ekki sjón að sjá
þá. Bak við húsin skein tunglið
í fyllingu. En þau voru ekki
lengur hús, heldur sundurtætt
lík af húsum. Tungisljósið
flæddi í gegnum þau, svo að
skuggarnir voru eintóm göt og
rifurýþað spreytti sig við að lýsa
upp sótsvartar rústirnar, beina-
grindur, sem hver kjötæta var
sviðin af. Hvergi sást ljósglæta
vitna um mannlega bústaði.
Borgin var hrunin og dauð. Þegj
andi vjirtum við fyrir okkur
þessa helstirðnuðu borg. Hvað
var orðið af 'hinu rólega og frjó
sama héraði, sem við horfðum
'hrifnir á fyrir lítilli, stundu?
Hafði einhver illviljaður töfra
maður leitt okkur inn í Nifl-
heim? Hvers vegna röðuðu
þessar hryllilegu beinagrindur
sér upp við leið okkar? Hvaða
erindi áttu þær hingað, i þessa
Paradís á jörðu?
Þetta er ein mvnd af mörg-
um slíkum, sem fyrir mig bar
í Þýzkalandi. Og þær voru
sjaldnast fegraðar mánaskini
og næturró, heldur glottu fram
an i mann í allri sinni nekt um
hábjartan dag. Enginn getur
skilið, hvað eyðilögð stórborg
í raun og veru er, nema hann
hiafi daglega andað að sér ó-
þefnum úr brunarústunum,
stritast við að komast leiðar
sinnar eftir að farartækin stöðv
uðust, og þolað sjálfur þann
skort og þá eymd, sem^ slíkri
tortímingu er samfara. Ég var
einu sinni staddur i Berlín, þeg
ar stárárás var gerð á borgina
og m. a. Alexanderplatz, eitt af
höfuðtorgum borgarinnar, eyði
lagt. Ég skoðaði eyðilegging-
arnar litlu eftir árásina, en mig
brestur orð til að lýsa þeim. í
einni götu gengu þrjár gamlar
konur á undan mér. Þær voru
grátiandi, og ég heyrði, að þær
endurtóku í sifellu; „Þetta er
ekkert líf, þetta er ekkert líf,
það er eins og í helvíti.“ Og það
var satt.
Það er ekki ætlun mín að lýsa
því efnalega og andlega harð-
rétti, sem ég að aðrir íslending-
stuðningi nokkurs annars
flokks. Það verður því hrein
Alþýðuflokksstjórn, sem fer
með völd á Bretlandi næsta
kjörtimabil, þ. e. næstu fimm
ár.
En það eru þó engir byrj-
endur eða nýliðar, sem nú eiga
að taka við stjórnartaumunum.
Clement Attlee, Ernest Bevin
og Herbert Morrison áttu allir
sæti í innstu stríðsstjórn Chur-
chills á ófriðarárunum, og
enginn gekk þess dulinn, hvern
úrslitaþátt þeir áttu í því að
skipuleggja. hið stórkostlega
stríðsátak brezku þjóðarinnar
og sigur hennar yfir þýzka
nazismanum, þó að þeir yrðu
þá enn að standa í skugga
Churchills. En nú verða þeir
forustumenn hinnar nýju
stjórnar, — það hefir þegar
verið boðað, að Attlee muni
mynda hana, — og fá loksins
tækifæri , til að móta framtíð
lands síns og umheknsins í
anda þeirxar stefnu, sém þeir
berjast fyrir, jafnaðarstefn-
unnar.
*
Það ef enginn efi á því, að
mlklar vonir eru bundnar við
stjórn Alþýðuflokksins á Bret-
landi, bæði þar og víða út um
heim. Hvarvetna er herópið
nú: Aldrei framar atvinnuleysi
og aldrei framar stríð! Og við
þetta. tvennt er þess vænzt,, að
hin nýja stjórn miði stefnu
sína og framkvæmdir bæði inn
á við og út á við.
Dr. Matthías Jónasson.
ar áttu við að búa í Þýzkalandi.
En það er nauðsynlegt að muna
eftir þessari. fortið okkar, til
þess að skilja, 'hvilík gleði það
var okkur, að sjá íslenzku fjöll
in rísa úr sæ, hrein og svipmik-
il, óflekkuð sora stríðsins. Auð
vitað höfðu aðrir farþegar líka
sína sögu að segja. Eg hefi
aldrei. í hópi Íslendinga séð jafn
frjálsa fölskulausa gleði eáha
og hjá Esjufarþegum, þegar
skipið renndi sér vestur undiar
Dyrhólaey, og Mýrdals- og
Eyjafjallajökull lyfti skýja-
hettunum kurteisleg.a og lofuðu
okkur að virða fyrir okkur hina
hvelfdu frera þeirra. Við funid-
um öll, að við vorum komin
heim. Og við sýn hinna skín-
andi jökla þiðnaði eitthvað í
brjóstinu á okkur, hjartað fór
að slá örar og hugsunin varSJ
d'jarfari, og frjóvgari. Þetta var
landið, sem- við höfðum þráð,
fjöllin, sem við höfðum séð
skýrt í draumum okkar, græn
tún milli grárra holta, fénaður
á beit, bátur á miði. Þá hefir
víst mörgum fundizt sem hann
losnaði úr álögum.
En landið okkar hafði líka
kostað álaga-ham! Hér er geysi
lega margt breytl siðan í 'byrj-
ur ófriðarins. Um Reykjavik
var þetta undir eins sýnilegt
utan af höfninni, meðan viíS
biðjum eftir þvíaðvingjarnlegir
tollþjónar límdu bláa miða á
ferðatöskurnar okkar. Höfuð-
borgin hefir breytt um svip.
Stórhýsi gnæfa hátt við loft þar
sem áður voru grá holt og mó-
ar. Þessi mikla breyting var®
okkur ljósari, þegar við fórum
„að skoða bæinn nánar. Á stríðs
árunum hafa flest okkar van-
izt skorti, minnsta kosti þeir,
sem dvöldu í stríðslöndum eins
og Noregi og Þýzkalandi, og vi®
eigum dálítið bágt með að trúa
okkar eigin augum, þegar við
sjáum þær allsnægtir, sem hér
eru á boðstólurii. En við vitum,
að þetta staðreynd. Velvegun
þjóðarinnar hefir aukizt gífur-
lega. Um það vorum við raun-
ar búin að heyra erlendis,-ent
sjón er sögu ríkari. Hér hafa
risið upp ný hverfi í bænum,
eldfjallahiti hlýjar hvert hús,
gljáskyggðar bifbreiðar offylla
þröngar götur bæjariris, og verð*'
Framh. á 6. síðu.
BLAÐIÐ Alþýðumaðurinn
á Akurevri gerir þ. 17. þ.m.
hina nýju löggjöf um dauða-
refsingu í Danmörku og Noregi
að umtalsefni og telur hana
mjög varhugavert skref aftur á
bak. Blaðið segir:
„Fréttir frá Noregi og Dan-
mqrku benda til þess, að dauða-
r.efsingar sæti þar nokkurri gagn-
rýni, þótt þær raddir, sem hafa
látið til sín heyra, eéu ekki marg-
ar né háværar. Þessi andstaða gegn
dauðarefsingum hefir þó ekki kom
ið frá þeim, sem ætla mætti, að
hefðu samúð með sakborningun-
um, heldur frá mikilmennum, sem
enginn getur borið brigður á, að
íhafi barizt, .eins og þeir tðldu
hyggilegast á hverjum tíma, við
nazistalýðinn. Þannig varð Berg-
grav biskup fyrstur manna til þess
í Noregi að andmæla dauðarefsing
um. í Danmörku fæst enginn þöð-
ull, og Kristján X„ konungur
Dana, hefir neitað að undirrita
hinn fyrsta dauðadóm, er kveðinn
hefir verið úpp þar í landi eftir
hinum nýiu hegningarlögum, er
gera ráð fyrir, dauðarefsingu. Er
gert ráð fyrir, að krónprinsinum
eða ríkisstjórninni verði falið að
undirrita dauðadómana.
Hin nýju hegningarlög í Noregi
og Danmörku eru drjúgt spor í
afturhaldsátt. iÞau öfl innan þjóð
félaganna, sem stefndu að meiri
og fegurri menningu, fengu ékveð
in um dauðarefsingu úr gildi num
in. Þá var afturhaldið, fjandmenn
nýrrar og betri menningar, aðal-
formælendur þeirra. Hin nýju á-
kvæði eru spor nazismans. Þau em
sett til að afmá nazistana, en bera
vitni þess, að hugarfar nazistanna
hefir tekið sér bólfestu í hjörtum-
þeirra, sem stuðla að því, að slík
villimennska kemst á á nýjan leik.
Refsingar eru nauðsynlegar, en á
friðartímum virðist ekki nauðsym
bera til að beita dauðarefsingum.
Mannslífið er heilagt. Virðing fyr
ir einstaklingnum og lífi hans er
kjarni vestrænnar menningar. —
Auk þess má það vera öllum sem
unna menningu og trúna áhanamik
ið hryggðarefni, að hrottaskapur-
inn, dýrseðlið í manninum, hefir
fengið lausan tauminn á styrjald-
arárunum og eftir styrjöldina. —-
Viðleitni manna verður nú að birt
ast í því að kveða hann niður. Me®
hátur í huga skapa menn ekki betri
heim. Það er hægt að skilja hatur
hernumdu þjóðanna, og það er eng
um (undrundrefni, sem fylgst hafa
með framferði nazistanna. Það eru
aðeins ofurmenni, sem geta sigr-
ast á hatrinu, þegar svo stendur á.
En menn verða að gera sér ljóst,
að hatrið er ekki æskilegt. Menu
verða að skilja, að nazistarnir hafa
skapað hatrið og öll þeirra verk
eru af hinu iila.“
Því betur mun það nú sjálf-
sagt ekki vaka íyrir mörgum á
Norðurlöndum, að dauðarefs-
ing verði leidd þar í lög tij
langframa, þó að til hennar sé
gripið nú í uppgjörinu við naz-
ismann.