Alþýðublaðið - 04.02.1947, Blaðsíða 3
Þriðjudagur, 4. febr. 1947.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Gylii Þ. Gíslason:
ÞAÐ ER EITT af megin-
einkennum heilbrigðra þjóð-
félagshátta, að til séu fastar
reglur eða a. m. k. hefð-
bundnar venjur um veitingu
embætta og opinberra starfa,
en handahóf og hlutdrægni
markaður sem þrengstur bás.
Getur ekki leikið á tveim
tungum, að örugg skipun
þessara mála stuðli mjög að
því, að til starfa í þágu ríkis-
ins veljist sem hæfastir
menn, auk þess sem þeir, er
bjóða hinu opinbera þjónV
ustu sína eða gegna opinber-
um störfum og óska að
breyta um starfssvið, eiga
sanngjarna kröfu,á að vita,
eftir hvaða reglum muni
farið, og þá jafnframt á
hinu, að þær séu réttlátar.
Þegar veitingarvaidið er í
höndum pólitískra ráðherra,
sem gera sér ljóst, að þeir
kunna að sitja skamma
stund aðeins á valdastóli, er
óneitanlega sérstök hætta á,
að hver þeirra um sig fylgi
sinni reglu eða þeir freist-
ist ti'l að taka meira tillit
til stjórnmálahagsmuna og
kunningsskapar en góðu
hófi gegnir. Meðan fastar
reglur eða trausta hefð
skortir, getur ráðherra og
oft og einatt átt í vök að
verjast gagnvart ásælni
skjólstæðinga, þótt hann sé í
sjálfu sér allur af vilja
gerður til þess að sýna
fyllsta hlutleysi og réttlæti.
Hér á landi hefur ástand
þessara mála því miður ekki
verið sem skyldi. Engin heild
arlöggjöf hefur verið til um
veitingu embætta og opin-
berra starfa, reglur þær,
sem verið hafa í einstökum
lögum, eru oft og tíðum ó-
fullkomnar og í ósamræmi
innbyrðis, en um mjög fáa
flokka embætta hafa skapazt
svo traustar vehjur, að yfir-
leitt sé ekki frá þeim brugð-
ið. Á síðustu árum hefur það
og færzt mjög í vöxt, að til
embætta og starfa hafi, veríð
stofnað að alþingi forn-
spurðu, þ. e. a. s. án laga-
heimildar. Hvort tveggja
hefur þetta valdið því, að
meiri ófriður hefur verið um
embættaveitingar en heppi-
legt er, stundum að vísu al-
veg að ástæðulausu, enda
virðist hafa viljað brenna
við, að andstæðingar ráð-
herra telji sér skylt að finna
að sem flestu, er þeir aðhaf-
ast, hversu sjálfsagt sem það
er, en oft hefur þó með réttu
mátt mjög að ráðstöfunum
veitingarvaldsins finna.
Megintilgangur þessa frv.
er sá iað koma meiri festu á
meðferð þessara mála en ver
ið hefur. í 1. gr frv. er kveð-
ið svo á, að ráðherra sé ó-
heimilt að stofna til emb-
ættis eða opinbeirs starfs að
ailþingi fornspurðu. í raun og
veru er slíkit óheimilt nú,
enda ji alla staði óeðlilegt og
meina að segja mjög varhuga
vent, að ráðherrar tíðki
slíkjt, en sökum þess, að hokk
uð hefur kveðið að þessu,
þykir áistæða til að mæla
skýrt fyrir um, að það sé ó-
GYLFI Þ. GISLASON
flytur á alþingi frumvarp
til laga um embættaveit-
ingar og ráðning opin-
berra starfsmanna, sem
töluverða athygli hefur
vakið, og áður hefur ver-
ið frá skýrt hér í blaðinu.
Fylgir frumvarpinu allít-
arleg greinargerð flutn-
ingsmannsins og birtir
blaðið hana hér orðrétta.
iheimilt, þannig að sá siður
lleggist iniður. Hins vegar er
í frv. ekki raskað Iþví megin-
atriði Iþeirnair skipunar, sem
nú er á þessum málum, að
ráðherra hafi vald til þess að
veita þeim embætti, sem
hann álitur hæfastan til að
um. ' Sökum þess, iað skrif-
stofustjórarnir eru að vissu
leyti stairfsmenn ráðherra,
má segja, að ekki sé alls kost
ar heppilegt, að þeir séu um-
sagnaraðilar. Hins vegar má
geta þess, að hér er umj emb-
ættismenn iað ræða, sem
gegna háum og ábyrgðar-
miklum embættum, venju-
ilega í mjög langan tíma og
lúta þá mörgum ráðhenrum.
Ætti slikum embættismönn-
um yissulega að vera treyst-
andi til þess að halda í
heiðri föstum reglum um
emjbættaveitingar. Ýmislegt
mælir þó með því, að um-
sagnaraðili sé utan stjórnar-
ráðsins. Þegair um fiest for-
stöðuembættin er að ræða,
eru á hinn bóginn nokkur
vandkvæði á að benda á
slika umsagnaraðila, og er
því í frv. lagt til, að skrif-
stofustjórunum sé i flestum
__•, . , . , itilfellum fengið það hlutverk
gegna þvi, enda væri almenn I. hendur s F
itakmöirkun á valdi þess að-
ila, sem ábyrgð ber á ráð-
stöfuninni, vafaisöm í ilýð-
ræðisríki. En i frv. er sú leið
farin til þess að reyna að
tryggja réttlæti og sam-
kvæmni í meðferð veitingar
valdsins, að iráðherra skuli,
áður en hann veitir embætti,
ávallt leita umsagnar aðila,
sem teljia má hlutlausa og
hafa góð skilyrði til að dæma
um hæfni umsækjendanna,
auk þess sem skylit skal að
augilýsa öll em|bætti með
hæfilegum umsóknarfresti.
Eru i 4.—6. gr. frv. ákvæði
um, til hvaða aðiila skuli
leita. Með þessu fyrirkomu-
lagi ætti að vera tryggt, að
iráðherra íhjafi fengið allar
þær upplýsingar um hæfni
einstakra . umsækenda, sem
nauðsynlegar eru, og að hon
um sé ennfremur kunnugt
rökstuft álit fráfarandi emb-
ættismannis, sem hefur til að
bera þekkingu á starfinu,
um það,. hver hæfastur sé til
þess að gegna því. Það er að.
sjáifsögðu miklum vand-
kvæðum bundið að velja
heppilega umsagnaraðila, og
Orðsending
frá íslendingasagnaúfgáfunni
til áskrifenda í Reykjavík:
í dag hefst útsending á íslendingasögunum
að nýju. Allir þeir, sem eru áskrifendur, en
hafa ekki enn fengið bækur sínar, eru vin-
samlegast beðnir að vitja þeirra í Bókaverzl.
Finns Einarssonar eða hafa peninga hand-
bæra heima til þess að greiða bækurnar.
Gerið útsendinguna greiðari með því að vitja
bókanna í Bókaverzlun Finns Einarssonar
eða taka þær við fyrstu útsendingu eftir mán-
aðamótin.
íslendingasagnaútgáfan.
í 7. gr. eiru ennfremur sett
ar nokkrar almennar reglur
um það, hvernig hæfi um-
sækjanda skuli metin. Er þar
gerður greinarmunur á,
hvort um er að ræða emb-
ætti, sem krefjast ákveðinn-
ar sérþekkingar eða sérhæfi
Oeika umfram það, sem kraf-
izt er til að gegna almenn-
um embættum í sömu grein,
eða ekki. Sé um hið fyrr-
nefnda að ræða, er talið rétt
að taka fyrst og fremst tilllit
til sérþekkingar eða sérhæfi
leika við mat á hæfi til emb
ættisins. En isé ekki krafizt
slíkirar sérþekkingar, er -talið
rétt að taka höfuðtillit til
starfsaildurs og farsældar í
starfi, sé umsækjandi á ann-
að borð talinn hæfur til þess
að gegna embættinu. Sem
dæmi þess, hver áhrif slík
regla hefði, mæitti geta þess,
að tveir ilögfræðingar sæktu
um sýslumannsembætti, o-g
hefði annar ekki gegnt emb-
ætti áður, en aftur á móti
aflað sér sérmenntunar í á-
kveðinni grein lögfræðinnar,
t. d. refsirétti, en hinn gegnt ’
um greiðslu leyfisgjalda ai
gjaldeyrisleyfum.
30. janúar s.l. voru samþykkt lög á alþingi
um að Ieyfisgjald, V-i'/o, skyldi greitt af öilum
gjaldeyrisleyfum, öðrum en leyfum fyrir náms-
kostnaði.
Samkvæmt þessu ber ekki aðeins að greiða
leyfisgjald af gjaldeyris- og innflutningsleyfum,
eins og verið hefur, heldur einnig af leyfum sem
veita rétt til yfirfærslu vegna annara hluta en
vörukaupa, t. d. fyrir ferðakostnaði, dvalarkostn-
aði, vinnulaunum, skipaieigu, greiðslu á skuldum
o. fl. þ. h.,, þó að undanskyldum námskostnaði.
Leyfisgjöld þessi ber að greiða Viðskiptaráði
við afhendingu leyfanna, frá deginum í dag að
telja, á sama hátt og leyfisgjöld af gjaldeyris- og
innflutningsleyfum.
3. febrúar 1947.
Viðskiptaráðið.
rná vel vera, að bæta megi shku, embætti eða öðru því
þau ákvæði frv., er um, þessi
atriði fjalla. En ég tel það
ekki skipta mQginmáli, hver
ums'agnaraðilinn er, héldur
hitt, að um sé að ræða á-
byrgan embættismann, sem
þekki tiil starfsins, sem á að
veita. Það er í aíla staði
æskilegra, tað yfirleitt láti
einn maður umsögn sína í
té en ekki margir, t. d. stjórn
félaigs eða nefnd, til þéss að
fyrir það sé igirt, að einn
skjóti sér á bak við annan og
síður sé hægt að koma við
hrossakaupum. í frv. er
þeirri meginreglú fylgt um
val umsagnaraðiila, að sé um
embætti að ræða, er lúta til-
iteknum forstöðuemjbættum,
þá skal leita umsagnar hlut-
aðeigandi 'aðalembættis-
manns, og ætti það ekki að
þurfa að valda ágreiningi.
miklu meiri vandi eir hins
vegar að velja umsaignarað-
ila um forstöðuembaettin
sjáif. og er í frv. gert ráð fyr
ir skrifstofustjórum stjórnar
i ráðsins og deildarforsetum
liku í 10 ár. Samkvæmt þess
ari reglu ætti hinn síðar-
nefndi að teljast hæfari til
embættisins að öðru jöfnu.
Sæktu þeir aftur á móti um
prófessorsembætti í irefsi-
rétti, ætti istarfstími við önn
Uir emhætti engu máli -að
skipta, héildur ætti hinn fyrr
nefndi að teljast hæfari sök
um isérþekkingar isinnar, ef
ekkeft sérstakt mælir gegn
honum.
Þótt kveðið sé á um
skyldu ráðherra til að leita
umsagnan: ákveðinnia aðila,
áður en hann tekur afstöðu
til veitingar embættis, og
ennfremur settar almiennar
reglur um þaðfhvernig meta
skuili hæfi umsækjenda, er
ekki igert ráð fyrir því, að
ráðherra ;sé bundinn við um-
söign þeirra (sbr. þó gildandi
ákvæði í reglugerð um Há-
skóla íslands). En víki hann
frá tillögum annars hvors
eða beggja uinsagnaraðil-
anna, er honum hinis vegar
lö-gð sú skylda á herðar að
; háskólans sem úmsagnaraðil gera opinberlega rökstudda
grein fyrir því, hvers vegna
hann taildi ástæðu til að
víkja frá tillögunum, og
birta jafnfiramt , umsögn;
þeirra. Æit-ti í þessu að felast |
veruilegt aðhald, þótt auðvit
iað sé ekki með þessum hætti
fyrir það girt, að veitingar-
valdinu kunni að verða mis:
beitt, enda er ógerningur að
setja nokkrar reglur, er
tryggi silíkt til fullnustu.
í 10. gr. frv. eru svo á-
kvæði um það, að sé við veit-
ingu embættis ekki farið að
lögunum, gildi veitingin sem
setning, þangað til úr sé
bætt, og er tilgangur þessa
ákvæðis sá, að þeir, sem
veitt er embætti, hafi hags-
muna að gæta í sambandi við
það, að farið sé að réttum
lögum, og verður það hér á
þann hátt, að allviðurhluta-
mikið yrði að taka við emb-
ætti, sem veitt væri ólög-
legaj, þar eð embættismaður-
inn gæti þá búizt við því,
hvenær sem er, að hann yrði
að víkja fyrir öðrum.
í 9. gr. er enn fremur gert
ráð fyrir því, að sett verðil
með reglugerðum ákvæði1,
hliðstæð ákvæðum þessa
frv., . um veitingu þeirra
starfa hjá ríki eða ríkis-
stofnunum, sem frv. tekur
ekki til, og enn fremur hjá
kaupstöðum og stofnunum
þeirra.
Mér er eklci kunnugt um,
hvort lög sem þessi hafa ver-
ið; sett í nágrannalöndunura.'
En þar munu smám saman.
hafa skapazt svo traustar
venjur um veitingu hinna
þýðingarmeiri embætta, að
telja má það jafngilda lög-
um að ýmsu leyti. Svo
sk-ammur tími er hins vegar
liðinn síðan íslendinger
fengu mál sín öll í eigin
hendur, að jáfnörugg hefð
hefur ekki náð að skapast
hér, enda hlotið að eiga sér-
staklega erfitt uppdráttar
sökum fámennis og kunn-
ingsskapar.: Af i þessum sök-
um telur flm. þessa frv.
æskilegt, að sett sé löggjöf
um þessi efni.