Alþýðublaðið - 13.12.1945, Blaðsíða 5
Fimmtudagnr 13. des. 1945.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Nokkur orð af tilefni bókar Leifs Miillers um dvölina
í fangabúðum Þýzkalands. — Mannlegt ákæruskjal,
sem vekur menn til umhugsunar. — Jóhann Svarfdæl-
ingur og för hans út.
IFYRRAKVÖLD barst upp í
hendur mínar bók Leifs Miill-
ers „f fangrabúffum nazista“. Leif-
ur Muller hefur fremur en nokkur
annar íslendingur, reynt fanga-
búffavist hjá hinum þýzku nazist-
um og gengiff í gegnum þær and-
legu og líkamlegu kvalir, sem vist-
in þar lét í té. Hann var handtek-
inn í Noregi, var í Gríni fangels-
inu alraemda, en síffan fluttur til
Þýzkalands og þar sat hann í ein-
um illfrægustu pyntingarverum
nazistanna í 2 ár.
LEIFI MtÍLLER var bjargað úr
fangalbúðunum í vor og fluttur til
Svíþjóðar ásamt öðruim Norður-
landaibúum, en hingað heim komst
hann í júlimánuði. OÞá var Ihann
enn máttfarinn og illa til neika.
Hann byrjaði þá þegar að skrifa
þessa bók sína og nú liggur fyrir,
alllstór bó'k, 226 iblaðsíður með 15
myndasíðum. Ég vil segja það
strax, að mér þykir þessi bók vel
skrifuð og fyrst og fremst vegna
þess hversu látlaus hún er. Tiibú-
inn áróður finnst ekki í henni.
MAÐUR FÆR þá tiMinningu
strax, að staðreyndirnar einar eru
látnar tala. Þá vekur það og at-
hygli, hversu mikil góðvild skín
út úr frásögninni. Það kemur
manni á óvart, vegna þess að það
er skiljanlegt, að logandi hatur
brenni í forjóstum manna, sem hafa
orðið að þola það, sem þessi ungi
maður hefur orðið að þola. En
hatrið finnur rnaður eklki, heldur
jafnvel þvert á móti.
ÉG SAGÐI við Leif Mull'er í
gær: „Verður nokkurn tíma jafn-
góður?“ Og hann svaraði: ,,Já, ég
er að hætta að hugsa um þetta.“
„Ég étti við, hvort þú yrðir jafn
góður líkamlega. „Já, ég er þó enn
ekki vel góður í maganum.“ —
Leifi kom fyrst til hiugar er ég
spurði hann, hin andlega raun, sem
hann hafði orðið fyrir. Og einmitt
í þessu felst hinn ægilegi mis-
munur á afstöðu okkar, sem ekk-
ert höfum reynt af þessu og hinna,
sem divalið hafa í þýzku fangabúð-
unum og reynt hafa djöfulæðið,
sem þar ríkti.
ÉG HEF LESIÐ urmul blaða-
greina og nokkrar foækur um
lífið í þýzku fangabúðunum, en ég
verð að segja það, að þessi bók
Leifs Múllers þylkir mér í alla staði
bezt af því sem ég hef lesið um
þetta efni. Bókin er frá fyrstu til
síðuistu blaðsíðu, stónkosílega at-
Ferðasaga Jorgen Petersen usn Mið-Evrópu:
Þriyöia daga dvðl i Tékkóslóvakio.
hyglisverð og lærdómsrík fyrir
okkur öll. Hún er ákæruskjal, ekki
iengöngu gegn hinum þýzika naz-
isma, isem nú hefur verið flagður
að velli, heldur og miktu fremur
gegn hatrinu, grimmdinni, tilflits-
leysinu við náunga sinn.
VIÐ ERUM mikið til hættir að
liesa styrjaldarbókmienntir. En þó
að þessi bók sé uim atburði, sem
gerðust í styrjöldinni, þá er það
einhvern veginn svo, að bókin
verkar ekki á mig sem styrjaldar-
ibókmenntir. Frásögnin er einhvern
veginn þannig. Hún er víðfeðmari
og talar má.1 til manns,- sem vekur
mann til umhugsunar um fleira en
stríðið. f þessu liggur mikið til
gildi bókarinnar.
B. S. SKRIFAR: „Mig langar til
að 'biðja þig að birta þessar línur
í pistlunum þínum: Ég sá það í
blaði fyrir nokkru, að Jóhann Pét-
ursson (stóri, góðlegi maðurinn
okkar) hefði farið til útlanda með
Drottningunni síðast, og að ástæð-
an fyrir utanför’ hans væri sú, að
hann hefði ekki fengið hér neina
! vinnu við sitt hæfi og neyddist
I þess vegna til þess að fara til út-
landa. Mér gramdist, þegar ég las
þetta, því að óg hélt, að nú é þess-
um tíímum, þyrfti enginn að flýja
land vegna atvinnuleysis, efcki sízt
þegar fjöldi útlendinga kemur nú
til landsins og þeir virðast allir fá
hér atvinnu.
MÉR FINNST það sbömm fyrir
okkur íslendinga, að Jóhann skyldi
þurfa að flýja héðan einmitt nú í
öllu peningaflóðinu, og það hefði
ekki verið nema sjálfsagt, að ríkis-
stjórnin okkar hefði útvegað hon-
um atvinnu við einhverja ríkis-
stofnunina, (þó að Jóhann verði
að hafa tvöfalt kaup vegna þess,
að hann þarf belmingi meira til
sín að öliu leyti en aðrir mienn)
þar ætti að vera hægt að fá ein-
hverja vinnu við hans hæfi.
AÐ SÍÐUSTU mælist ég fastlega
til þess, að gerð verði gangskör
að því, að útvega Jóhanni atvinniu
hér heima, svo að hann ,geti flutt
heim og þurfi aldrei aftur að flýja
fósturjörð sína. Ég vonast til þess,
Hannes minn, að þú takir vefl und-
ir iþessi tilmæli mín svo að þau
geti orðið að áhrifsorðum.“
JÓHANN PÉTURSSON Ikemur
aftur heim um áramótin. Hann fór
aðeins isnögga ferð til Danmerkur.
Hannes á horninu.
Bitstiórn MMMMm
vantar sendisvein
strax. — ViDnutími kl. 1—7. Gott
kaup. Uppiýsingar í dag ki, 1.
SNEMMA Á SUNNUDAGS-
MORGGUN lögðium við
af stað áleiðis til Prag. Skammt
ifrá Plzen fórum við yfir tek-
mctrkallíniuna á miílíli Ihernámis-
svæðainnia. -B andaríkj amenn
(hleyptu ökkur út án spuminiga.
Riússarnir a.ftur á mióti vildu
gj.arnan fá ærnar uippiýsinigar;
en :þar sem varðmeninimir aiuk
mlóðiurmáls síns, aðeims skilidiui
örtfá orð í þýzku, gemgu viðræð-
ur ógreitt; og eftir að við höfð-
:um sýnt þeim hnattstiöðiu ís-
land's á’ landakortinu, hileyptu
þeir iQikkur í ge,gn, að fllíkindrum
án hess, að igeta igert sér mokfcra
gnedm fyrir því, ihverjir hér
voru á fierð.
Við bomium svo til Prag,
■.gnliliriiii borgarinnar. Stríðið
haifði því miður á margan hátt
rist rúnir sínar í igylliriguna, iþó
að heiildarisvipur borgiarinnar
'• halfi beðið lítinn hnekki. Vitava,
brýrmar og Hradcany, hinn
æVafiorni kastali, byiggður á
bálsi við árbalklka Vltava; allt
er þetta óibreytt o;g gefur Prag
svip, sem cr svo frlálbriUigðinm
öllum öðrium höfiuðborgum álf-
ummar, Fyrstu móttima í Praig
gistum við á igistilhusi tekfcn-
eska rauða krossins; en veigna
þess, að flóttafólk ibjó þar, var
allsstaðar fullt af lús oig ifflió, svo-
að við sá'um okfcur þanm ikiost
viænstan, að skipta um dvalar-
stað og fluttum á Hótel Alcron
þegar næsta dag.
Eitt bvöldið var okkur bloð-
ið í ópenuna, að sjá sömjgleik
iSmetana „Brandeniborgararnir í
' Bœheimi“. Öll sæti bins geysi-
isrtóra sýninigarsails voru slkipuð
láheyrendum, otg gestirnir létu
óspart ánægju siína If ljós á
Suðurlanda visu. f Méinu átti
éig tail við tvo rúsisneska liðsfDr-
linigja. Báðir voru þeiir verk-
fræðinigar oig böfðu stundað
bnúarbygginganlám í 'Mlosfcva.
'Höfðu þeir rtiekið þátt í fjlölda
orrusta og höfðu verið sæmdiir
ótal heiðursmerkjum. Elinmitt
þennan tlíma ’genigu mdkflar sög-
ur meðal Tékka um það, að
rússneskir hermenn rændu og
nupluðu sVo að til vandnæða
horfði. Töldu Rússanniir allt otf
m-ikið gert úr því oig giizkuðu lái,
að þar sem sild'kt hetfði átt sér
stað, hlyti ástæðan að vera sú,
að henmennirnir, sem alilir
hetfðu verið á vágstöðvumum oig
ildfað undir himum stramgasta
aga ánum saman,, hetfðu nú, þeg-
ar slafcað væri á, í einstiaka til—
tfellum, igjörsamlega sleppt sér.
Álitiu þeiiir reyndar, að þietta
væri -efcki meitt -sérstakt rlúss-
neskt fyrirhrigði, Ibeldur ætt-i
slíkt hið isama sér eimndig stað í
herliðum vestunbandamianma.
Annars kvörtuðu þeir báðir yif-
ir •því. að almenininigshylli Rússa
í Tékkósflióvafcíu væri hverf-
amdi oig tölldu það statfa atf á-
nóðri vesturveldanna. Áður ©n
við skildum, reyndi annar þeirra
á allan hátt, að Æá máig til, við
j kauip eða ,,hnífakaup“, að láta
sig haifa anmhandsúrið mitt,
Hanrn var alveg lí öngum sínum,
að éig sfcylidi hatfina öllum um-
leitunum hans.
-Þegar ég skritfa .um úr, þá
dettur miér i hug saga, er gekfc
í Rraig um þetta Ieyti, sem við
vorum þar, og sem kannske bet
ur en margt annað lýsir álitinu
á Rússum. í stóru kvikmynda-
húsi í Prag, var sýnd tfrétta-
fcviikmynd qg -sáust þar Benes
og Stalin. Renies var með úr ó
handleggn-um, og þegar hann
néttir Stalin hemdina til1 Iþess að
bveðja hann, þó hxóipar maður
niðri í salnum: ,/Láttu mig hafa
úrið á meðan!“
ALÞÝÐUBLAÐH) birtir í dag þriðja þáttinn úr ferða-
sögu Jörgen (Volla) Petersen af för hans með Lúðvíg
Guðmundssyni um Mið-Evrópu í haust.
Segir þessi þáttur frá ferðinni um Tékkóslóvakíu og
þrfiggja daga dvöl þar áður en þeir héldu áfram inn í Ausiur-
ríki og til Vínarborgar.
Hradcany í Prag, hin fræga háborg, þar sem stjórn tékkneska
lýðveldisins hefur aðsetur sitt.
Til þes-s að fá tfréttir af ein-
um landa, sem 'hjortfinn var, ók-
,um við einn daginn til Karloivy
Vary (Karlsbad). Á þeim gamila
heilsutoótarstað, þar sem fólk
úr öllum löndum heimsdns leit-
aði siér heiilsutoóitar, toer nú
-elkki á neinum nema Rúss-
-um. Aðeins eitt atf hinum stóru
hórtelum va«r opiö almenninigi
og þar var ofckur útvegað her-
toergi, fyrir mifliþgöngu dr. Mira
hins nýja toorigarstjóra þar.
Karlovy Vary er mjög ná-
lægt þýzfcu Iiandamæruhum og
iliggur í héraði, er írá alda öðli
hetfur verið þýzkt, en lagt var
-undir hið nýj.a téífckneska lýð-
veldi við stoífnun þ-ess -efitir tfyrri
toeimisstyrjlöld. Atf. þeirri lás-tæðu
eru á’ -að gizka 3A hlutar íbú-
anna aif þýzkum ættum. Ein-
mi-tt niú er verið að vísa þessu
tfólki úr landi, ifolá héruðum, þar
•sem ættaróðiuf þess hafa legið
um aldir. Við létium þvo og
hreinsa „'Slkjóna" á meðan við .
stóðum við. Meðan þessu fór
fram, átti ég tal' við bílavörð
hótelsins og saigði han-n mér dó-
lítið urn hagi s'ín-a.
iSamkvœmt nýju tfyrironælun-
■um, má hann sem Þjóðverji,
aöein-s gegna fliítt varðandi störf-
um. Þjóðiverjum er toannað að
aka með jómbraurtarlestum og
strætisvöignum. Þeir -mega ekki
sýna sig í lystigörðum itoæjar-
ins, né í fcvikmyndahúsum,
veitinigastofum. eða öðrum sam
bomiustöðum. Þýzfcri æslku• er
-eikki fl-eyft að sækja skóla né
aðrar menntastotfnanir. Þjóð-
verjiar tfá enga shömmtunar-
seðla- tfyrir kjöti, smjöri eða
löðru tfeitmeti. Börnum þeirra
er heldur engin-n mjóikur-
skammrtur veittur. Er hæ,gt að
r-eka þá úr ilbúðum sínum með
ikíllukkustuindar fyrirvara. Þegar
þeimi er vísað úr ilandi, mega
þeir aðeins taka með sér 75 fcg.
atf tfarangri. Allar tfas.teiignir,
pemn(gar og áðrar eignir eru
tek-nar eignarnlámi -atf ríkinu.
Þessi maður, sem alið hatfði all-
an sinn afldur í Karlovy Vary
og þar atf feiðamdi íhatfði verið
trékikneskur ríkistoorgarii í ytfir
20 ór, sagði mér enn Ifremur
tfrlá þvi, að hamn gæti fhvoriki
stkiJið -né talað tékknesku.
Um fcvöldið tfórum við inn tf
hinn geysistóra veitin,gasafl 'hó-
telsins; 24 manna 'jazzíhljióm-
-siveit lék umdir dansinxun, og
tékkneskur æskuilýður tfyllti
dansgóltfið. I þessum geysistóru
sölum, sem afllir voru útflúrað-
ir með gitosiengfljum og tofl'ómum,
Iþar isem áður tfyrr „the upper
rt-en“ tfrá ölflium löndum, sóuðu
risauipplhæðum í át- og drykkju-
samfcvæmium, var nú aðeins
veirtt katftfilíkii með kexi og hind-
berijasatft. Aðdáunarverð var.
smiekkVási hinna svarthærðu,
tékkneslbu stúlkna; ytfirl-eitt
klæddu þær sig mjlög sikærum
ilitum, en samt þannig, að vel
tfór á.
Einn daginn sat ég d „Skjóna“
og toeið ©ftir Lúðvig, sem var
-að tala við l'ögregiuif'uiltrúa, og
kom þá til miín svartklædd fcona
með hið ven-julega hvíta arm-
toindi og 'ávarpaði mig á þýzku.
Sagðist ihún vera ekkja eftir
mann, sem itiekinn hef-ði verið
atf lífi alf Tékburn. Systir henn-
ar, s-em miss-t hafði mann sinn
i strlíðinu, haffði þegar í apríl
tfflúið til Þýzkaiands með 7 atf 9
bör-num siínum, en hafði skilið
eftir hjá henni tvö smátoörn,
sem voru veik. 'Hiún hafði liotfað
að taka þau með sér, ásamt
þremur toör-num sinum, þegar
hún fœri til 'Þýzkalands. Húsið,
sem hún fojó i, var sfcaddað af
lotfrtspr-engjum, og hötfðust ítoú-
ar-nir við á stotfuíhæðinnL, en
þar tfékk hver fjödsfcyilda eitt
hertoergi til umráða. Daginn áð-
ur hafði henni veri'ð tillkynnt,
að hún ætti að flytj-a þaðan inn-
an sólaríirings, og þar sem ó-
gerningur væri að fá nokkur
húsnæði, vissi hún efcki, hvað
gera sfcy-Idi. -Hún hatfði reynt
að snúa sér til tókknesku yfir-
valdanna, en það enigan árang-
ur iborið. Loks haíði (hún sinúið
sér til Rússanna. Þar hafði
henni verið tefcið vingjarnlega
og henni fooðin aðstoð til þess
að tfá hertoerigi sitt aftur. Hún
Iþorði samt ekiki að taka við
itooðinu, þar eð hún óttaðist
hefnd af háltfu Tófcka. Fór húra
nú að igrláta og toað mig hjálpar,
heflzt að taika hana og toömira
með út úr landinu. Ég varð að
sýna íhenni, tfram ó fjarstæðuna
í uppástungu hennar. Rússam-
Frh. á 6. síðu.