Alþýðublaðið - 27.07.1945, Qupperneq 5

Fostudagurinu 27. julí 1M5
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Sjötta grein ivars Lo-Johansson:
Helskógurinn í Trandum í Noregi.
I.
Trandumskógurinn
er helskógur Noregs.
Þar voru um tvö hundruð
Norðmenn líflátnir á hernáms-
árum Þjóðverja, — frá því í
apríl 1942 þangað til í október
1944, — myrtir af Stormsveit-
armönnum og dysjaðir á við-
bjóðslegan hátt.
En eftir þann tíma voru
Norðmenn úr Oslo og nó-
grenni hennar skotnir í Aker-
hus-kastala.. Líkunum var
sökkt í Oslofjörðinn, þar sem
ég dag nokkurn sigldi um á
litlum vélbát ásamt nokkrum
lögregluþjónum. í þeirri för
sá ég yfirforingja Þjóðverja á
þeim stað, Oscar Hans, sem
stóð fyrir flestöllum aftökun-
um, sem fram fóru á þeim
slóðum.
Þetta var í fyrsta skipti sem
ég sigldi um Oslofjörð. Eg
mun aldrei gleyma þeim degi.
Sólin merlaði á firðinum. Á
ströndinni lá fólkið í sólbaði.
Spölkorn frá mér sat Oscar
Hans, 35 ára að aldri, með
hendur í járnum, -— glaður yf-
ir því að fá tveggja tíma lausn
úr klefanum til þess að njóta
sólarinnar. Hann .virtist óró-
' le“gur og veiklaður, eftir fram-
komunni að dæma. Skamm-
byssuhlaupin voru umhverfis
hann í þéttri röð eins og göt í
schweizer-osti. — Þjóðverjinn
í sínum græna einkennisbún-
ingi var of dýrmætur til þess,
að norska lögreglan vildi veita
honum tækifæri til að kasta
sér í sjóinn og drukkna.
Annars er það ætlun mín að
segja frá Trandumskógi hjá
Gardermoen, sem er nokkrar
mílur í norð-austur frá Oslo.
Bíllinn stefnir aftur í áttina
til Trandum og það er keyrt
hægt. Á hernámsárum Þjóð-
verja hafa smábörnin að sínu
leyti tekið þátt í mótstöðu-
hreyfingunni. Meðal annars
hafa þau kastað miklu af nögl-
um út k þjóðvegina, svo að
hafa verður gæzlu við akstur-
inn til þess að komast hjó því,
að hjólbarðar bifreiðanna
springi.
Á styrjaldartímanum var hið
stóra svæði umhverfis Garde-
moen-flugvöllinn vandlega af-
girt og lokað. Og jafnvel
Trandumskógurinn hefur verið
bannsvæði. Fólk, sem búið
hefur í næsta nágrenni við
skóginn, hefur jafnvel ekki
haft hina minnstu hugmynd
um það, sem þar hefur farið
fram.
Klukkutíma síðar, er ég sit á
taii við norskar bændakonur,
rétt hjlá skógarjaðrinum, verð-
ur mér að orði:
,,Nú munuð þið líklega ekki
ganga oftar til berja í Trand-
umskógi?“
„Nei. — Að hugsa sér, —
eins og þar var þó alltaf mikið
um berin,“ svarar önnur
þeirra og er hugsi.
Það er hægt að greina ná-
lyktina í margra kílómetra
fjarlægð frá heískóginum, —
og maður getur tekið stefnu
þangað einungis eftir henni.
Þetta er heitur dagur.
II.
Uppgröfturinn hefur staðið
yfir um vikutíma, er ég kem
þangað. Nú skulum við rifja
upp og hugleiða, hvað þarna er
að sjá. Búið er að opna 15
grafir. Hundrað fjörutíu og sjö
Norðmenn hafa verið grafnir
upp og fangar notaðir til
verksms, norskir quislingar og
þýzkir Stormsveitarmenn. —
Norskir lögregluþjónar . hafa
jafnan staðið vörð umhverfis
og fylgzt með verkinu. Nokkr-
ir fangar í Oslo hafa verið
látnir bera líkin inn í Tík-
geymsluna, —i þeirra á meðal
Vidkun Quisling og ráðherrar
hans, þeir Riisnes, Lippestad,
Stang og ýmsir aðrir, sem ekki
vantar til að bera blaðið til áskrifenda
í eftirtalin hverfi
Tungöfu.
TaKiS
afgreiSsluna strax.
Alþýðublaðið
Sími 4900.
frömdu sjálfsmorð. Þeir hafa
vérið -liátnir standa við líkbör-
urnar í tuttugu mínútur. Eftir
það hafa þeir verið sem allt
aðrir menn. Quisling sagði, er
hann sá niður í opnar grafirn-
ar:
„Þetta mun óneitanlega hafa
áhrif á viðskipti okþar og við-
horf til Þýzkalands.“
Riisnes sagði:
.,Við höfum verið í þingum
við sjálfan djöfulinn. Það er
heppni, að við unnum ekki
stríðið.“
Flestir hafa hinir seku ekki
þótzt vita um það, sem fram
fór í Trandumskógi.
Þetta er snemma morguns.
Sóliskinið er heitt í' skóginum.
Hér vaxa mestmegnis greni og
fura. Jarðvegurinn er svo
þurr, að hann þyrlast upp við
hvern minnsta vindgust. Veg-
irmr í skóginum eru eyðilagð-
ir eftir þýzka skriðdreka. Á
einum stað í skóginum er
staður, þar sem þýzkar skrið-
drekasveitir hafa haldið æfing-
ar.
Við ’ göngum um skóginn.
Rétt hjá skógarbrautinni
liggja nokkrir skotnir Norð-
menn, nýlega grafnir upp. Það
hefur ekki verið hægt að koma
því við að flýtja þá á brott
sama daginn’ og þeir voru
grafnir upp. Lík þessi líta allt
annað en glæsilega út. Þau
hafa legið í meira en ár í jörðu
og allir geta ímyndað sér,
hvernig lík eru eftir svo lang-
j an tíma.
Eg kem að gröf einni, sem
ekki var grafin upp til fulls
daginn áður. Þrjú lík liggja
þar hálfuppgrafin með hend-
urnar bundnar á bak aftur. Eg
sé á brúnan hárlubba eins
þeirra, sem enn er að mestu
hulið sandi og mold.
Allir þeir Nprðmenn, sem
skotnir voru af > Þjúðverjum í
Trandum, hafa verið fluttir
þangað á vörubílum að nætur-
lagi og verið hvaðanæva úr
Noregi. Flestir hafa þó komið
við í Akershus, Viktoria Ter-
rase eða Möllergate 19, þar
sem hendur þeirra hafa verið
bundnar á bak aftur, reipum
vafið um upphandleggina og
brjóstið, — stundum bundnir
tveir saman. Fjórir saman 'hafa
þeir verið bundnir fastir við
bílpallana á meðan ekið var til
Trandumskógarms.
aftur.
Fœstir þeirramunu hafa vit-
að, hvað beið þeirra. Þeim
hefur verið stillt upp í röð við
skógarjaðarinn og nafnakall
viðhaft. Því næst hefur dauða-
dómurinn verið lesinn upp fyrir
þe:m og því bætt við,. að náð-
un kæmi ekki til greina. Síðan
hafa fjórir verið teknir frá í
einu. Grafirnar hafa fyrir-
fram verið tilbúnar. Föngun-
um hefur verið stillt upp á
grafarbarmana með hendur
bundnar á bak aftur, en tólf
manna aftökusveit hefur
hieypt af byssunum og líkin
fallið niður í opnar grafirnar.
Það, að fundizt hefur sand-
ur í lungum nokkurra Mkanna
gsfur til kynna, að mennirnir
hafi verið með lífi, er mokað
var yfir grafirnar. Þetta hafa
norskir læknar sagt mér. Aft-
ur á móti hafa skórnir verið
teknir af fótum þeirra dauða-
dæmdu, sem haft hafa sæmi-
iegan skófatnað. Þeir hafa ver-
'ö, látnir ganga berfættir til
grafa sinna.
Ai'tökurnar í Trandumskógi
munu einkum hafa átt sér
smð að vetrinum.
Það hefur veitzt allerfitt að
þekkja líkin. Helzt hefur það
verið hægt af tönnum þeirra.
Tannlæknar í flestum héruðum
Noregs, þaðan sem Norð-
manna er saknað, hafa sent
skoðunarkort sín til rannsókn-
ar við samanburðinn. Rahn-
sóknardeild níkisspítalans
norska kveður mikinn árangur
vera af þessum athugunum.
Með allmörgu móti hefur
verið hægt að komast eftir því,
hvers vegna þeir Norðmenn
voiu skotnir, sem dysjaðir
voru í Trandum. Úr gröf núm-
er 4 hafa verið grafnir upp 18
Norðmenn, sem allir hafa verið
skotnir í hefndarskyni vegna
tveggja Þjóðverja, sem skotnir
voru í Televág. Nokkrir hafa
verið líflátnir í tilefni af líf-
látstilræðinu við Hitler í fyrra,
enda þótt þeir hafi vitaskuld
ekki haft hið minnsta með það
samsæri að gera. Fjöldamargir
hafa verið teknir af handahófi
úr fangahópnum. Ekkert rétt-
arhald hefur farið fram yfi-r
þeim og því engin skjöl til, er
gefi til kynna fyrir hvað menn
þessir 'hafi. verið ,,sekir“. For-
ystumenn Þjóðverja hafa ofur
einfaldlega barið hnefa í borð-
ið og sagt:
,,Nú verðum við bara að
skjóta einhvern!“
Einu sinni, árið 1942, voru 9
stúdentar settir í varðíhald
vegna þátttöku í „ólöglegum"
verknaði. Sjö þeirra voru
dærndir til dauða, einn í ævi-
langt fangelsi en einn var náð-
aður. Af einhverjum misgán-
ingi var frá því sagt í blaði,
sem nazistarnir höfðu þó rit-
skoðað, að átta hefðu verið
dæmdir til' dauða. Þetta leiddi
td þess, að sá áttundi var einn-
■ ig tekinn af líf.
í annað skipti voru nítjáts
dæmdir til dauða. Þá yar ein-
uim bætt við í'hópinn af handa
hófi, til þess að fylla tvo tugi.
Þjóðverjárnir héldu svo mikið
upp á jafnar tölur.---------
III.
Hinar fimmtán fjöldagrafir
eru að jafnaði í tíu metra fjar-
lægð hver frá annarri og nokk-
urn veginn í beinni röð út frá
skriðdrekaæfingabrautinni. Á
flestum þeirra hafa Þjóðverjar
gróðursett smávaxnar greni-
plöntur til þess að hylja stað-
ina. Sandvöllurinn er næsta
sléttur og troðinn. Taki mað-
ur í einhverja greinina fylgir
hríslan öll með. Þetta er sem
samfelld almeaningsgröf.
Á hverjum degi eru að jafn-
aði tólf menn hafðir við upp-
gröftinn. Hér um bil helming-
ur þeirra eru Þjóðverjar, hinn
helmingurinn norskir quis-
i.ngar. Þarna sér maður andlit,
sem maður kannast við. Meðal
Þjóðverjanna sé ég Oscar
Hans, Max Sörensen, Miiller
og doktor Rietz, ýfirlæknirinn
á Grini. í hópi Norðmanna er
einnig þekktur nazistalæknir,
doktor Engh. Daglega er skipt
um þá menn, sem látnir eru
grafa upp líkin, — en döktor
Engh hefir boðizt til þess að
vinna að uppgreftrinum á
hverjum degi.
Lögreglubílarnir aka í áttina
til skógarins. Á leiðinni þang-
að vita fangarnir að jafnaði
ekki, hvaða verk þíður þeirra
þar. Þeir eru teknir beint úr
fangelsunum og eftir standa
klefarnir tómir og þöglir. Bif-
reiðar lögreglunnar nema staðr
ar í fjarlægð frá gröfunum. —
Maður sér hörkusvipinn á and-
litum fanganna. Það er hægt
að lesa út úr honum, hvern
hug þeir bera með sér. Það er
ekki ólíklegt, að Þjóðverj-
arnir búist við dauða sínum, er
þeir sjá framan í tuttugu
norska 'lögregluþjóna og 'heima-
varnarliðsmenn með hlaðnar
byssurnar við hlið sér.
Áhorfendurnir eru sjaldnast
mjög niargir. Oslo-blöðin hafa
þarna enga sérstaka fréttarit-
ara, en Norsk telegram-byra
hefur þar einn, Þarna er einn-
ig franskur blaðamaður og
tveir kvikmyndatökumenn,
sem ætla sér að kvikmynda,
það sem sjá má í þessum
norska Buchenwald.
Þeir, sem vinna að upp-
greffrinum, eru látnir hafa
skóflur og haka. Þeir eru
látnir ganga í einfaldri röð,—
hver á fætur öðrum. Á midan
og eftir ganga lögregluþjónar
og menn úr heimavarnarlið-
inu, allir undir vopnum, því
nú eru fangarnir ekki bundnir.
Röð fanganna gengur fram
hjá nýlega tæmdri gröf og
spurninguna um það, hvort
hún bíði þeirra, má greinilega
lesa út úr svipnum á andlitum
þeirra. Svo er komið á áfanga-
staðinn Krækluleg grenihrísl'a
er slitin upp. Svæðið, sem
grafa á, er afmarkað með
Fraxnfe. á 6.