Alþýðublaðið - 13.11.1945, Blaðsíða 4

ALÞYÐU3LAÐÍÐ
Þriðjudagur 13. nóvember 1945.
fUfrijðttbUMð
íftgelandi: AlþýCailokkurinii
Hitstjóri: Stefán Pétursaan.
Símar:
Ritstjórn: 49@1 og 4902
Afgreiðsla: 4800 ttg 4906
Aðsetur
f AlþýðuiiíiÆino rlð Hverf-
ísgötu.
Yerð í iausasölu: 40 aurar
Alþýðuprentsmiðjan.
li
Leikfélag Reykjavíkur:
UPPSTIGNING.
----*---
Frumsýning á nýjum íslenzkum sjón-
leik eftir ónefndan höfand.
Karlagrobb á komm-
únistaþingi.
ÞAÐ er oft brosl-egt, a'ð
heyra, hvað forsprakkar
komsmúnistaflokksins leyfa sér
að segjia filökksmönnuim sínium.
Stunduimi eru það svo fáránleg-
air staðleysur, að engu er lík-
ara, en að þeim finnist þeir
vera orðnir eini flokkurinn í
landinu, sem geti leyft sér
livaða lygi, sem er, — en um
siíka aðstöðu hefur þá að vísti
ien-gi dreyimt, sem kunnugt er.
Sjaldan hafá fiokksmenn
kommúnista þó verið hafðir að
meiri fífluim af forspröikkum
þeirra, en á þingi flokksins hér
í höfuðstaðnium unidanfarna
daga, — ef trúia mlá frásögn
Þjóðviljans.
í aðalritstj órnargrein sinni í
fyirradag segir hann frá „af-
burðasnjallri ræðu“, sem æðsiti
prestur fiokksins, Brynjólfuir
Bjarnason mennt amálaráðherra,
hafi flutit á þessu þingi, og með-
al annars hafd snúizt um það,
hvort kommúnistar hafi igert
rétt í að vera með í núverandi
ríkisstjórn. Samkvæmt frásögn
blaðsins á Brynjólfur alð hafa-
sagt í þessu samibandi:
„Hefði Sósíalistaflokkurinni
ekki beitt sér fyrir myndiuin nú-
verandi rikisstjórnar, fengið
henni í hendur hinar mifclu ný-
byggi ngaráætlanir og vakað
yfir framkvæmd þeinra, hefði
verið ólíkt um að fitast í dand-
imu nú.“.
Það hefur, eins og menn sjá,
ekki vantað hógværðina í þessa
ræðu kömmúnisitapáifans: „Só-
síaiistaflokkurinni beiltti sér
fyrir“ myndiun núverandi rík-
isstjórnar; hann „fékk henni í
hendur' ‘ nýbyggingaráætlanirn-
ar, og héfur síðan „vakað yfir“
framkvæmd þeirra. Hann hefur
yfirleitt alllt gert, — og þá vit-
anlega undir vísdómsfullri for-
ustu Bryn jólf s Bjarnasonar. Það
er alveg eins og austur í Rússíá,
þar, sem „alLt er gott, sem gerði
hann“, — þ. e. a. s. Stalin!
En Brynjólfi skjátlast alveg,
ef hann ímyndar sér, að hann
geti sagt Ísiendinigum það, sem
Stalin getur sagt Rússum. Þar
eyistra, í , fcáðsft jónnairlýðræð-
inu“, eru lekíd aðrir til frásagn-
ar, en einræðisherrann og
blindir aðdáendiur hans. En hér,
í hinu „vestraena lýðræði“, er
því betur fullt málfrélsi og
prenttfrelsi, þannig, að þýðing-
arláust er, að ibera annan eims
þvætting og þann, sem Þjóð-
viljimn hefur eftiir Brynjóltfi, á
borð fy-rir nokkuirn mann.
❖
í rauin og veru er sanmleik-
uirinn um það, sem Brynjólfur
Bjarnason er að hælast yfir,
kunnari, en frá þurfi að segja:
Kommúnistaflökkurinn', eða „Só
síalistaflóklkurinm“, eins og
hamn kallar sig, var að vísu óð-
íús, að kornast í rikisstjóm;
ekki vantaði það. Hann var svo
ÞAÐ á að vera öllum góðum
Islendingum fagnaðarefni,
þegar eitthvað það kemur fram
í íslenzku listalífi, sém nís yfir
flatneskju hversdagsleikans og
hrindir af stað gusti í logn-
molLunni. Þess er auðvitað efcki
að vænta, að verk, sem meira
eru en hversdagsleg, verði ein-
göngu lofuð og prísuö, þau eiga
víst, að úm þau verði deilt. Mér
þykir það ekki líklegt, að menn
verði með ölilu á eitt sáttir um
nýja liéikritið „Uppstignimg“,
sem sýnt var í fyrsta sdnn s.l.
fimmtudagskvöld. En. hitt er
trúlegt, að þeir verði fleiri,
sem iíta svo á, að hér sé á ferð
nýjung í íslenzku leiklistarlífi:,
sem vert sé að minnast .
Höfundur „Uppstiiginingar“
hefur tekið þann kost, að dylj-
ast, enn sem komið er. Má vel
vera, að það sé hyggilega ráðdð
hjá honum. Hann þekkir eflaust
vel þann iágkúrulega fclíku-
skap, sem: nú ríkir í íslenzkuim
bókmenntaheimi, þar sem
skáldin sjáltf og rithöfundarnir
reyna mörg sem bezt þau
kunna að troða skóinn hvert
niður af öðru, en pólitísk flokfcs-
þý sitja á hinu leitinu og upp-
hefja mærðarlegan lofgerðar-
söng hvenær sem eitthvert
flokksskáld þeirra igefur tfrá sér
hljóð, hversu lítilsiglt og
smekklaust sem það er.
Vel má vera, að huliðslhjálm-
urinn, sem höfundur þessa rnýja
leikrits hefur brugðið yfir sig,
geti hjálpað fólki til að Ibsa sig
um stund við manngreinarálit
og klífcusjónarmið og til þess
að reyna að daema leikxitið með
sanngi'rni og eftir beztu getu.
*
Sjónleikurinn „Uppstigning“
gerist á Knarrareyri, „sem er
gamall verzlunarstaður með
nýja, en ekki fullgerða höfn,
einhvers staðar á suðurströnd
Íílands", á árunum 1945-—
1946.
Fyrsti þáttur gerist í stofu
frú Skagalín, aldnrhniiginnar
prestsékkju. Það er fundiur í
altaristöflunefnd kvenfélags
safnaðarins í þorpinu. í nefnd-
inni eru auðvitað heldri konur
bæjarins, og svo er presturinn,
séra Helgi Þorsteinsson við-
staddur, en hann er helzta sögu-
persóna leikritsims. í upphafi
þessa þáttar kynnist áho’rfand-
inn amdrúmslofti umhverfisins,
sem þetta fólk býr |, þar ríkir
smáhorgaralegur hugsunarhátt-
ur og ,,snóbberí“. Presturinn er
greindur imaður og býr yfir
skáldhneigð og löngun til and-
legra afreka, eins og slíðar kem-
um fram. En. hann er efcki Iþ-rek-
menni, á ekki þrótt í sér til að
varpa af sér okinu, sem um-
hverfið og lífsstaðan leggj-a á
hann. „Ég er eins og drengur,
sem annaðhvorf hrindir öllu
frá sér eðá brotnar. Ég er eins
og báran, sem hver þátur getur
klofið, en er jafnheilt á eftir“;
þiannig 'lýsir séra Helgi sjálfum
sór í 2. þætti.
En mú kernst rót á huprsanir
séra Helga, þegar vinkona hans
frá fornu fari, Jóhanna Einars
málari, kemur til Knarrareyr-
ar,. og heimsækir hann. Þau
hafa .kynnzt náið á útlöndium,
Jóhanna er listakona, djiörf og
hispurslaus jatfnt í frambomu
og hugsuinarhætti. — Hún
hneykslar fljótt betra fólkið á
Eyrinni og hún lætur sér ekki
fyriir brjósti brenna, að heim-
sækja s jálfan pirestinn á næ.tur-
þeli, -— óboðin og inn um
glugigann! Hún tekur hann
miskunnarlaust til bæna, bend-
ir á þrekleysi hans og undan-
færslu við sjálfan sig. Klierki
fer þegar að svella hugur í
brjósti. Hann villi ná ástum
Jóhönnu, og segist. geta fundið
sjálfan sig með henni. En Jó-
hanna víkur honum frá sér og"
segir: „Maður, sem ég á að
elska, verðúr að leita að mér,
ekki sjálfum sér.“ Og þegar
Kolbeinn Halldórsson, fcumnur
imálari, kemur til Knarrareyrar
sköimimu síðar, fer Jóhanna með
honum sem unmusta hans.
Séra Helgi stendur eftir eins.
og halaklipptur hundur. En nú
bíður hans afdrifarikt ævin-
týri. Á fund hans kemur frú
Herdiís Baldvinsson, læknisfrú-
in í þorpinu. Hún er að ýmisu
leyti stórbrptnasta og torskild-
asta persóna Heikisins. Hugarfar
hennar og tilfinningalif er
stærra í sniðum en svo, að hún
geti sætt sig við huindaþúfu-
hugsuinarhátt nlábúa sinna né
samrýmzt félagsskap þeirra. Og
hún á kjark til að láta fyrir-
iítningu sína x Ijós öðru hverjiu;
er menntuð kona og greind og
skilur ástandið vel:
„Þegar liífið er vesöli flal-
néskja, vei.t maður e'kki af þvti,
fyrr en simekkurinn er orðinn
iágkúruleggur. „Líf hennar hef
ur iílka verið ástsnautt. iNú ögr-
ar Ihún séra He'lga til að taka
áistum sínum og — bann gerir
það.
Fjórði iþáttur mun koma
mörgium á óvart og valda mik-
iilili úmreeðu og heilabrotum.
Haralidur Davíðssen, konsúll:
Þorsteinn Ö. Stephensen.
Þar er séra Helgi í 1. sýningu
uppi á Arnarfelli fyrir ofan
Knarrareyri. Hann er. kominn
þangað til að halda dómsdag yf-
ir 'sjálfum sér, — ölllum heim-
inum, til að lifa sig inn lí hið
mi’kla hlutverk, seim hann,
mnst inni, hafða ætlað sér í l£f-
inu. Hann talar við isjlálfan sig,
með dirfsfcu og stórlhug, og við
Hæsivirtan höfund ræðir hann
um hlutverkið mlilkla. Nú gerast
óvænti.r hllutir, formaður Leik-
félagsins kemur asfcvaðandi inn
á sviðið og kreifst þess, að Lárus
Pálsson, þ. e. séra Helgi, komi
tafarlaust með sér út, þvi að
hann hafi „fallið út úr rull-
unni“. En það stoðar ekki og
Frú Petrína Skagalín:
Anna Guðmundsdóttir.
koma þá fleiri til; Iþess sama.
Loks fer þó svo, að séra Helgi
guggnar og fer niður af Arnar-
fdlll aftur með frú Herdiísi, og
endiar leikurinn með því, að
séra Helgi. gengur skrýddur til
'kirkjiu með konu sinni, Dúllu,
dóttur Davlíðsens fconsúls á
Knarrareyri og hæstráðanda
þar tii sjós og lands. — Hann
er á leið til að vlígja al’taristöfl-
una nýju.
*
Ég hefi raki.ð hér stærstu
drætti leikritsins ti'l þéss að les-
endúr AQþýðu'blaðsins fái
niokfcra hugmynd um gang þess.
En þó hefur enn verið sleppt
Framhald á 6. síðlu.
óðfús að fá að vera með í nú-
verandi ríkisstjóm, að h a n n
seitti ekki eiitt ein-
a s t a s k i 1 y r ð i f y r i r
þ v í ; og geta .menn þá séð,
hve saltt, eða hitt þó heldur,
Brynjólfur segir flokksmönn-
um sínum, þegar 'hann er að
fleipra um það, að „Sósíalista-
flókkurinn" hafi „fengið“ nú-
verandi rífcisstjórn „í hendur
hinar miklu nýbyg.gingiarláætl-
anir“!
Nei, það var ekki Kommún-
istaflokkurinn, sem fékk stjórn-
inmi þær í hendur. Það var Al-
þýðuiflokkurinn, eins og öllúm
er enin í tfersku mirnni, sem
tryggði framikvæmd marg-
ræddra áíorma um endurnýjuin
og aukningu framleiðslutaekj-
anna með míálefnasamningi sín-
um við núverandi forsætisráð-
toerra. En þann málefnasamin-
ing, sem þar að auki hafði fram-
kvæmd margra annar.ra stór-
mála inni' að 'halda, svo sem
setningu launalaganna, nýrrar
iöggjafar um almannatrygg-
ingar og endurskoðun stjörn-
arsikráriinnar, gerði Alþýðu-
flokkurinn að sfcilyrði fyrir
þátttöku sinn-i í ríkisstjórninni.
'Kommúnistafilokkurinn setti
hins vegar engin skilyrði, —
svo brátt var forsprökkum
hante' að kornast í ráðherrastól-
ana. Þetta muna allir; og hefði
Brynjólfi' því áreiðanl.ega ver-
ið tfyrir berfu, að stilla karí^
grobtoi sínu í samlbandi við nú-
verandi ríkisstjóm, svolítið
meira í hóf á hinu nýafstaðna
flokksþingi.
VÍSIR flutti síðast Idðinn
laugardag forustugrein um
Ráðstjórnarríkin, þar s;emi seig-
ir meðal an-nars:
„Afstaða íslenzku þjóðarinnar
til ráðstj ór.narríkjanna á að vera
vinisamleg, enda er hún það í rauin
innii. Hitt er annað mál, að þjóð-
in á í höggi við vandræðagripd,
sem telja sig iboiðbera hins 'aust-
ræna lýðræðis og um leið tals-
menn ráðstjór.narríkjanna. Þjóð'-
| in hiefur ýmugust á þessum mönn
um, sem orsakast fyrst og fremst
af framferði þeirra í innanlands-
málum. Þessi flokkur manna kall
a-r sig „sameinaðan socialista-
flokk“ og gefur út blað, sem ber
fátt íslenzkra einkenna, en sýnist
vera stjórnað einlhverstaðár annar
staðar úti í austrinu. Þetta kann
íslenzka þjóðin ekki að meta, frek
ar en ef einhverjir tækju sig til
j iog færu að gefa út Iblað í ráð-
slijórnarríkju.nium, uppfyllt af á-
róðri fyrir íslenzkum stjórnarhátt
um, en andróðri g.egn stjórnskipu
lagi r:áðistjórnarríkja.ima. Þessir
mier^ln spllla samlbúð þjóðainna
beggja með þjóðhætrtulegri starf-
semi sinni inn á við og út á við.
Af eigin raun hafa íslendingar
ekki aema gott edtt um ráðstjórn
arríkin að segja, en vandræða-
bör.n íslenzku þjóðarinnar hafa
igert þeirra málstað að sínum og
vinna jafnilla í þágu ráðstjórnar-
ríkjanna og íslenzku þjóðarinnar.
Þet.ta er mergurinn málsins. Þótt
íslenzkur almenningur líti inn-
lenda vandræðagripi óhýru auga,
má það á engan hátt bitna ‘á ráð-
'stjómarríkjunum eða stjórmar-
háttum þeirra. Hv.er þjóð, sem nýt
ur frelsis, á að njóta frjálsræðiis
til að velja sér stjórnarhætti og
skipa innanlandsmálum öínum á
hvem þann veg, sem henni þókn-
ast.“
Vissulega er það tfjaírri öltf-
um sarmi, að igagrarýnx á ihina
pólitísku láuléysinigja komimún
isita toér á l'andi sé sama og á-
iriað á Ráðst j órnarríkin eins og
Þj'óðviljinn vill löngum vera
láta. Og satt er, það að ef eig-
in raun toafa íslendingar gotlt
eitt :um Ráðstjómarríkin- að
segja annað en það að þau toafa
íslenzku kommúnistana á mála
og í þjónustu sinni.
❖
Vísir í gær igerir toið fyrir
sjáaniega fylgiishrun fcamraián-
istfa að umræðu'éfni í forustu-
•grein og segir meðal annars:
„Fyrir allmörgum árum m-ðu á-
tök í kommúnistaflokknum. Henti
stefnan tókst þar ó vtið hlýðnis-
skylduna. Úrskurður féll á æðri
stöðum í málinu, en litlu munaði
að sumir helztu talsmjenn flokks-
ins og íþeir, sem skapað hafa hon-
um mest traust og fylgi, yrðu að
víkja úr flokknum, með því að
hentistefna þeirra var talin stór-
hættuleg. Settust þá þeir menn
þar að völdum, sem ólíklegir höfðu
talizt til forystu, og hafa :bylt sér
í völdunum eíðar. Hentistefnu-
mönnum kom óvæntur liðsauki
frá Alþýðuflokknum, og þótt hlýðn
isskyldan háfi verið úrskurðuð
hin eina sáluhjálplega, leitast sá
armurinn, sem var ofurliði bor-
dnn, við að framfylgja stefnu sinni.
Hefur þetta orðið helzt fil áber-
andi í undirbúningi bæjarstjórnar
kosniinganna að þessu sininli. Aust-
ræna ráðstjórnarkerfinu hefur ver
ið afneitað í málgagni flokksinfi.
Ráðamienn hans una þessu illa og
hafa gefið 'henti.stefnumön.nunum
áminningu. Þeir eru þráir e’ins og
íslenzka sauðkindin og sitja við
sinn keip. Óheppálegt er að skera
úr deilumálunum fyrir bæjar-
stjórnarkosningarnar, og líkur
benda til, að ágreiningurinn verði
látinn liggja niðr.i þar .til þeim
kosnmgum er lokið. Ágreiningur-
inn er þó lýðum ljós, og vafalaust
skaðar hann fylgi flokksins svo
mjög, að ekki verður að ræða um
aukið kjörfylgi flokksins í kosn-
in/gunum heldur fylgistap, en hiifct
mun isýna sig, er þar að kemur,
FramhaM á 6. síðv.