Alþýðublaðið - 24.12.1948, Qupperneq 23

fólab/að A /'þýðuhlaðsins
23
'iKKígSi® «&.aunÆm^:
SAGNIR AF JONI BISKUPI VIÐALIN
JÓN BISKUP VÍDALÍN er fædd-
ur að Görðum á Álftanesi 1666, en
dó 1720. Hann sigldi til háskólans
þegar hann var 21 árs gamall, en
hefur að líkindum átt fremur erfitt
uppdráttar, því að hann tók til þess
óyndisúrræðis að ganga í herþjón-
ustu, þegar hann hafði lokið guð-
fræðinámi sínu. Jón iðraðist reyndar
eftir þessu tiltæki sínu, áður en langt
um leið, en hann var þá orðinn svo
bundinn í báða fætur, að hann varð
að fást við herþjónustuna í tvö ár.
Eftir þann tíma urðu umskipti á
hþguni hans; qg jvqrq til þess. orsak-,
ii' þær, 'áem nú skal greiná.
Einu sinni hélt Jón vörð hieð öðr-
um hermönnum ltringum höll Krist-
jáns konungs 5., en dauðarefsing lá
við, ef menn gengu um borgarstræt-
in eftir þann tíma, er hermenn gengu
á vörð. Þetta kvöld vildi til, að kona
ein var seinna á ferli en góðu hófi
gengdi; komu varðmennirnir auga á
hana og veittu henni þegar eftirför.
Jón varð þeirra fóthvatastur og náði
stúlkunni um leið og hún var að fara
inn í hús sitt. Stúlkan bað Jón að
gefa sér líf, en hann sagði, að annað
hvort þeirra yrði að láta lífið eða
þá allir hinir hermennirnir að öðrum
ltosti. Stúlkan bað Jón þá enn betru:
að skjóta sér undan, og varð það
úr, að hann sleppti henni, en hún
bað hann að finna sig og móður
sína, sem bjó þar í húsinu og var
finnsk að ættum, ef hann kæmist í
lífshættu sín vegna. Að svo mæltu
fór stúlkan inn í húsið og lokaði á
eftir sér, en hermennirnir komu og
heimtuðu stúlkuna af Jóni. Hann
svaraði illu einu og kvaðst fyrr
skildi detta dauður niður en stúlk-
unni yrði gert nokkurt mein. Her-
mennirnir réðust nú á Jón, en hann
varðist vel og drengilega, og segir
sagan, að hann dræpi þá alla. Jón
var nú tekinn fastur og dæmdur til
dauða, og átti hann að riða harð-
bakshesti til heljar. Því ferðalagi
var svo farið, að egghvasst jám var
fest á millí tveggja stólpa. Að því
búnu voru sakamennirnir settir upp
á járnið, og voru hengd þung lóð
neðan í fæturnar á þeim, svo að
þeir klofnuðu þegar í tvennt. Áður
en Jón skyldi stíga á bak, fór hann
til mæðgnanna og sagði þeim, hvar
komið var, en kerlingirt saumaði bót
í klofið á honum og fékk honum
hjartarskinnsglófa, sem hann átti að
setja upp áður en hann stigi á bak.
Sumir segja aftur, að Þórður bróðir
Jóns hafi verið viðstaddur, er Jón
skyldi riða harðbakshestinum; hafi
hann þráhrækt í lófana og strokið
þeim um bakið á klárnum. Jón var
nú settur á bak og lóðin hengd neð-
an í fæturna á honum, en honum
varð ekki meint við. Sumir segja,
að hann hafi stungið niður höndun-
um og þeytt sér upp, og má marka
léttleika hans af því. Það eru og al-
mæli, að hann hafi sagt, þegar hann
var kominn á bak: „Þessum skal til
íslands ríða“. Konungur var sjálfur
viðstaddur og undraðist hann mjög,
er hann sá, að Jón þoldi reiölag
þetta; skipaði hann að taka Jón af
baki, og var það gert. Gaf konungur
honum upp sakir, en rak hann úr
herþjónustunni, og varð Jón því feg-
inn. Eftir þetta dvaldist Jón í Kaup-
mannahöín um hríð og hafði lítið
fyrlr sig að leggja. Sagt er, að hann
ætti alla ævi korða þann, er hann
Jón Vídalín
bar, þegar hann var dáti, og geymdi
hann vandlega.
Einu sinni fór Jón til kirkju, sem
oftar, og skyldi hirðpresturinn halda
ræðu fyrir konungi og hirð hans.
Þegar rriinnst varði, varð prestinum
snögglega illt, og var viðbúið að
messugjörðin yrði að hætta í miðju
kafi, en konungur kunni því illa, og
bað einhvern af guðfræðingum þeim,
er við voru staddir, að taka þar við,
er presturinn hafði hætt. Fjöldi guð-
fræðinga var í kirkjunni, en enginn
þeirra þorði að verða við orðum kon
ungs. Þegar Jón sá það, steig hann
í stólinn eins og hann var og tók til
máls. Konungur hlýddi á ræðuna af
mikilli athygli, en þegar honum þótti
hún vera orðin hæfilega löng, stóð
hann upp og benti Jóni að hætta.
Jón var ekki á því og hélt áfram;
herti hann nú ræðuna sem mest hann
mátti og sagði, að það væri guðs-
börnum sannarlega huggun og yndi
sálum þeirra að heyra guðs orð, en
um Satans börn kvaðst hann ekki
skeyta; prédikaði hann langa lengi
skýrt og skorinort og hætti ekki
fyrr en honum þótti sjálfum tími
til kominn. Konungur dáðist mjög
að orðfæri Jóns og einurð og sagði,
að Mann væri betur fallimi til að
vera biskup í Skálholti en hermaður
í Danmörku. Eftir þetta virti kon-
ungur Jón meira en aðra íslendinga
og veitti honum kennaraembætti við
Skálholtsskóla óðar er það losnaði,
en það var áriðf 1692.
Margrét Þorsteinsdóttir, móðir
Jóns Vídalíns, bjó búi sínu meðan
hann var erlendis. Hún frétti um
vandræði þau ,er sonur hennar hafði
ratað í, og var hún mjög áhyggju-
full um hag hans. Stúlka ein var
hjá Margréti, en ekki er getið um
nafn hennar. Einu sinni gekk stúlk-
an út sem oftar, en kom inn aftur
í snatri og sagði við húsmóður sína:
„Ég hef ekki oft séð hann Jón son
þinn, heillin góð, en ekki þekki ég
hann, ef hann lcemur ekki utan tún“.
Margréti varð svo við þessa fregn,
að hún rak stúlkunni rokna löðrung
og sagði, að hún skyldi njóta þess
eða gjalda eftir því, hvort hún segði
i
i