Alþýðublaðið - 06.09.1945, Blaðsíða 5

Fimmtudagurinn 6. sept. 1945 ALÞYÐUBLAÐIÐ 5
Heimsókn í þorpið, sem etuliðið breytti í stórborg, en
er nú aftur orðið að smáþorpi. — Eftirtektarverð um-
mæli gamla prédikarans í setuliðsvinnunni.
Harold Laski prófessor uns
efnr kosmnga
Þetta er Clement R. Attlee, forsætisrá’ðherra brezku jafnáðar-
mianniastj ómaPinnar.
HÉR ER SÍÐASTI pistillinn frá
Herði: „Reyðarfjörður er fal-
legur fjörður. Mér eru minnisstæð
kvöldin þar. Fjörðurinn ðjúpur og
lygn. Fjöllin há og tignarleg.
Himinninn lieiður og blár. Kyrrð
og ró ríkir í þorpinu. Fólkið er
eins og umhverfið, rólegt og alúð-
legt. Fólkið má muna tvenna tím-
ana. Fyrir fáum árum var gerð
innrás í þetta ágæta þorp. Fyrst
erlent setulið, síðar innlent. Her-
menn með allt sitt hafurtask.
Sunnlendingar og aðrir landshorna
menn. Og hermennirnir settu á
þorpið sína bletti og við vorum
hálfgerðir heimagangar í húsun-
um. Og fólkið hvarf í mannþröng-
ina og lífði sínu nægjusama lífi,
eins og ekkert hefði í skorist.
ÉG STALDRA VIÐ á götunni,
hjá barnaskólanum. ^Hlusta. Eng-
ir hermenn lengur. Enginn her-
mannabíll. Enginn flugvélagnýr.
Engir Norsarar. Enginn hermaður
að sækja þvott í hús. Ekkert
þramm. Ekkert ástand. Allt á bak
og burt. Ég geng að bröggunum
við veginn. Þar bærist ekki líf
lengur. Braggaborgirnar auðar. Er
þetta satt? IÞvílikur munur fyrir
litla íslenzka þorpið. Ég hitti
mann. „Og þið eruð búnir að missa
allt ástandið," segi ég. ,,Já, það er
allt farið. Ég er feginn“, og hann
andvarpar. „Nú kannast maður við
sig,“ sagði þessi ungi maður. Og
nú klappa litlir fætur lagða þorps
veginh. Barn kemur hláupandi.
Og'þarna reikar kusa gamla, falleg
og. gljáandi. Enginn ys og læti í
kvöldfegurðinni. En1 sá munur. ■
ÉG VAR í innlenda setuliðinu.
Við komurri margir saman að sunn
an, með Tordenskjold, norska skip
inu. Við byggðum þessa bragga-
borg. Þennan glugga smíðaði ég.
Gat það verið? Og ég skellihló
þarna í hálfrökkrinu. Gervismið-
ur. Það eru margar kyndugar
minningar tengdar við það orð.
Sumir af okkur voru í Kaldað-
arnesi. Verkamenn þar. Mér er
minnisstæður atburður. Amerískur
verkfræðingur var sendur til okk
ar úr Kaldaðarnesi. Ilann þekkti
okkur aftur. Hann brosti fínt, þeg
ar hann sá, að búið var að gera
okkur, þessa luralegu, þungu
verkamenn úr Kaldaðarnesi, að
gervismiðum hér á Búðareyri. En
hann sagði ekkert, þessi skemmti-
legi, greindi Ameríkani. Það var
okkur til happs!!
OG HÉRNA úti í náttúrunni
borðuðum við góða matinn hans
Gunnars. Lágum úti um allt. Já,
Gunnar var góður kokkur. Hér
sváfum við. Ilér geymdum við
verkfærin okkar. Sumir söfnuðu
heilmiklu af verkfærum. Fengu
æði. Hér lærði maður að þekkja
mörg verkfæri og nota þau.
Kannske hefðu sumir unglingar
aldrei uppgötvað, að þeir voru
afbragðs smiðir, ef þeir hefðu ekki
verið í setuliðsyinnunni. En sum-
ir fengu líka að vita, að þeir voru
veraldarinnar mestu klaufar. Ég
var einn af þeim. Og hvar eru
verkfærin nú? Hamarinn týndur.
Öxin brotin. Hitt selt. Ég keypti
bækur í staðinn.
GILIÐ. Ó, gamla góða gil. Hérna
sváfum við í vinnutímanum. Þá
var það siður. Hér vakti ég vin
minn eftir • tveggja tíma svefn.
Vaktaskipti. En stundum kúrðum
við líka velvakandi hérna í þessu
gili. Leituðum verndar. HÍupum í
dauðans ofboði hingað. Flugvélar.
Þjóðverjar. Morðvargarnir. En á-
rásin var ibara gerð á Breiðdals-
vík. Og sprengjan féll niður á
Seyðisfjörð. Já, guð mátti vita,
hvar hún kæmi niður.
SVO VAR ÞAÐ Vestur-íslend-
ingurinn. Árekstur. Loftslagið átti
illa við hann. En vinnuaðtferðirn-
ar áttu verr við hann. Hann hafði
dvalið um lengri tíma í þeirri
Ameríku, þar sem öll tæknin var.
Mikil viðbrigði. Hann' var með
hugann í Ameríku, en dvaldi á ís-
landi. Annað um'hverfi. Aðrir sið-
ir. „Svona á ekki að vinna,“ sagði
hann. En menn hlógu. Skopuðust.
Tveim skoðunum laust saman. Og
hann hrökklaðist auðvitað burt.
Kom aldrei aftur. Og þá var það
sem færeyski Götu-götu-predikar-
inn (hann var frá Götu í Færeyj-
um), Jústi gamli, laumaði út úr
sér þessum spekinnar orðum, sem
ég hef haft fyrir ellefta boðörð
síðan: „Man skal fölge Lands Skik
eller Land fly“.
ÉG GENG LENGI fram og aft-
ur um þorpið. Rek ofan af lífsins
snældu. 'Og enn stendur Péturs-
borg, gamla, ljóta, skakka húsið.
Fátækt fólk. Ekkja og börn. Það
fylgir því mikil ábyrgð, að láta
fólk búa í slæmum húsakynnum.
Hér voru fötin okkar þvegin. Hér
átti drengurinn heima, sem ég gaf
litla hallamálið mitt, daginn, sem
ég fór. Hann varð glaður við. En
honum varð á að leggja það á hús
gaflinn. Ég gleymi því aldrei. Hús
ið hallaðist svo mikið. Drengurinn.
þagði góða stund. Horfði á mig og
sagði: „Ég ætla að laga þetta, þeg-
ar ég er orðinn stór.“ Svo fór ég.
Nú er hann orðinn stór. „Hann er
í síldinni“, sagði fólkið.
HÉR ER BÚIÐ að byggja sím-
stöð og gistihús. Nokkuð svo gott!
En ef ísland á að heita menning-
land, ef landið okkar á að verða
ferðamannaland, verðum við að
taka matartilbúnlnginn alvarlega
til athugunar. Sömuleiðis aðbúnað
allan. Það má ekki vanta snaga.
Ekki spegill. Kunningi sagði mér
þessa sögu. Það vantaði snaga í
herbergið, þar sem þeir gistu,
hann og vinur hans. Svo fóru þeir
til Seyðisfjarðar. Komu aftur í
Gistihúsið. Þá tók félagi hans upp
úr vasa sínum nagla og negldi í
vegginn. Svo hengdu þeir föt sín
á naglana. En það er ekki víst að
allir athugi þetta eða nenni þessu.
„HÉR ER SVO TOILET“, sagði
ein sæt og prúð stúlka við mig. Og
sjá, þegar ég kom inn, sá ég hvar
ryðhaugarnir hengu utan á vatns-
kassanum. Hvílík snyrtimennska!
En fyrirgefið. Ég ætlaði ekki að
fara að tala um gistihúsin. Nóg er
búið að jagast um þau. Ég veit
hvar hundurinn liggur grafinn. Á-
byrgðin er hjá þeim, sem leyfin
veita. Ekki nógu niiklar kröfur
gerðar. Sama máli gegnir um
marga sérleyfishafa. Alltof litlir
bílar. Nóg um þetta. Ekkert af
þessu átti við Reyðanfjörð.
ÞAÐ ER LÍKA FALLEGT á
Reyðarfirði að morgni dags. Ég
vakina snemma. Sama ládeyðan.
Sama kyrrðin og friðurinn. Eldur
ársólarinnar ljómar upp allan
Framhald á 6. síðu
ÞAR TIL FYRIR nokkrum
vikum síðan voru þei!r
mann ekki marigir í heimmum,
sem vLsu nokkuS um líf og
starf Harolds Laski prófessors.
F<n fyrir svo sem hSfum mán-
uði var hann gestur í Kaup-
mannahöfn í tiléfni af flokks-
'bingil danska Albýð,uflökksins,
þá nýlega ■ orðinn firægur úr
kosningabaráttunni í Bretlaindá,
þar sem ChurchiHi og Lord
Eeaverbrook hjálpuðust ósjálf-
rátt að tii þess, að kynna hann
kjósendum Stór'a-Bretlainds og
óiium umh'elmi. Og við hinn
stórkostlega kosningasigur
brezka Albýðuflokksins varð
Las-ki prófessor heimskuninur
maðúr. Hartn er formaður mdð-
stjórnar brezka Alþýðuflókksins
í ár. eú héfur um laingt skeið
verið andfegur leiðtogi hans, sér
stakl'ega á fræðilegu sviðáL Þeg-
a:r Churchill flutti hflaia frægu
kesniingaræðu sína þar, sem
hann reyndi að hræða br-ezka
kjósendur með yfirvofandi sósí-
alistískri Gestapo á Bretlaindi,
bætti Lord Beaverbrook iþví við
ræðu, sem hann flutti skömmu
síðiar, áð það væri Laski pró-
fessor, sém verða myndi höfuðs
maður þeirrar Gestapo.
Meðan Laski prófessor var
staddur í Kaupmamnahöfn sem
g-estur á bingi danska Atþýðú-
flokksilns, átti Social-Demo-
kraten, aðalblað danskra jafn-
aðarmanna, athyglisvert viðtal
við hamn, og fer bað hér á eftiir
(3 o c i a I-D e m o k r a ten 19. ágúst
1945):
tirezka AlþjpyflollkS"
insc
Brezki íhaldsfl'okkurinn
þurfti á einhverri grýfu að
halda í kosningabaráttumii, og
ég var vallin'n til þess að vera
hún, siegir Laski prófessor.
— Br það svo áð skilja, að
þér séuð fjandmaður Chur-
chills?
— Nieþ.það er langt fró því.
Eg hef mikið áliit á honum. Hann
Harold Laski prófessor,
forimaður miðstjórnar bpezka
Al'þýðuf'lokksins.
hefur verið g’æsitegur fordngd
brezku þjóðarinnar í stríðinu.
Það er skoðnri ajl'ls brezka Al'-
þýðuflokksins. En brezka þjóð'-
in gerði skarpan. greinarmun á
honum s'em s.'ikum og sem for-
ustumanni íhaMsflokksins. Og
þegar Churchill boðaði í nafni
Ihaldsflokksins, að nú skyldi
aftur snúið til hess, sem áður
var fyrir stríðið, ,þá sagði
brezka þjóðin nei. Það, sem áð-
ur var, — það var atvinnuleysi,
vond húsakynni, illa skápulagt
atvinnuilíf og efnalegt öryggis-
leysi. Endurmimningin um allt
þetta vár svo rí!k í huga fólks-
.ins, að menn af öllum stéttum
fylktu sér um Alþýðuflokkinn
"í kosningunum — bæði ti'l sjáv-
ar og sveita, í iðnaði og verzl-
un, samgöngum og handverki,
og ekki sízt hermennárnir. Af
hinum nýkosnu 390 þingmönn
um brezka Alþýðuflbkksins eru
128 úr hernum. Það eru miemn,
sem hafa verið á vigstöðvun-
um. Þeir vilja koma heim, —
en ekki heim ti' hins gamTa
Englands, sem Churchill taTaði
um.
Enginn skyldd meta of lítils
þýðingu hersins í þeim kosindng-
um, sem eru nýafstaðúar, segir
Laski prófessor Brezki herinn í
dag, llíkist í mörgu hinum lyð-
veldissinnaða Púritanaher
Cromwells. Hann er hugsandi
her. Hann hefur fræðslustarf-
semi sín á meðal og ræðir dæg-
.urmálin. Og útkoman af um-
ræðum hans hefur orðið sú, að
hermennirnir hafa • liagzt á
vinstri sveif í stjórnmálunum.
— En er brezki Alþýðú-
flokkurinn þá undir það búinn,
að ráða fram. úr hinum rnáklu
vandamálum?
— í sögu brezka Alþýðu-
flokksins er runnið upp nýtt
tímabiL Þar til 1929 rak hann
•urnbótapólitík á sviði þjóðfélags
málanna. Nú er han.n undir það
búinn, að framfylgja stefnu,
sem hlýtur að leiða til gerbreyt-
inga á sjálfu þjóðskipulaginu.
IVÍeð þjóðnýtmgu bankanna og
kolanámanna fnunum við leggja
verulégan hiúta atvinnulífsins
undir sósíalismann. í stáð ‘þess
að prédika hann, viljum við nú
gera halnm að verulteika.
— Hve langt muai verða
giengið á Bretlasndi í þjóðinýt-
ingarátt?
- — Það ákveður hin nýja jafn-
aðarmannastjórn. Við Bretar
er.um raunsæir menn; en það eru
hugsjónár, sem ráða igerðum Al-
þýðuftokksins. Hið gamla skipu-
lag er gjaMþrota, og við verð-
um nú að gera mjög erfiðá til-
raun. Eg treysti því, að hún
muni takast. En við erum lýð-
ræðiissinnar og munum haldía á-
fram, að vera það. Þegar Eng-
landsbanki og brezku koTanám-
urnar hafa verið þjóðnýttar,
kernur röðin að samgöngukerf-
inu, járn- og stáTiðnaðinum og
raforkuframíeiðslunni.
Þa®, sem ekki á aH
þfóSnýta.
— • Verður þá ékki gengið uia
of rnn á svið einkafr'amtaksins?
— Nei, langt frá því. Við
skorum á atvinnurekendur, að
gera allt, .sem þeir geta, til
þess, að rétta þjóðina við. Við
bjóðum þeim stuðning hins op-
ínbera — aðeins með því skil-
yrði, að frami'eiðsl'ain verði auk-
in, að vóTar og verkfæri verði
varðveitt og endurnýjuð og að
verkamönnum verði séð fyrir.
sæmilegum iífskjörum. Eg hvet
ekki til þjóðnýtimgar undír öll-
um kringumstæðum. Eg er til
dæmis aíveg andvígur þvi, að
dagblöðin og bóka- oig blaðaút-
gáfufyrirtækdn verði gerð að
opinberrii eign af því, að ég tdO
fulTkomlega frjálsa gagnrýnll
vera eina af höfuðstoðum lýð-
ræðisins.
t
— Hvað teljið þér nauðisyin-
legast, að þjóðnýtingunni und-
ansldlinni?
— Það nauðsynlegasta af öEUi
á Bretlandi í dag er, að byggjá
ný íbúðarhús. Við verðum að
byggja 7—8 millTjónir nýnra í-
búðarhúsa á næstu 20 árium.
— Snertir stefnuskrá brezika
ATþýðuflokksins ekki einnig
ónnur lönd hihs brezka heims-
Framhaldl á 6. síðu