Alþýðublaðið - 13.01.1949, Blaðsíða 5

Fimmíudagrii- 13. jan. 1949.
ALÞÝÐUBÍ.AÐIÐ
Grein Jörgens Bukdatil í „Politiken”:
MÖRG 'ÁR eru nú lioin, síð
an Halldór Laxness — með bók
sinni Sölku Völku —• kom fyrst
fyrir sjónir danskra lesenda.
Ég birti þá bér í blaðinu neðan
málsgrein . um bókina og taldi
hana veigamikið skáldrit, en
yakti hins vegar athygli á því
að hún væri gölluð, í fyrsta
lagi vegna ómeltra áhrifa frá
öðrum höfundum (Hamsun) — j
og að öðrum bræði sakir þess
brests í hugmyndalegu jafn. J
Vrægi, er kom fram hjá höfund
inum í afstöðu hans til viðfangs j
efnisins. Ýmist leit hann á það j
af stækasta raunsæi •— svo að j
ekki sé sagt áróðurshneigð —
eða af frjálsri skáldlegri
Bkyggni, sem gaf fyrirheit þess,
að hann með tíð og tíma losaði
£ig við hina ófrjóu andróðurs
afstöðu eða fyndi henni að '
minnsta kosti svo rökhugsaðan j
grundvöll, að hún yrði samruna
þersónuleik hans sjálfs. Þessi |
kynlegi tvískinnungur dró úr
iistrænu gildi bókarinnar; j
ýmist skjögraði hún áfram á |
raunsæisfótum eða lyfti sér til
skáldlegs flugs. En það var auð
Eætt, þar sem höíundurinn
reif sig út úr hinu frekar barna
lega málastappi. að hann hafði
til að bera merkilega skáld-
gáfu, gat minnt bæði á Jóhann
Falkberget og Selmu Lagerlöf.
Síðan hef ég verið að búast
við því, að Laxness næði þeim
listræna þroska, að skáldgáfa
hans fengi notið sín til fulls.
Sú von hefur ekki enn þá
rætzt, þó að skáldsagnabálkur
inn um Ólaf Kárason Ljösvík-
íng vitni um mikla framíör,
en í því skáldriti hefur höfund
Urinn fram að þessu komizt
íengst. í síðasta skáldverki
Bínu, þriggja binda bálkinum
um Jón Hreggviðsson, slakar á
skáldæð höfundarins. Þar veld
ur nokkru hin misráðna naum
gæfni, sem hann kappkostar, en
á hinu leitinu er sú tilhneig
ing hans til táknrænis, sem
þarna er orðin svo ráðrík, að
nærri stappar, að hún kæfi þá
skáldlegu glóð, sem — eins og
annars staðar hjá Laxness — er
víða til staðar í þessari lang
dregnu sögu Jóns, Hreggviðsson
ar. En Jón er skáldinu ímynd
hinnar ódrepandi íslenzku
seiglu, sem þó er frekar séð
frá sjónarmiði hins frumstæða
og líffræðilega, en beinlínis
andlega. Laxness vúrðist hafa
farið þarna fram úr sjálfum
Lysenko Gorkis. Ástend það,
er ríkti á íslandi, þegar sagan
gerist, sé ðjafnt frá sögulegu
gem landfræðilegu sjónarmiði,
á með öllum þess erfðaeigind
um að speglast í Jóni Hregg-
viðssyni . •— þessari dálítið
ósennilegu persónu, sem gæti
engu síður verið upprunnin í
Úkraínu heldur ea þeir mörgu
berfætlingar, sem hafa fyrir til
etilli Gorkis labbað sig inn í
heim rússneskra bókmennta.
Eins og skáldverkið er að
nokkru gagurt, svo er persón
an það einnig. Orsök þessa er
að nokkru leyti sú, að skáldið
vinnur andstætt forsendum sín
um og grefur undan hæfileik
um sjálfs sín til listræns árang
urs. Jón virðist eiga að vera
hoðberinn í skáldritinu, en
hann ber ekki boðskapinn sem
logandi kyndil, heldur sem
hrísbyrði, er beygir og þrúgar.
Leiðtoginn um menningarmál
setur fótinn fyrir skáldið. Við
lestur þessa skáldrits Laxnesg
FYRIR NOKKRU var frá því skýrt I skeyíi frá Kaup.
mannahöfn til Morgunblaðsins, að Jörgen Bukdahl hefði
rííað grein í flanska blaðið „Poiiíikén“ inn sögur HalMórs
'Laxness af Jóni Hreggvíðssyni og vítí íslenzka komiriúmsía
fyrir að beiía áróðri í skrifum sínum á Norffurlöndum um
islenzkar bókmenntir. Jörgen Bukdahl er víðkunnur dánsk-
ur ritciómari og rithöfxinöur um bó'kmenntir og mcnningar.
mál og áhrifaríkur leiðtogi. Hann er skeieggur talsmaður
vestræns lýðræðis og norrænnar samvinnu og hefui’ hafí
forustu um okkur mikilvægar aðgerðir út af kröfu ekkar
um afhending skjala og handrita úr Árnasafni, enda hefur
hann bæði í ræðu og riti stutt bær kröfur af mikilli festu
og einurð. . .. TJmrædd grein Bukdahls birtist nií hér í
blaðinu sem heild í íslenzkri þýðingu.
— eins og annarra rita hans
■— er hægt að dást að þeim
hæfileikum, sem hormm hafa
verið gefnir sem skáldi, en sem
menningarlegur sendiherra
verður tæplega sagt, að hann
sé svo laus við óværu, að hann
sé í húsum hæfur.
Þetta stendur ef til vill í
einhverju sambandi vio það
hvernig ástatt er á vettvang'
bókmennta á Sögueynni. Þai
er Laxness eins konar foring
eða merkisberi manna, sem
eru eftir skilningi okkar í
Vestur.Evrópu andstæðir lýf
ræði. Þetta eru Moskvumenn
er hylla Stalip sem nýjan Mes'
ias, en líta hins vegar á Banda
ríkjamennina, er björguðu ís.
landi frá að lenda undir
hrammi nazismans, sem liðs-
menn Antí-Krists. Höfuðand
stæðingur Laxness í þessum
efnum á sviði íslenzks bók-
menntalífs er hinn veigamikli
riíhöfundur, Guðmundtir Haga
lín, sem ekki sízt sem rithöf-
undur um menningarmál’stend
ur föstum fótum á grundvelli
sögunnar, er sósíaldemókrati,
en gæddur djúpum skilningi á
þeim tengiliðum þjóðlegra ís.
lenzkra viðfangsefna og því
samhengi íslenzkra bókmennta
sem einnig í nútíðarbókmennt
um íslendinga verour að varð
veita.
Nú vitum við hér í Dan-
mörkú ekki mikið eða margt
um þær bókmenntir ‘ísl-endinga,
sem ekki hafa verið þýddar.
Fle3tir verða að láta sér nægja
að treysta því, sem þeim er
sagt. Og þetta virðast menn
Laxness-fylkingarimiar hafa
notað sér í of ríkulegum mæli.
Ég vil minna á í þessu sam-
bandi greinina eftir Jakob
Benediktsson um nútíðarbók-
menntir íslendinga í Bé(k-
menntasögu Evrópu, i) sem
Arthur Lundkvist safnaði efn
inu í. Það er vægilega til orða
tekið að segja, að grein þessi
sé hneykslanlega einhliða. 1 í
skjóli ríkjandi vanþekkingar
erlendra rnanna á því, sem ger
ist á íslandi, rekur höfundur
greinarinnar k-ommúnistaáróð
ur undir fölsku flaggi. Hann
kallar kommúnistana í hópi
skálda og rithöfunda róttæka
eða vinstri sinnaða, dregur
taum þeirra úr hófí frajrv og
þegir að hálfu eða öllu leyti
um hina. Um jafnmerkilegt
sagnaskáld og rithöfund um
menningarrnál og. Guðmund
Hagalín skrifar Jaköb Bene-
diktsson aðeins sex linur, en
Jörgen Bukdahl.
aftur á móti er umsögn hans
um Laxness 'þrioji hluti allrar
greinarinnar, sem er þó ekki
skorinn þrengri stakkur en svo,
að þar er rúm til að geta sem
.skálds Jóns Helgasonar, pró
fessors við háskóla okkar í
Kaupmannahöfn, þar eð hann
kvað hafa gefið út ljóðabók,
sem 11 ti líkl’ega út frá bæjar
dyrum þeirxa Laxnesinga. Ég
mun í öðru sambandi víkja aft
ur að þessum tilraunum til að
myrkva vettvang íslenzkra bók
mennta og menningarlífs.
En hvað, sem þessu líður, er
Laxness aðallagið á hljómleik
urn þessarar velæfðu hljóm-
sveitar. Og hlnn er dágóður
sem slíkur, þar eð hann er sann
arlega skáld ’og getur annað
veifið í skáldritum sínum hafið
sig yfir heilaspuna sinn um
þjóðfélags. og menningarmál
eða meira og minna ómeltar
skoðanir sínar á slíkum efnum
því að á þeim sviðum er hann
oft barnalegur og án viðmiðun
ar, svo að maour segi ekki án
sannsögli Hvað segja menn um
þessar línur úr neðanmálsgrein
í „Land og Folk“ 2);
,,Nú á dögum eru uppi nokkr
ir Danir, sem geta lesið fleyg
rúnir, en enginn, sem getur les
ið han'dritin íslenzku. Fæstir
Ðanir vita, að þessi handrit
séu til, enn þá síður hvað í
þeim stendur, og hvers virði
þau eru. Danir hafa fyrir löngu
2) Blað danskra kommúnista
Iagt niður forntungu sína,'hina
, cíönsku tungu“’, sem er á. 'þess
um handritum, og sem enn þá
er airnsnrít töluð á ísiandi.
Þeir ha£a fyrir löngu tekið upp
mál, nútímadönsku, .Sem í öllu
verulégu er * lágþýzka, Danir
háfa nú í margar aldir staðið á
höfði af aðdáun á öllu, sem
þýzkt er, hafa meðai annars-íek
ið þýzka- trú og haft þýzka
•konunga, sem fram á okkár
daga hafa ekki getað talað má’
lýzku Iandsins“, o. s. frv. í
ssma tón.
En með tilliti lil Bandaríkja
marina bætir hann dálitlu við,
sem við ætturn að.haía í huga:
„Það er aðeins ein röksemd
af hendi Dana fyrir því að héita
að áflienda okkur þjððardýr
gripi okkar, og hún er sú að
íslenzkir glæpamenn væru vís
ir til að stéla handritunum og
afhenda þau í fjarlægar heims
álfur. Nú hefur það fyrir
’kömmu sýnt sig (þ. e. við at
kvæðagreiðslu á álþingi um
"lugvallarsamninginn við U. S.
A..), að 26—27 íslendingar
xafa gert samtök síri á rnilli
un það, að svíkja ísland í hend
ir erlends ríkis. Meðan hætta
getur verið á því, áð á íslandi
•«eti orðið til slíkir óaldarflokk
tr, sem víla ekki fyrir sér að
selja sjálfsjæði lands síris í
heridur erlends veldis í von um
að fá að sitja hér sem leppar
í utlendri sýndarstjórn í skjóli
eriendra vopna, er það auðvit
áð hin mesta fásinna að flytia
handritin frá Norðurlöndum til
íslands".
Ég v.eit ekki, hvernig fslend
ingar vorra daga líta á þann
menningarlegan sendiherra,
sem lætur sér slík orð um
munn fara erlendis, en okkur
Dönum verður nokkuð um og
ó, þá er hann segir:
„Handritin íslenzku í Dan-
mörku eru talandi tákn um,
líkamningu þeirrar m,enningar,
sem konungar Danmerkur,
danskir valdhafar og danskir
menningarfrömuðir hafa fyrir
litið mest og af ráðnum huga
reynt að útrýnia í landi sínu í
meira en hálfan tug alda -—
eða allt frá því að forþýzkun
Danmerkur hófst“.
Ég held það sé bezt að láta
hjá líða að gera athugasemdir
við þessa grein, se mer vaðall
lygi og vanþekkingar — og
skreytt mynd af Jóni Helga-
syni prófessor. er situr og blað-
ar í frægu handriti Njáls sögu,
en að líkindum er það hann,sem
á að verja hið dýrmæta hand-
ritasafn gegn hinni amerísku á-
sælni, er notar glæpam.ennina
íslenzku sem; handlangara.
Okkur, sem höfum unnið að
því árum saman, að auka og
dýpka þekkingu landa okkar
á Islandi hins innra, sem er f
rauninni það ísland, sem máli
skiptir, og höfum barizt fyrir
því, að nú, þegar landið er
orðið óháð íýðveldi, verði þjóð
inni skilað aftur handritum
Nokíírar kvenn- og
karfmannarsddir
vairtár í söngfélagið Hörpu.
CJþplýsmgsr hjá söngsfj'ór-.
aii'ucn Jan Moravek i síma
7130 írá ki. 10—2 daglega
Síjórnin.
1) Um þessa bókriienntasögu
birti Guðmundur Hagalín hér
í blaðinu greinar, sem voktu
mikla athygli.
Höfum fyrirliggjandi
til umbúða.
DAVÍÐ S. JÓNSSQN & CO.,
heildverzlun. — Sími 5932.
sínum, eou slík' skrif ekki sér-
:eg hvöt til að herða. róðufinn;
og til þess að möguleikar geti
verið á noriænni samvinriu,
l verðui þó' að vera fyrir hendi
cinhver votíur af gagnkvæmum
skilningi.
j Þessi grein í Lanc! o»r Folk
er annars skílge'rið aíkvæmi
þess innblásturs, sem hefur. ver
;ð hínn skapandi rnáttur, þegar
skáldsagnahálkúrinn um Jón
j Hreggviðsson varð til. Reiðin
rímar, — það er alkunna, -en
j þarna sjáum við, að húri sðmur
I líka skáldsögur. Hér er ekki
j rúm tii að gera grein fyrir
I Eöguþræðinum. Þjóðfélagslegt
efni sagnanna er áhrif eiriokun
arverzlunarinnar; aðalsöguhetj
an er Jón, sem höfundurinn
hefui’ gert að ímynd frelsisbar
j áttu íslendinga. Það væri
! synd að segja, að höfundinum
hafi tekizt að gera hann heil
steýptan. Aftur og aftur drafn
ar hann í sundur í lítið ratm
hæfri atburðarás. Tökum til
dæmis flóttann frá íslandi og
ferðalagið "til Danmerkur um
Holland og Þýzkaland. Heil-
steyptast er bindið „Hið ljósa
man“ — um hjónaband Snæ-
fríðar. Skáldlegum Ijóma bregð
ur á persónurnar, og þarna
gætir innsærrar skyggni á
mannleg eigindi. Höfundurinn
beinir blikgeislum inn í fylgsni
sálarlífsins, sýnir okkur öfga
kenndar andstæður konusálar,
þar sem. ást og stolt fléttast
móðurlegri tilfinningu og með
aumkun. Og af mikilli nær.
færni og án allra erfiðismuna
íekst höfundínum að gera Snæ
íríði að ímynd þess sagnbláa
himins.. sem ljómar yfir ís-
lenzku hversdagslífi. Þá er það
Arnas Arnæus (íslenzki handt
ritasafnandinn Árni Magnús
son). Hann er ekki eins mótað
ur og Sriæfríður, ekki eins upp
Ijómaður inn í hvern krók og
kima, en þó stundum settur
okkur fyrir sjónir bráðlifandi,
I þar sem höfunc|urinn hyggst
gera okkur hvort tveggja Ijóst,
■ reiltulleik hans í ráði og þrótt
hans — andspænis þeirri riauð-
| syn að liðsinna fátækri þjóð
sinni gegn veldi einokunarinn
ar. -En það, sem er afltaugin í
sagnabálkinum og gerir hann.
að v-eigamiklu skáldriti, þrátt
fyrir það, hve liann er krækl
óttur, er kímnin.og laundrýgn
in, sem glitrar bæði í stíl og
atburðalýsingar, hin listræna
taug, sem titrar í setningunum,
r,á skáldandi, sem höfundurinn
fær miðlað okkur, þegar áróð-
urshneigðin dottar. Þarna kem
ur fram hin mikla. skáldgáfa,
sá frumræni hæfileiki til furðu
kenndrar sköpúnar, sem er hið
skíra gull gáfu hans, þó að
stundum verði lesandinn að
grafa það upp úr sandi.
Þessi skáídsagnabálkur er
skrifaður af slíkri naumgæfni,
að okkur virðist hann furðu
magur, þegar við lítum á þá
miklu efnisgnægð, sem þarna
er fyrir hendi. Höfundurinn
notar stíl, sem er eins konar
Frh. á 7- síöu.
I