Alþýðublaðið - 30.11.1945, Blaðsíða 5

Föstudagur, 30. nóvember 1945.
AUÞYtHIBLAÐIÐ
5
Nauðsyn á nýjum stuðningi við samband berklasjúlt-
linga. — Kaupum einn happdrættismiða hver. — Saga
um ferð með börnum í kvikmyndahús.
ALMENNINGUR HEFUR frá
fyrstu tíð stutt Samband ís-
lenzkra berklasjúklinga af ráðum
og' dáð, en betur má ef duga skal.
— Happdrættismiðar sambandsins
þurfa að seljast upp, svo að sam-
bandið geíi af því fengið ríflega
upphæð til starfsemi sinnar og
framkvæmda, en þær eru margar
aðkallandi.
FYRIR NOKKRU heimsótti ég
txeimili sambandsins að Reykja-
l'undi og er þar alilt með hinum
mesta myndarskap, en þó er margt
enn á frumstigi, og fjöldamargt
þarf að gera, en til þess vantar fé.
Vil ég skora á fólk að kaupa happ-
draettismiðana og hjálpa þar með
sambandinu. Þeir fást í öllum
bókabúðum.
FAÐIR SKRIFAR: „Síðastlið-
inn srmnudag fór óg á 5-sýningu í
bíó, m:eð þrem bömum: 4, 7 og 11
ára. Sýningin var ætluð fyrir börn
og fullorðna. Við hlökkuðum öll
til og gerðum okkur vonir um að
sjá eitthvað við okkar hæfi — ég
er nefnilega líka bam, þegar ég
er með börnum — já, okkur lang-
aði til þess að sjá eitthvað skemmti
legt, t. d. fallega dýramynd eða
íhrífandi æfintýri. Og sömu von
bera áreiðanlega flest önnur blöm
í brjósti, þegar þau fara í bíó.
EN HVAÐ VAR OKKUR toörn-
anuin tooðið upp ó? Hér skal í
stórum dráttum skýrt frá því.
ÍFyrst var sýnd tooxkeppni, þar
sem menn lömdu (hvor annan,
þar til ar.nar fél.1 í valinn. Næst
sáust hestar þjóta fyrir og lifnaði
þá yfir börnunum. En þeir hurfu
eftir augnatolik út af sviðinu. Nú
var sýnd mynd, sem fjallaði um
hjónaergelsi. Myndin átti að vera
fyndin, en var ekkert nema innan-
tómt öskur. Hún endaði með meið-
íngum og slaigsmálum. Þessu næst
var sýnd teiknimynd, þar sem að
Ijótleikinn og vitleysan skipaði
fyrsta sess.
„LOKS KOM aðahnyndin. Hún
snerist um tvo ruddalega náunga,
og höfðu þeir í þjónustu sinni
stúlikur, sem sýndu tryllta oig villi
mannlega dansa. Eitt sinn sá mað-
ur félaga þessa stadda langt frá
mannabyggðum, matarlausa og
hungraða, þar sem annar torýndi í
ókafa rákihniíf og beið þess með
eftirvæntingu, að féliagi hans, sem
var feitur og bústinn, sofnaði.
Næst fengum við að sjá félagana,
þar sem þeir eru að svindla sér
út peninga, og á sama stað er sýnt,
hvernig menn leika sér að því að
drepa menn með skotvopnum.
AÐ SÍÐUSTU sér maður félag-
ana og all't þeirra lið í slagsmálum
inni í einihverri knæpu, og Iþar eru
menn murkaðir niður með gamla
lag'inu, þ. e., þeir eru barðir til ó-
Mfis með hnúum og hnefum,
hengdir upp á stoðir og grýttir
með torennivíngfiöskmn. HvíUk
toarnaskemmtun!!!
HVAR ER barnaverndarnefnd?
Hvað er hennar starf? Eða er það
svo, að miönnum leyfist alit? Er
ekki tími til kominn að gera kvik
myndahúsin að almenningseign og
um leið að menningarstofnunum?
Ágóðanum væri 'hægt að verja til
þess að gera eitthvað fyrir æsku-
lýðinn, t. d. mætti reisa fyrir harun
æskulýðsheimili. Hvað segja vænt-
anlegir bæjarfulltrúar um það?
Að lokurn vil ég ráðleggja foreldr-
um að athuga, hvað er á tooðstól-
cm, áður en þau veita bömum
dnum leyfi til þess að kaupa miða
á bíó.“
SAMI BRÉFRITARI heldur á-
fram: „Við miðasöluna átti sér
stað atvik, sem ég furða mig ekki
svo mjög ó, eftir að hafa horft á
áður umræddar myndir, af þeim
og löðrum í iþeirra anda, geta veik-
.geðja unglingar lært marg. í gang-
inum stóðu börn og unglingar í
röðum, og fór allt skipulega fram,
þar til þar bar að unglingspilt 15
—16 ára. Sá ryðst inn, sparkar og
slær á báíðar hendur. Jafnaldri
ihans biður hann að haga sér ekki
svo. Sem svar, fær hann spark í-
miagann.
NÚ TÓK DYRAVÖRÐURINN
eftir þessu og tekur óróaseigginn
steinbítsta'ki og hendir honum á
dyr. En drengurinn var ekki af
toaki dottinn, hann kom torátt aft-
ur. Nú ávarpar kona nokkur pilt-
inn. En sem svar við tilmœlum
hennar um, að hann hypjað sig á
burtu, dregur drengurinn mikinn
hníf úr slíðrum og syngur:
,,drepa“, ,,drepa“, yfir toörnunum.
Bíóferðin endaði eins og hún byrj-
aði “
Hannes á horninu.
ioga
vantar nú þegar td að bera blaðið til áskrif-
enda í eftirtalin hyerfi:
Vesturgata,
Austurstræti
Hverfisgata,
Bræðraborgarstigur,
Tjarnargata,
Njálsgata.
TALIÐ VIÐ AFGREIÐSLUNA. — SÍMI 4900.
AlþýðublaðiS.
AU6LÝSID í ALÞÝDUBLADINB
t
i
Manitlaus flugvél.
Þessi flugvél, PQ 14, sem smíðuð hefur verið í ,.i t.ii'aunaúeiid Bandaríkjaflugflotans, flýg-
ur mannlaus, og er stjórnað með útvarp: á ’or-ou niðri eða úr annarri flugvél.

í
I
E? YRIR TVEIM ÁRUM SÍÐ-
k AN kom út skáldsaga um
Gautaborg á stríðsárunum, eft-
ir Albert Viksten, og kallaði
hann hana „Hliðið við hafið“.
Þessi bók var lýsing á þessum
næst-stærsta stað Svíaríkis,
sem svo oft er kallaður „Litla
London“ af íbúunum.
Gautaborg er sannarlega hlið
Svíþjóðar út til umheimsins.
Yfirgnæfandi meirihluiti alls út
flutningsvarnings Svíþjóðar fer
um höfn Gautaborgar.
Þegar Viksten dvaldi í Gauta
borg til þess að viða að sér efni
í bók sína, var höfnin lokuð
fyrir öllum samgöngum nema
fyrir þau skip sem sigldu milli
sænskra hafna eða til Þýzka-
lands, Danmerkur og Noregs.
Ekki var Gautaborg samt ein-
angruð frá umheiminum gjör-
samlega. Einstöku sinnum komu
Þjóðverjar og andstæðingar
þeirra sér saman um að leyfa
sænskum skipum að sigla þaðan
til Suður-Ameríku og sækja
ýmislegt gott í þjóðarbúið. Sam
göngur þessar voru þó ekki ann
að en smáimiunir í sama.nburði
við það, sem hefði igetað orðið,
hefði Hitler ekki haldið fast við
þá vitfirringslegu „hugsjón“
sína, að Þjóðverjar ættu einir
að vera yfirráðaþjóð yfir öðr-
um þjóðum í álfunni.
Það var því allt annað en
hið eðlilega Gautaborgarlíf.
sem Albert Viksten lýsti í skáld
sögu sinni,
Ef íbúar Gautaborgar geta
ekki haft eðlileg sambönd við
umheiminn, lifa þeir heidur
ekki sinu eðlilega lífi, og ,held-
ur ekki Svíþjóð í heild. Gauta-
borg var reist með það fyrir
augum, að Svíar gætu haft þar
höfn til þess að vera samgönga-
miðstöð fyrir millilandasigling
ar þeirra.
Hún var upphafl-ega reist árið
1619, fyrir tilstilli Gustavs II.
Adolfs, á þeim hluta Vestgota-
lands er liggur milli Bohnslán
j og Hallands.
Svíar höfðu hvað eftir annað
gert tilraunir til að stofnsetja
hafnarbæ á hinni láglendu vest-
urströnd Svíþjóðar, en Danir
höfðu stöðugt eyðilagt þessar
tilraunir eða komið í veg fyr-
ir þær.
Fimm kílómetrum upp með
Gauta-elfi lá, þegar á miðöld-
um, nútímabærinn Lödöse, sem
var eyddur í eldi árið 1305.
Sömu útreið fékk Nya Lödöse,
sem reistur var síðar á sama

GREIN SÚ, sem hér fer
á eftir, er þýdd úr
„Hjemmets Söndag“ frá 4.
qóv., s.l. og er hún eftir
Oscar Hedberg. Segir hér
frá Gautaborg, næststærstu
borg Svíþjóðar, — sögu
hennar og útliti. Framhald
greinarinnar birtist hér í
blaðinu á morgun.
stað, óg var raunverulega upp-
hafið að Gautaborg.
Umhverfis Eifsborg-kastal-
ann myndaðist einnfg lítið þorp.
Danir lögðu þann bæ tvisvar
undir sig, og eftir friðarsamn-
ingana árið 1612, urðu Svíar að
borga milljón ríkisdali fyrir að
fá að halda Elfsborg-kastalan-
um, en það var ekki svó lítil
fjárupphæð fyrir hið fátæka
land.
En síðan hóf Gustav Adolf að
reisa hina núverandi Gauta-
borg. Ekki fékk hann þó að
vera í friði með þessa tilraun
sína. Árið 1644, og aftur árin
1676 og 1719, réðust danir á
borgina, en voru óheppnir í við
ureigninni pg urðu að láta í
minni pokann.
Sögnin segir, að Gustav Adolf
hafi gengið upp á hæstu hæð
Otterhállans, sem nú liggur í
Gautaborg miðri, bent yfir dal-
inn og sagt:
,,Hér skal reisa borgina.“
Athygli konungsins var vak-
in á því, að svæði þetta væri
mýrarflákar, —- en það skaut
honum ekki skelk í bringu; —
hann sá, að staðurinn var ágæt-
ur frá hernaðarlegu sjónarmiði
séður. — Þarna myndi vera
hægt að reisa öflug vígi á hæð-
unum umhverfis.
Á torgi, sem nefnist Gustav
Adolfs Torg, sendur nú reisu-
legt líkneski af honum. Um-
hverfis torgið standa nokkrar
BÍþhyglisverðar og merkilegar
byggingar, t. d. ráðhús eitt frá
1670 og kauphöllin, sem reist
var árið 1849 í ítölskum rena-
issancestil. Óvenjulega margir
fagrir trjágarðar, bólvarðar og
smágarðar fyrirfinnast í Gauta-
borg. Lítill 'garður skaromt frá
Gustav Adolfs Torg heitir
Brunnsparken eftir gosbrunni
beim, sem hinn frægi mynd-
höggvari Hasselberg hefur gert
í garðinum. Listaverkið á gos-
brunninum er kvenmannsaf-
steypa, sem íbúar Gautaborgar
kalla „Susanna í Brunnspark-
en“, og fólkið skemmtir sér við
að segja, að hinn kvenholli
hetjukonungur gjóti til hennar
augunum, þaðan sem hann
stendur uppi á súlunni sinni úti
á torginu. íbúar Gautaborgar
eru yfirleitt þekktir fyrir þá
löngun sína að geta verið fyndn
ir. Gamansemi þeirra leitast við
að vera kaldhæðin og getur líka
oft orðið ærið bitur.
*
Allt frá fyrstu -tíð he'.'ur
Gautaborg verið miikill verzl-
unarstað'ur.
Á sautjándju öld hóf hið mikia
„As'turándíska félag“ mjög
móikið verzlunar- og siglinga-
starf, sem smátt og smiátt varð
mijög umfangsmiiMð og hafði
miikla þýðingu fyrir Svíþjóð.
Það leidldi iþví af sjálfu sér, að
bærinn varð þegar miikill iða-
aðarbær. Nú eru þar mieð'al unn
ars gyesistórar vefnaðarverk-
smiiðjuir, bin fræga kúlulegu-
verksmiðja, málmsteypu- og
vélaiðnaðarverksmiiðjiuir og þrjár
stórar ski pasmíðastöðvar. ÁS-
eins sk i pasm'íðastöðvarn ar hafa
10.000 verkamenn í þjónustu
sinni.
íbúarnir voru, tvær fyrstu
aldirnar, að miklu leyti Holl-
endingar, Þjóðverjar og Skotar.
Áihrifin frá Hollendiinigutmim.
siást enn í dag í hiinum mörgu
‘sk.ipas'kurðum, sem liggja. um
■borgina. Skurðir iþessir (hafa
áðuir fyrr verið fylltir upp og
liiggja þar nú breiðar götur, —
binar svokölluðu ,,Hamingator“,
sero eru auðkenndar með
„södra“, ,,norra“, „östra“ og
„vástra“.
Ein þeirra liggur að Kóngs-
torginu, þar sero stytta Karls
IX. stendur, en hann var einn
af beiim, sem gerði misheppn-
aða tilraun til að reisa hafnar-
borg á vesturströnd Svíþj óðar,
hvað Dönum er fyrir 'þakkandi.
Á minni smerkinu er Karl IX.
sitjandi á reisulegum igæðingí,
semi íbúar Gautaborgar kalla
„Koppar-márra“ — koparmer-
in:a —, bvi að minmsmerMð er
allt úr kopar.
Skammt Iþar frá liggur lítil
en íbuirð>armii'kil og fögur brú
yfir einn af elztu skurðunum.
Nokkur hluti þess' sikurðar er
ennþá notaður sem' höfn fyrir
allstör skip.
Brúin nefnist „Kungsport-
broen“ og við hana byrjar
„Kungsportavenyen,“ en við þá
götu standa mörg, gömul hús
Fröœfhald á 6. siöu.