Alþýðublaðið - 23.08.1945, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 23. ágúst 1945
ALÞYÐUBLAeie
5
Fótabað í Norður-íshafinu — Talað við sólskríkju. — Aug-
un hvíld við Trausta — Dvöl í Skotti — Stúlkan í rósótta
kjólnum- aum eftir skemmtiferð.
EG FÉKK fyrir fáum dögum
bréf frá ,Heröi,“ nýkomnum
úr sumarfríi. Hann hefur margt
litið og margt reyní — og hann er
svo fjörugur að maður fylgist með
honum, syngur með honum, hiær
elskar og þráir. — Mér líkar við
svona menn. Hérna er bréfkafl-
inn hans.
„ÉG KOM norður á Melrakka-
sléttu. Þar eru nú margar blóma
rósir, rjóðar og sællegar. Mér
hafði verið sagt að á Slótt'urini
byggi feitt fólk. Ég hield að það sé
saltt. Ég yfirgaf bílinn við Harð
bak (bær) og rö'lti norður Hraun-
.toafnatangann. Hann er nyrzti
tangi landsins. í landafræðinni
minni var að vísu kennt, að Rifs-
tangi væri nyrztur.’ Nú eru menn
fallnir frá því. — Og nú var ég
lokisins að ná takmarkinu, sem ég
Ihafði sett mér _ fyrir sunnan. Að
fara norður á nyrzta odda lands-
ins og fá mér fótabað í íshafinu.
ÞAÐ VAR STÓRGRÝTT undir
fótum, malarhnullungar. Ég kom
brátt á áfangastaðinn. Ég snarað-
3St úr sokkunum og naut þess góða
stund, að láta fæturna hanga norð
ur af nyrzta hjara landsins. Það
var ekki svo kalt. Kaldari var
tjörnin á Ásbyrgi. Framundan var
endalaust haf. Að baki Sléttan lág
og ljót. Ég rek hendiná í spýtu.
3Hún er sívöl, ormétiri og sævelkt.
Svo langt sem augað eygir má
sjá rekavið. Það er geysilegur
.reki á Sléttunni. Alls staðar eru
staurar. Og þarna var einn iheljar-
mikill gaur. Kannske var hann
au'stan úr Rúésíá. Við fáum ýmist
ll'egt þaðan, þó lítið beri á.
BÓNDINN HAFÐI auðsjáanlega
ógjarnan viljað missa þetta búsí-
lag. Staurinn var tjóðraður í löng
um og sterkum Bretavír. Ég reynd^’
að ná utan u-m hann. En hann var
sverajú en konsan mín. Það var
ekki viðlit að hendurnar næðu sam
an. Nokkrir girðngarstaurar í þess
:um, hugsaði ég. En Sléttulbúar
stelja mæðiveikivörnu'num staur-
ana fyrir kr. 3,25 að sögn.
ÉG FÓR nú að líta. betur í kring
um mig. Þarna voru tjöld, skúr-
ar og menn. Ég gekk þangað.
„Góðan daginn“. „Dag.“ , Hvað
eruð þið að gera hér?“ „Við vorum
að steypa þennan vita“ sögðu þeir
með þessu venjulega látleysi verka
maninisins og bentu á heljarmikia
byggingu, sem stóð þarna á möl-
inni. „En bvaðan ert þú o'g hvað
ertu að flandra?“ „Ég er að sunn
an.“ „Þeir eru farnir að leggja land
iUtndir fót, þarna fyrir sunnan.
Fjórir komu ríðandi norður
Sprengisand og komu hingað í bíl
frá Ásbyrgi, bara til þess að baða
sig hér í sjónum. Þeir óðu víga-
lega þarna fram á oddann. En það
var kalt og hryssingslegt veður.
Svo stóðu þeir bara þarna, óku
sér öllum- og fóru svo heim, án
þess að baða sig. Þeir geta logið
að öðrum en okkur að þeir bafi
baðað sig í Norður-íéhafinu.“ Ég
fékk mér þó alltaf fótabað, hugs-
aði ég, en lét ekki á neinu bera
og sagði. „O, já. Þeir eru sérvitrir
jþarna fyrir sunnan.“
ÉG KOM í SKÚRINN. þarna
var ráðskona. Snyrtillega umgeng
ið og myndarlegt. Ég fékk mikið
kaffi í stórt mál. Gott brauð og
fínar kökur. Þetta voru Skagfirð-
ingar og Færeyingar. Ég rabbaði
lengi við fólkið. Það var ánægt
og virtist una sér vel þarna. Svo
kom háttatími. Fólkið lofaðí mér
að vera um nót.tina. Ég var! einn í
tjáldi. Svaf á strigapokum og tepp
um á , milli kaðalsrúllna, hlífðar-
fata og ails konar dóts. Mér leið
vel. Einn lánaði mér svefnpokann
sinn. En svo var það Sólskríkjan.
Hún var ósköp kát. Hún hélt fyrir
mér vöku. Ófrúlegt en satt. Hún
hafði yndi af því, að setjast á mæni
<ás tjaidsins og renna sér niður.
Mér fainnst þetta svo nýstár.legt
ög kyndugt að ég var ekki vitund
vondur. En svo fór ég út og sagði
ósköp folítt við þær: „Elskurnar
mínar, lofið þið mér nú að lúra
í friði.“ Þá skríktu þær, skelli-
hlógu. „Svo þið ihlægið við fleir-
um en Páli Ólafssyni." „Lofum
engu. Lofum eigu,“ svöruðu þær.
Enda héldu þær áfram alla nó.tt-
ina. Ég svaf í dúrum.
ÉG FÓR Á FÆTUR með fójk-
inu. Það hefir þann starfa á sumr-
in að byggja vita. Göfugt starf en
oft erfitt. Volksamt og hættuiiegt.
Stundum hefir það komist í hann
krappann. Það segir fátt um það
fóikið. En sjórinn hefir situndum
sópað öllu lauslegu af skerjunum,
þar sem það var. Menn hafa feng
ið ókeypis bað. En það er önnur
saga. Klukkan er komin. Merrn
ganga til starfa. Ég kveð þetta á-
gæta fólk og stika inn Sléttuna.
Þarna var gott að koma og gaman.
„KASTAÐU STEINI Á DYS-
INA,“ var kallað á eftir mér. j
Hvaða dy.s?“ „Hún er þarna, j
sérðu“. Spölkorn frá mér, sá ég
Ihvar all umfangsmikil grjóthrúga
var. Þetta er stór dys. Hlaðin upp,
sívöl. Meira en mannhæðar há og
tveir til þrír metrar í þvermál.
Auðséð var að ekki hafði verið
vanrækt að kasta á hana steini.
Venjur haldast. Ég bætti einum
við, kvaddi Þorgeirsdys og hélt
svo áfram.
KRÍAN ER ÁLEITIN. Frek og
illa uppalin. Betra að hafa ekki
sparilhattinn. Veður er gott. Fjöru
grjótið óslétt og i:llt að ganga á
því. Fyrir vestan mig teýgir Rrifs-
tanginn sig norður. Bærinn Rif
blalsir . við. Þar fæddist Jón
Thrausti, ailþýðuiskáldið vinsaala.
í einhverri örgustu harðinðasveit
landsins. Og á þessum bæ þarna,
Skinnalóni, var hann niðursetning
ur. Hérna á Sléttunni lifði hann
margt, sem síðar varð ívaf óhugn-
an’legustu lýsinga hans. Og þarna
íhyllir undir Rauðanúp. Jón flækt- >
ist þangað. Hann átti um tíma
heima á Núpsklötlu, litlu harðinda
koti við sjóinn. Úti í hafi við Núp
inn, stendur drangurinn staélti og
stöðugi.
KLETTURINN TRAUSTI, sem
Jón kenndi isig við. Honum þótti
vaent um Núpinn, þrátt fyrir
haustbrimin og voðamyndir vetr-
arins. Hann málaði sjálfur bæinn,
Núpinn og Trausta. Málverkið sá
ég hjá Leifi Kalda'l gullsmið. Ég
hrekk upp úr þessum hugleiðing-
um. Bílskrölt. Bíllinn stansar. Bíl-
stjórinn er hálf vandræðalegur. ,
„Þér pöntuðu of seint. Allt fu'llt.“
„Ekki Iþó skottið? “ ,,Nei.“ Þá fer
ég í skottið. Ég hef verið til sjós
fyrr. Það glaðnar yfir bílstíjóran-
um. Það er þó alltaf munur þegar
menn eru ekk með neinar sere-
Framhald á 6. síðu.
Karl Harx Hof í Wien.
Þessi glæsilega bygging er af . verkamannabústöðunum, sem stjórn jafnaðarmanna í Wien byggði'
á árunmm 1920—1930 og kenndir voru við hinn fræ'ga brautryðjanda jafnaðarstefnunnar, Karl
Marx. í þessari byggingu, einin bjuggu um 1600 manns, en margar aðrar stórbyggingar voru 'á
þeim árum reistar yfir fjölskyldur verkamanna í Wien, enda var bæjarstjórn jafnaðarmanna þar
viðbrugðið um stórhug og myndarskap.
Endurreisn Austurríkis.
AÐ ER HÆGT. að banna
starfsemi austurríska
jafnaðarmannaflokksins og
levsa hann upp, en stefnan
mun alltaf lifa!“
’ Þannig akrifaði „Social-
Demokraten" þann 16. febrúar
1934, þegar jafnaðarmanna-
flokkurinn í Austurríki, höfuð-
vígi hinna vinnandi stétta varð
fyrir barðinu á aðgerðum hins
.einræðishneigða Dollfuss.
Saga hinna alþjóðlegu verka
lýðssamtaka frá upphafi er í
serm glæsileg og óglæsileg, —
þar er greint frá sigrum og
töpum. Þrátt fyrir lokaósigur-
inn mun barátta austurríska
verkalýðsins gegn einræðinu,
arið 1934, vera éinhver glæsi-
legasta blaðsíðan í þeirri sögu.
Það var heiðarlegt tap.
Og blóði hins austurríska
verkalýðs var ekki úthellt til
einskis.
Þrátt fyrir ofbeldi af hálfu
þeirra Dollfuss og Hitlers,
héldu hinar vinnandi stéttir
Austurríkis áfram að standa
saman um hugsjónir sínar og
fiokksstefnu. Og nú er svo kom-
ið, að jafnaðarmannaflokkur-
inn hefur með höndum foryst-
una í endurreisn landsins.
Árásirnar á verkálýðssamtök
in árið 1934 voru af hálfu gft-
urhaldsins hinar sviksamleg-
ustu, og bitnuðu í fyrsta lagi á
hinum vinnandi stéttum,. og í
öðru lagi á Austurríki sem
r.’ki.
Allt. frá hruni austurríska
keisaradæmisins prið 1918,
höfðu afturhaldsöflin í landinu
borið hatur til jafnaðarmanna.
Enda þótt samstarf og samhug-
ur væri lífsnauðsynlegur til
þess að hið litla ríki með að-
eins 7 milljónir íbúa, en allt
of stóra höfuðborg gæti borið
sig, sáu afturhaldsöflin sóma
sinn í' iþví að gera ekkert til
þess að sameining tækist um
innanlandsmál, né styrktu
verkalýðshreyfinguna.
Frá sér numdir af sigri Hitl-
ers í Þýzkalandi árið 1933,
hrgðu hinir kaþfólsku og fasist-
isku menn í Austurríki sér gott
til glóðarinnar á komandi tím-
um. Dollfuss vann sigur, — en
hann hafði komið af stað ólgu,
sem hann ekki réð við, er til
. kastanna kom.
GREIN SÚ, er hér fer á
eftir, er skrifuð af Ernst
Christiansen og birfist í
danska blaðinu „Social-
Demokraten“ fyrir skömmu.
Fjallar hún um endurreisn
Austurríkis og segir í fáum
dráttum frá viðburðum þar
í landi á síðustu árum.
Nokkrum mánuðum síðar
efndu áusturrískir nazistar til
óeirða. Dollfuss lét lffið í þeim
átökum, — en Hitler tókst þó
ekki að koma ár sinni fyrir
borð í landinu í það skiptið.
Mussolini sendi ítalskar her-
rveitir 'á göngu upp eftir
Brennerskarðinu. Og að lokum
í'ékk Schussnigg því framgegnt
að verða éftirmaður Dollfuss.
Schussnigg var heldur lengi
að átta sig á því, að til þess
að vernda sjálfstæði landsins
gegn nazismanum þurfti hann
að hafa náið samstarf við verka
iýðinn. Hann var hikandi í við-
skiptum við verkalýðsöflin.
H’tler var alltaf vel á verði, —
og árið 1938 kom hann því í
kying, að Austurríki, var sam-
einað Þýzkalandi, — sem hluti
af „hinu þriðja ríki“. Musso-
iini lét sem ekkert væri; og í
tilefni af undanlátsseminni
sendi Hitler honum svohljóð-
andi skeyti: „Þessu skal ég
aidrei gleyma!“
Innlimun Austurríkis var hið
íyrsta af hinum stóru skrefum
llitlers í áttina til heimsyfir-
ráða. Með yfirráðum nazismans
í landinu var loku fyrir það
skotið, að þaðan heyrðist nokk-
uð um stjórnmál, nema svona
undir og ofan 'á. Svo mikið varð
þó uppvíst, að verkalýðurinn í
Vínarborg var ekki búinn að
gleyma jafnaðarmannastjórn-
inni, sem eitt sinn var, né held
ur hinum miklu byggingarfram
kvæmdum og tryggingalöggjöf-
inni, sem bá komust á.
Með Moskva-ráðstefnunni ár-
ið 1943, komst Austurríki
skyndilega á vettvang umræðn
anna á nýjan hátt. Stórveldin
ins sem sjálfstæðs ríkis og á-
litu þetta atriði sem keppa bæri
að. Oefað hafa stórveldin þrjú
að miklu leyti séð sér hag í
sliku, — en þetta varð til þess,
að austurríska þjóðin öðlaðist
nýja von. Hin eðlilega ósk
Þjóðverja um að hnýtast fast-
£.ri böndum þýzkumælandi
bjóðum eftir ósigurinn 1918,
hafði orðið til þess, að tilraun-
Þjóðverja í bá átt í Austuríki,
verkuðu ill-a á meginþorra þjóð
arinnar og jafnvel efldu sjálf-
stæðishneigð hennar meira en
nokkuð annað. Og Moskva-ráð-
stefnan veitti sjálfstæðisþránni
nýja von.
Um leið og hinir rússnesku
herir sóttu fram í áttina til Vín
arborgar í marz og apríl síð-
astliðnum, breyttist draumur-
inn um sjálfstætt Austurríki í
veruleika. Verkalýður Vínar
fann betur til stéttarskyldu
sinnar en nokkru sinni fyrr.
Hann gerði uppreisn gegn naz-
isium og reyndi jafnframt að
íyrirbyggja það, að nazistarnir
gætu eyðilagt hina fögru borg.
Fréttariturum „Pravda“ ,og
,Rauðu stjörnunnar“ hefur orð
ið tíðrætt um vaskleika mót-
stöðuhreyfingarinnar í Vínar-
borg gegn nazistum; og rússn-
eski marskálkurinn Tollrichin
minntist á hana í dagskipan
sinni.
*
Það er mótstöðuhreyfingunni
að þakka, að nazistum tókst
ekki að gera Vínarborg að orr-
ustuvélli með þeim afleiðing-
um, sem slíkt hefði haft í för
með sér. Borgin hefur þb ekki
farið varhluta af skemmdum.
Fréttaritari „Isvestija“ skrifar:
„Aðalgata borgarinnar er
hvarvetna lokuð af rústum
hruninna húsa. Margar bygging
ar eru eyðilagðar meira og
minna. Að utan virðist óperan
vera óskemmd. Það er fyllt
upp í veggskotin, o,g þar hafa
verið útbúin smávirki fyrir vél
byssur. Hin heillega fprhlið
hl'fir þó nærri eingöngu rúst-
unum einum, sem að baki henn
ar eru. Annað stærsta leikhús
borgarinnar er einnig gjöreyði-
lagt. Við reyndum margsinnis
að komast inn í það, en reykur-
inn stóð út um alla glugga og
Framh. á b siöu.