Alþýðublaðið - 24.12.1927, Blaðsíða 1

AlpÝðubl
6eflð út af AlÞýðnflokknmii
Sýnir.
Sjá jólanna hátíð með jöfnuð og frið,
pá jörðin er eining! Hue stórt er pað suið
með hugsanir helgar og góðar.
Að lifa sem barnið, er lítur á starf
með litum, er gefa puí fögnuð í arf,
er heill huerrar hugsandi pjóðar.
Ef kallar i. húminu kœrleikans raust
og knýr okkar hjörtu suo uiðstöðulaust
með kœrleikans eilífa eldi,
er sigurinn nœrri og sœkir oss heim
með sakleysi og fegurð á tímunum peim,
er helgast puí hátíðakueldi,
Er minningar stiga yfir mœðu og sorg
og mannkynið práir að reisa pá borg,
huar kœrleikur uaki á uerði,
er standi um eilífð uið stjarnanna skin
og stœrri og fegurri uerði en hin,
er jafnaði sakir með suerði.
G. P.
k
iiiji
Að sólhvörfum,
i.
Það -mætti ætla, a'ð jólin væru
að uppruna kristin hátið. Svo er
[)ó ekki. Þau eru eldri niiklu en
kristnin. Og nafnið mun vera
lorn-norrænt. í Helga kviðú Hjör-
varðssonar ex sagt frá því, áð
„Héðinn (bróðir Helga) fór einn
saman heim ór skógi jólaaptan
ok fann tröllkonu. Sú reið vargi
ok hafði orma at taumum ok
bauð fylgcl sína Héðni.“
Uppruni jólahátíðarinnar verður
þannig rakinn langt aftur í h|eiðini.
Voru jólin pá sólhátíð. Með Róm-
vierjum var það síður á lýðveld-
istimunum og síðar að halcla sól-
hátíð urn það leyti árs, er styztur
var dagur. Svo er sagt, að þeir
hafi tekið þann sið eftir Per^iim,
er voru elds- og sól-dýrkendur.
Jafnvel til Forn-Indverja verður
siður þessi ratónn.
Á Norðurlönduan voru að fornu
haldin þrjú stórblót á ári: vor-
blótiö um sumarnætur, haustblót-
ið að veturnóttuni og miðsvetrar-
blót eða jól í skammdeginu.
í raun réttri voru öll [>essi blót
söihátíðir. En þó einkum jólin.
f skammdeginu skildu menn bezt,"
hvað þeir áttu söiinni, upp að
inna. Þá kom þeim og til hug-
ar, að svo gæti farið, að þess-
um ljós- og iif-gjafa yrði týnt
af myrknavöldunum.
Undir árskvöld hafði Baldur,
sólguðinn, farið til Heljar. Þar
var hann í haldi, og nú syrti að
nóttu í goðheimi og mannheimi.
Myrkrið og kuldinn sátu að völd-
um. Og enginn vissi sig óhuit-
an fyrir hrímþursum og bergtröll-
um, árurn og illum vættum.
Oft hefir mönnum fundist ó-
trygt í skammdteginu. Væri veðr-
átta ill og loftið dirnt og svo ó-
höpp báru að höndum: farsóttir
gengju yfir lönd, öfriður geisaði
eða aðrar meinvættir voru iaus-
ar,þá gátu iliar grunsemdir
Vaknað í hugum manna um 'það,
hvern enda þetta myndi taka. Ef
til viidi var fimbulveturinn að
ganga í garð; ef til vildi brutiisf
hrímþursarnir til valda." Skyldi
Baldur sitja bundinn hjá Helju
um aldur og æfi og mannhehnur
verða að jötunheimi. Stórbiót
varð að halda til þess að reyna
að afstýra þeim vandræðum.
Miklar fórnir varð að færa goð-
unum, ef duga skyldi.
Auk þess urðu menn að leita
aðstoðar gegn ásóknum forynja
og haugbúa og annars illþýðis,
sem ávalt var á kreiki í skamm-
deginu og þá mest, er það var
svartast. Frá fornsögum vorum
og þjóðsögnum vitum vér, að
sauðamönnum hætti til að hverfa
á jólunum. Annars staðar á Norð-
urlöndum óttuðust menn ösku-
reiðina eða Asgarðsreiðina, sem
einkúm var á ferli um jóla-
léytið (sbr. t. d. kvæði norska
skáldsins Velhavens: „Asgaards-
relen“). Gegn ölium þessum tröll-
skap og memvættum urðu menn-
irnir að freista varnarráða. Var
jólablótið eitt hið helzta þeirra.
Þegar svo sýnt var, að sóiín
aftur tók að hækka göngu sína
og skammdegismyrkrið a,ð hörfa,
var gleðin mikil. Því meiri, sem
útlitið hafði verið skuggalegra.
Af mikilii gleði leiddi mikla blót-
veizlu, og mikið blót ól vonina
um gott ár. Hugdjörf stág bænin
upp til guðanna um góðæri og
frið, Og þessi hátíð, sem til var
stofnað vegna ótta og. vananáttar-
tilfinningar mannanna, — hún
snérist nú upp í gleðigildi, sigur-
hátíð. Að fornu stóð blótveizlan
sums staðar frá 24. dezember til
14. janúar að þvi, er fróðir menn
segja. Var þá etið og drukkið
af kappi — hrossakjöt og sterkt
öl — og sendst á kviðlingum og
hnífilyrðum og stundum gripið til
vopna áður lauk. Því léieg þótti
sú veizla, þar sem ekki rann blóð.
Jólin voxu sólhátíðin íramar öll-
um öðrum.
Tímar liðu. Menn tóku að skilja
það betur og betur, að ársnóttin
(skammdegið) ekld var öllu ó-
tryggari? en dægurnóttin, — ‘ að
sól hækkaði á lofti með hverju
vori eins víst og að hún kom upp
á hverjum morgni. En jólablótið
lagðist ekki niður. Þ'óð var eitir
: em áður mesta hátið ársins. Og
það var nýjárshát'ð jafn.raml.
M'ern blóluðu' fyrir góðu dg far-
sælu ári. Uþphaflega var blótið
ænniiega ‘he’gað sójguðlnúm
Ealdri. Er fram liðu stundir, varð
Baldur þó frekar Ijósguð í and-
legmn skilningi, heldur en eigin-
legur sólguð. í stað hans kom þá
Freyr, veðurguðinn, sem réð fyr-
ir sólskini og regni og góðu ár-
ferði. Þá var hann blótaður. Um
leið mintust menn svo Þórs, —
þess guðsins, er verndaði búánd-
ann og barði á tröllum.
II.
Tímar liðu. Með víkingaöldinni
tóku Norðurlandabúar að kynn-
asr öðrum löndum og þjöðum.
Heimurinn varð víðari. Margt bar
fyrir augu og eyru. Menn kyntust
nýjum siðum, , og fréttir bárust
um nýjan átrúnað. Nýjum guði
skaut fram á sjónarsvið sögunn-
ar. Hann var nefndur Hvíti-Krist-
ur og sagður máttugri en öll
gömlu goðin.
Það kom los á trúarlífið. Fólk-
ið var að vaxa uþp úr gömlu
trúarbrögðunum. Menn tóku að
hugsa sjálfir. Frjálsar skoðanir i
trúarefnum ruddu sér til rúms.