Alþýðublaðið - 10.01.1947, Qupperneq 5

Föstudagur, 10. jan. 1947.
ALÞYÐUBLAÐ8Ð
5
áffrd Hobel —
FYRIR fimmtíu árum síð-
an, tíinn 10. desember, and-
aðist hinn sænski uppfinn-
ingamaður og velgerðarmað-
ur l'ista og vísinda, Alfred
Nobel, 63 ára að alidri, í San
-Remb á Miðjarðarhafsströnd
ítaliu. Og það var ekkert 6- •
eðliiegt, þótt andlát hans
vekti ektíi mikla attíygli
heima eða erlendis, því
að hann hafði ætíð verið
fremur hiliédrægur. Hann |
hafði fyirirlitningu á að trana j
sér fram og forðaðist sem I
msst hann mátti að vekja al- (
menna eftirtekt. Bezt þekkta i
uppfinming hans, dynamitið, J
var ekki vel til iþess fallin :
að auka löngun almennings j
til að kynnast honum nánar.
HÍNN 10. ÐES. síðast-
liðinn voru liðin 50 ár frá
dánardægri hins mikla
sænska uppfinningamanns
og friðarvinar, Alfreds No
bel. í því tilefni ritaði
Gusíaf Hellström grein
um hann, er birtist í
enska blaðinú: „The List-
ener.“
FjcDdinn setti hana fremur í
samtíand við eyðDleggingu og
ofbeldi. A þeim tíma var
dynamitið í meðvitund al-
mennings nátengt s-tjórn-
málalegum ofsa og yfirgangi.
Hinir rússnesku stjórnleys-
ingjar höfðu sérstakar mæt-
ur á að notfæra sér þessa
haiganlegu uppfinningu,
Ennfremur var litið á Att1-
fred Nobel isem útlending í
föðurlandi sínu, þvi að um
níu ára aldur tíafði hann far-
ið til St. ’ Pétursborgar og
lífði sem heimsborgari með-
an hoinum entist aldur. Er
hann var 16 ára að alldri var
hanm sendur til nárns frá
Pétursborg, og fó,r -hann til
Þýzkalands, Frakklands,
Englands og Bandaríkjanna.
Hann var bráðsnjall mála-
maður og ta'Iaði rússnesku,
þýzku, frönsku, ítölsku og
ensku með þeim ágætum, að
fáir útlendingar hafa í því
>efni staðið honum jafnfæt-
is. Fyrsta kvæði sitt samdi
hann 18 ’ára gamall á móð-
urmáli eftirlætis skálds síns,
Shelley. Það var fremur lang
dregin ævisaga og tilbreyt-
ingarlítið ljóð. En það er
samið á svo góðu máli, að
innfæddur Englend'inigur á
sama aldri hefði jafnvel
•mátt vera stdltur af því, og
fyrir þá sök mun það lifa
sem meistaraverk um ókomn
;ar aldir. Þau af bréfum hans,
sem ,rituð eru á frönsku, gefa !
igóða hugmynd um, hverju!
altekinm ihann var af hinum
'franska anda. Og vart hefur
nokkur Svíi verið gegnsýrð-
'uar'i af hinum franska anda
en hann síðan um aldamót-
in 1800. Uppfinningar hans
og umsjón með verksmiðjum
hans olíu þvi, að hann mátti
sífellt fíytj-a sig stað úr stað,
cg honum var einu sinini lýst
sem . auðugasta flakkara
Evrópu“. En með enn meiri
rétti mættt kalla hann einn
af bezt þekktu mannvinum
Evrópu. Er tímar liðu varð
hann fyrir sííellt meiri og
meiri fjárúfíátum. Fáeinum
árum fyrir andlát sitt skrif-
aði hann vini sínum, að vart
liði sá dagur, sem hann fengi
ekki fimmtíu bréf, þar sem
hann va,r beðimn um fjárupp
tíæðir, er venjulega námu
samtals meir en 1000 ster-
lingspundnm. Og hann bætti
við: „Jafnvel J. Gould,
Vanderbilt og Rothschild
myndu hafa orðið þreyttir á
því.“
Er erfðaskrá 'hans var
birt íáum vikum eftir. and3át>-
hains, beindust augu allra
skyndilega að honum. í
henn hafði hann áskilið, að
allar eigur sínar, um tvær
milljónir sterlingspunda,
skildu lagðar í . sjóð, og
skyldu lagðar í sjóð, og
útdeilt árlega i fimrn staði,
cg skyldu þessi verðlaun í
fyr.sta lagi veDtt þeim, er
næsta ár á undam höfðu gert
mest gagn á sviði mamnúð-
ar með uppgötvunum eða
uppfinningum í efnafræði,
eðlisfræði og Dæknisfræði. í
öðru lagi þeim rithöfundi, er
skarað hafði fram úr á sviði
'bókmenmta, og að lokum
skyldu þau veitt þeim, er
unnið höfðu bezt að þvi að
styrkja bræðraiag meðal
þjóða og útrýma eða minnka
til muna fastaheri.
Og hver var þá þessi mað-
ur, er ól í brjósti trú á fram-
tið mainnkynsins oig var a'l-
tekinn af brennandi hug-
sjiónaeldi, ef dæma má eftir
erfðaskrá hans? Eins og áð-
ur hefur verið getið lifði Al-
fred Nobal hlédrægu lífi og
átti fáa nána vini i Svííþjóð
eða erlendis. Mjög Mtið er
vitað um persónuileika hans,
nema það, ,sem ráða má af
erfðaskrá hans. Það var ekki
fyrr en 30 árum síðar, að út
kom ævisaga, er sýndi lif-
andi, skýra oig áhrifamikla
mynd af manninum Alfred
Nobel. Hún sýnir okkur sér-
stæða, margbrotna og and-
stæða skapgerð; ákiafan hug-
sjónamann og um leið raun-
sæismann; manmhatara og
mannvin; trúleysingja og al-
gyðistrúarmann; jiafnaðar-
manin og cláDítið brot af fas-
ista; kaupsýslumann og um
leið dálitið skáld; hluthafa í
alilmörgum hergagniaverk-
smiðjum og um leið mann,
er starfaði aCit líf -áitt í þágu
friðarins; mann, er alltaf
ibarðist við heilsubrest, en
hafði til að bera óbugandi
viljaþrek; þunglyndan manm,
er oft örvænt'i, svo að nálg-
aðist sjálfsfyrirlitningu; ein-
mana mann, er þarfnaðist
hlýleika og vináttu.
Hcinum heppnaðist sjaldan
að sætta þessar andstæður
eða samræma þær hverja
annari. Ósamkvæmnín í skoð
unum hans kemur glögglega
i ljós í friðarvi'lja hans og
enn glögglegar i stjórnmála-
kenningum hans, þar sem
vantraust hans á þingræðis-
fyrirkomulaginu og al'menn-
um kosningarétti kemst í
beína mótscign við umburð-
arlyndi hans, kröfu um freílsi
til handa einstaklingum og
þjóðfélagsréttlæti. E>n er við
reynum að skap.a okkur
skýra mynd af tilveru hans
og eðli, megum við ekki
gleyma þvi, að frá bernsku
hafði Shelley ekki aðeins
verið eftirlætisskáld bans,
heldur hafði hann einnig
haft mest og vararúegust
áhrif á þróun anda hans.
Til Shelley má rekja að
einhverju eða öllu leyti
guðleysi hans og friðarást,
kröfur hans um jafnrétti
kvenna og karla, hatrið á of-
beldi og blóðsúthellingum,
frelsisást hans og hinar stöð-
ugu hugleiðingar um dauða
og tortímingu. Hvorki harin
sé Shelley voru þjálfaðir
hugsuðir, og hinn ljóðræni
snillingur enn' minni en
hinn vísindalegi snilldar-
andi, Alfred Nobel. En jafn-
vel þá cr hugsjónir Alfreds
Nobel teygðu sig til skýj-
anna, misstu þær aldrei fót-
festu á jörðinni. Hann hefði
vel getað sagt við hið mikla
sænska skáld, Tegnér. „Him
inninn er raunverulega jörð-
in, er hún hefur gufað upp,
guðdómurinn er mannúðin.
er hún hefur verið útlistuð.“
ímyndun hans var blandin
' skilningi hins hagsýna
| manns á því mögulega. Hug
i sjónir hans voru ekki eins
og oft vill verða í slíkum
tj|fellum, blandnar bölsýrii.
Þær höfðu þroskazt af hinu
örugga trausti hans á fram-
tíðinni. „Það má eygja skímu
i myrkri Evrópu. Mann-
úðlegur hugsunarháttur
finnst með öllum stéttum,“
segir hann á einum stað í
leikriti, er hann lauk á efri
árum sínum, en efnið úr því
var tekið úr sömu heimild
og „The Cenci“ eftir Shelley.
Slík bjartsýni var ekki án
réttlætingar í byrjun nítj-
ándu aldar, þegar leikritið
,var skrifað.
j Þá var sjóndeildarhringur
; inn tiltölulega heiður; hin
! svokallaða „þróaða bjart-
! sýni,“ sem á undanförnum
jfjórum eða fimm áratugum
jók stöðugleikatilfinningu,
hélt enn velli. Ókyrrðin í al-
þjóðlegri sambúð var enn
langt undan: Á Balkanskaga,
í hinum f jarlægari Austur-
löndum og Karabiska haf-

Þes- ar stúlkur ætluðu ekki að halda jólin án jólatrés, þótt
þær hefðu ekki önnuir tré en kaktustré eyðimerkurinnar.
Þær hengdu jólaskraut á broddana. Myndin var tekin
skammt frá Phaenix, Arisona í Bandaríkjunum.
frá Reykjavík til Hafnarfjarðar í hraðfrystihúss-
byggíngu vora á Langeyrarmölum.
Sími 9437.
SECUR h.hi i

inu. Það, sem þá virtist ógna
þjóðfélögunum mest, var
hin rísandi bylgja skipu-
legra samtaka vinnandi
stétta og hinar auknu sívax-
andi kröfur þeirra. En vart
er hægt að segja, að hættan
væri yfirvofandi, svo að
ekki var hægt að líta á hinar
björtu vonir, er Alfred No-
bel batt við framtíðina, sem
skýjaborgir einar. „Aukin
fræðsla“, skrifaði hann einu
sinni, „hefur í för með sér
aukna hagsæld og velmeg-
un. Ég á við almenna vel-
megun, ekki hamingju ein-
staklingsins. Og með vel-
megun hverfur flest af hinu
illa, sem er dánargjöf frá
hinum myrku öldum. Sigrar
hinna vísindalegu rannsókna
og sívaxandi áhrif þeirra
vekja með okkúr þá von, að
hinir andlegu og líkamlegu
sýklar munu brátt verða
upprættir og að hin eina
styrjöld, er mannkynið hey-
ir í framtíðinni, verði gegn
þeim.‘“ Það er ekki hægt að
segja með sanni, að þessi
bjartsýni væri bóla, er brátt
myndi hjaðna. Hún hafði
skírzt við mötlæti, van-
traust og þunglyndi. Þessi
bjartsýni hans var hert í
eldi og varanleg, og í jafn
ríkurn mæli grundvöliuð á
hiutlægu maíi á raunveru-
legum staðreyndum og hill-
ingum hinna eldheit.u hug-
sjóna. í einu atriði og því
mjög mik ivægu, gerði hann
sig p-'kan um vfirsjón. Og
vegna hennar hrundu allar
hugmyndir hans um nán-
ustu framííð sem spdaborfr.
Þessi villa hans lá í be'rri
hugmynd, að hið illa í he;m-
inum-i : myndi hverfa með
aukiimi:yplöjégun. í rgun'og
.veru:yoru :það.ekki þeir, sem
börðust við að ná rétti sín-
um, er sök áttu á ógæfunni,
heldur hinir, er þegar gátu
notið þess, að lifa í hagsæld
og velmegun. Og þótt undar
legt megi virðast, þá hug-
leiddi hann aldrei þann mik-
ilvæga sannleika, er lífið
hefði átt að kenna honum,
að velmegun tryggir ekki
fullnægingu og ánægju. Svo
að talað sé á líkingamáli.,
þá mætti lýsa villu hans á
* eftirfarandi hátt: Þjóðir
, Vesturlanda finna hamingj-
una aðeins um stuttan tíma
1 í unaðssemdunum. Þær laða
þær og gleðja eins og lang-
þráðir frídagar eða þægilegt
heimili, en ekki sem æðsta
takmark lífsins. Er tímar
líða, virðast þær tilbreyting-
arlausar, tilgangslausar og
jafnvel þvingandi. Þung-
lyndið og gremjan, sem gagn
tók hugi hinna menntaðri
stétta í Evrópu á tíunda ára-
tug síðustu aldar, haíði ann-
’ aðhvort í för með sér meiri
kraft eða sterkari þrá eftir
víðari tilveru, sterkari lín-
ur eða meiri ævintýri, Jöng-
un til athaína, atorku og
.fórna.
Á um það bil áratug eftir
birtingu erfðaskrár Nobels,
hafði hugmvndin gjör-
breytzt. Hinn kúgandi andi
skynsem'strúarinnar hafði
verið afmáður af leiktjöld-
um hennar, en í st.að hans
vsr koroinn h;nn tildurslegi
blær viðkvæmn:nnar, er
dýr.kað! viljann, og leikstjór
arnir gátu hagnýtt sér til að
fevra hina illræmdu valda-
nrdifík. Hetjuskapúrinn var
dá^ur < h’num mikla harm-
’?;k, cg jafnvel hin alþjóð-
lega vcrklýðshreyfing féllst
í ák ^.að -gerast þátttakandi í
5' --ö Ér.hv,.á' .7,.tSÍðU..