Tíminn - 17.04.1964, Síða 7

Lístblær í Ijóða-
stíl Jónasar
Myndlistarbækur Helgafells eru
4>egar orðinn mikill og góður út-
gáfuflokkur, og hefur Ragnar Jóns
son i Smára unnið þar ómetanlegt
Terk, en þó er þetta aðeins einn
þáttur í listkynningu hans með
þjóðinni. Ragnar Jónsson hefur
▼erið sendiherra, sem vert er um
að tala hina síðustu áratugi. Fyr-
ir síðustu aldamót var íslenzk
myndlist ekki fjölskrúðug, en þá
hefst nýtt landnám hennar. Ágæt-
ir listamenn koma til sögu, til-
einka sér listmenningu á heimsins
hátt og móta um leið íslenzka
myndlistarstefnu. En myndlistin i
þesstcn nýja sið mátti heita þjóð-
ar Iistaverkabækur með myndum
af verkum þeirra listamanna, sem
hæst ber. Allt þetta sendiherra-
starf Ragnars Jónssonar er svo
mikilsháttar, að því eru engin skil
gerð, þó að minnzt sé á það í
leiðinni, þegar rætt er um eitt
handtak hans í allrl þessari ðnn-
— málverkabók Gunnlaugs Blön-
dals, sem út kom um síðustu ára-
mót
Enginn vafi leíkur nú á því leng-
ur, að Gunnlaugur Blöndal er og
verður eitt hinna stóru nafna á
landnámsskeiði islenzkrar málara-
listar. Að visu kom hann síðar
hetm, ef no mætti segja, en Ás-
Gunnlaugur Blöndal málar í vinnustofu slnnl.
inni lokaður heimur. Mjög fáir
áttu þess kost að standa andspæn-
is verkum beztu listamanna þjóð-
arinnar, og vegurinn milli þjóðar
og myndlistarmans var enn meiri
torfæra en leið bókmennta og tón-
mennta. Farartæki myndlistarinn-
ar heim til almennings voru ekki
upp á marga fiska. Ragnar Jóns-
son gerðist þarna mikill vegagerð-
armaður og sendiherra. Hann vann
á tveim vígstöðvum. Hann studdi
listamennina sjálfa með vináttu,
persónulegri hjálp, listverkakaup-
um og efnahagsaðstoð. Það var
mikið voryrkjustarf í garði list-
anna sjálfra. Hitt var þó eigi
minna vert — að færa þjóðinni
listaverkin, bjóða henni í hús list-
anna . Hann hefur gert þetta með
ýmsum hætti. Hann gaf fjölmenn
ustu almannasamtökum landsins
hið mikla og dýrmæta málverka-
safn. Hann lét gera eftirprent-
pnir af hinum ágætustu listaverk-
um, svo að þau prýða nú skóla og
heimili um allt land. Hann hefur
gefið út allmargar mjög vandað-
grímur og Kjarval, sem alltaf
voru heima, því að Gunnlaugur
var meiri Væringi. En þegar öllu
hefur verið til skila haldið er vafa-
mál, að hlutur Gunnlaugs Blön-
dals verðí talinn síðri.
Gunnlaugur Blöndal lagði fyrst
fyrir sig tréskurðarlist en hún vék
síðar alveg fyrir málaralistinni.
Hann var langdvölum erlendis og
nam hjá meisturum framan af
ævi. Hann komst í nána snertingu
við tízkustefnumar hverja af ann-
ari en batzt engri þeirra sér til
cfarnaðar. Hann lærði að vísu af
þeim eins og góður mannþekkjari
af kynnum við margháttað fólk
og þær höfðu áhrif á list hans, en
þau áhrif komu fram í nýjum,
persónulegum og sjálfstæðum
þroska. Gunnlaugur Blöndal sam-
einaði betur en aðrir íslenzkir
málarar norræna heiðríkju, ís-
ienzkt draumlyndi og franskan'
léttleika og hrifningu í list sinni.
En lögmál listar hans voru öll
mótuð af íslenzkri skapgerð.
Gunnlaugur Blöndal var sem
kunnngt er frábær portrait-málari
og módel-málari, og fór þar saman
frábær kunnátta hans, mikill agi
og glöggt innsæi. Talið er, að eng-
mn islenzkur málari eigi fleiri
myndir sinar á söfnum og einka-
eign erlendis, enda nant hann
mikillar viðurkenningar viða um
lönd. Hér er hvorki staður né
stund né heldur hæfur höfundur
tfl þess að ræða nánar um list
Gunnlaugs, en bezt að víkja að
bókinni um hann. Gildi slíkrar
bókar er fyrst og fremst það, að
manni gefst kostur á yfirsýn og
hefldarmynd af verkum listamanns
ins. Bókin er eins og yfirlitssýn-
ing. f henni eru rúmlega hundrað
myndir af verkum listamannsins.
Val þeirra getur að sjálfsögðu
orkað mjög tvímælis, en þó eru
þar myndir bæði frá æskuárum
og efri dögum og flestum ævi-
skeiðum þar á milli. Kristján
Karlsson ritar ágætan formála af
hendi útgefanda bókarinnar og
bregður upp skilgóðri mynd af
listamanninum, viðhorfum hans,
einkennum og starfi. Eggert Stef-
ánsson ritar skemmtilega grein um
kynni sín af Gunnlaugi heima og
erlendis, og vegna hennar skilur
lesandinn persónuleika listamanns
ins betur. En mest er þó að græða
á rltgerð Tómasar Guðmundsson-
ar, skálds, því að hann leiðir bæði
manninn, og málarann, heimsborg-
arann og fslendinginn fram á sjón-
arsviðið í skýrustu ljósi. Tómas
telur listblæ Gunnlaugs í ætt við
Ijóðastfl Jónasar Hallgrímssonar,
og má vist til sanns vegar færa.
Loks ritar Ríkarður Jónsson stutta
kveðju frá listbróður og fer um
vinmjúkum hagleikshöndum. AIl-
ar eru greinar þessar birtar á ein-
um fjórum tungumálum nema
kveðja Ríkarðs, og verður að von-
um af mikið lesmál, sem deyfir
mjög litaskraut bókarinnar. Að
vísu birtist hver mynd í betra ein-
rúmi fyrir bragðið, og stafar sterk
ara og persónulegra lífi til skoð-
andans, en bókin öll verður
dauflegri að yfirsýn. Mér virð-
ist fullkomnar þýðingar aflra þess-
ara greina á þrjú heimsmál orka
mjög tvímæfls. Ef vel er skoð-
að á meginefni þeirra fyrst og
fremst erindi við fslendinga og
höfðar aðeins til skilnings þeirra
á listamanninum. Nægilegt hefði
átt að vera að hafa á erlendum
málum samdrátt efnis og þá kafla
greinanna heila, sem teljast list-
skýringar. Að sjálfsögðu er það
líka ókostur, að þessar fjórar grein
ar afmarka ekki svið sín betur og
að meiri verkaskiptingar skuli
ekki gæta með höfundum. Samt
sem áður vildi ég enga þeirra
missa úr Blöndalsbókinni. Æski-
legast hefði verið, að góður list-
fræðingur erlendur eða innlendur
hefði ritað skýringargrein um list
Gunnlaugs, og hún hefði verið
birt á fjórum tungumálum eða svo,
uen látinn nægja sá háttur, sem
áður var nefndur, á birtingu hinna
greinanna.
Þá hlýtur það að teljast nokkur
galli á gjöf Njarðar, að ekki skuli
að finna í slíkri bók allýterlega
Grímseyjar-saga
Grettis á sæasku
At HScklefjSfl — Iángt senare
eftir Sven O. Bergkvist. Tidens
Förlag í Stokkhólmi.
Þessi Btla ferðabók frá fslandi
er rltnð með hornauga á frægari
bók nm íslandsferð, bók Albert
Engströms Át Hacklefjal.. Sven O.
Bergkvist kveðst hafa farið í slóð
Engströms Át Hacklefjall, Sven O.
reynt að bera reynslu sína af ís-
landi nútímans saman við lýsingu
Engströms á íslandi fyrir hálfri
öl«L Hann hefur Engström líka
sér tfl fylgdar og flettir upp í
honnm á áningarstððum, vitnar
jafnvel í hann við og við máli og
myndum sínum til fyllri skýring-
ar. Munurinn er að sjálfsögðu
mödll, því að „nýtt ísland er ris-
ið, land sem að lifskjörum og lífs-
þægindum jafnast á við nágranna-
löndin", eins og höfundur segir.
Hann kemst líka að þeirri ályktun,
að fsland sé gimilegt ferðamönn-
um á þessari faraldsöld, og það
hafi margt annað að bjóða en
grannlönd þess.
í bók Bergkvisrt eru margar
myndir frá fslandi, og gefa góða
hugmynd um margt, sem íslenzkt
er, en mættu þó vera betur vald-
ar og betur gerðar sumar hverj-
ar. Bókin kom út núna eftir ára-
mótin, og höfundur virðist hafa
gert íslandsferð sína s.l. sumar.
Höfundur hefur bók sína á því
að gera Steinþór Guðmundsson
kennara að eins konar tákni og
sagnaranda sínum, og fræðist um
margt af honum á göngu um
Reykjavík. Hann rekur nokkuð
söguleg drög og hallar ekki telj-
andi réttu máli þar, og mun að
þakka Steinþóri, því að höfundi
þessum virðist ekld tamt að leita
sér bóklegra heimilda.
Þessu næst ræðir hann um síld-
ina og aðra bjargræðisvegi fslend-
inga, og er þar lauslega á flestu
gripið, enda lætur höfundur oftast
við það sitja að túlka áhrif sín af
skyndikynningu og telja fram
fróðleiksmola, sam hann hendir á
skrá um helztu verk Hstamanns-
ins, einnig önnur en þau, sem birt
ar eru myndir af í bókinni, og
fylgi þar vitneskja um hvar þau
eru niður komin, hvenær máluð,
stærð og annað, sem fróðlegt má
þykja.
Réttmætt er að minnast nokkr-
um orðum á handverksgerð slíkr-
ar bókar. Ekki verður annað séð
af allri kynningu þess verks, en
það sé alíslenzkt, og ber það list-
prenturum og öðrum bókargerðar-
mðnnum hérlendum hið bezta vitni
Er það sérstakt ánægjuefni að
bafa slíka bók milli handa og vita
um leið, að hún er íslenzk smíð.
Fyrir einum eða tveimur áratug-
um hefði verið óhugsandi að ná
þessum árangri hér á landi í gerð
listaverkabókar. Þessar framfar-
ir eru í sjálfu sér mikið fagnaðar-
efni og benda til þess að við
getum í náinni framtíð eignazt
fleiri kjörgripi af þessu taki. Varla
mun unnt að hugsa sér að senda
erlendum vini betri feginsgjöf en
íslenzka málverkabók eins og þessa
og sem heimilisvinur er hún eilíft
stundargaman Myndamótin að
bokinni hefur prentmyndagerðin
Prentmót gert, og bókin er prent-
uð, í Víkingsprenti. Bókfell batt
bókina í sterkt gráklæðisband, sem
cr hefðbundinn klæðnaður lista-
verkabóka en mætti ef til vill lúta
meiri tízkusveiflum. AK.
lofti í för sinni. Höfundur held-
ur síðan norður til Siglufjarðar
og Akureyrar, en honum reynist
það ókleifur þrepskjöldur að kom-
ast í Mývatnssveit, og ber við
samgöngutregða, þótt ótrúlegt sé
á nýliðnu sumri. Þar hefði för
hans þó átt að geta risið hæst,
enda var þar ævintýraland Eng-
ströms.
Loks bregður höfucdnr súr út
til Grímseyjar, og rennur þá held-
ur en ekki út í fyrir honum, þó að
lýsing á eyjunni, mannlífinu og
vinnubrögðunum þar sé ei fráleit.
Hðfundur stendur sem sé á því
fastar en fótunum, að Grettir Ás-
mundsson hafi búið þar í útlegð
sinni og verið veginn þar. En þeg-
ar betur er að gáð, verður þetta
sögukunnáttu íslendinga litlu
betri einkunn. Höfundur segir er
hann hefur frásögn sína af Gríms-
eyjarför, sem hann hóf frá Akur-
eyri með póstbátnum:
„fslendingur sagði mér það áð-
ur en ég lagði af stað í ferðina,
að á þessari eyju hafi söguhetj-
an Grettir Ásmundsson, „hinn
mikli útlagi“ íslenzkra fomsagna,
fundið sér hæli, og þar hafi hann
fallið fyrir hefndarmönnum“.
Þegar höfundur kemur til
Grímseyjar og fer að skyggnast
um eftir Grettisbæli, þykir hon-
um illt að hafa ekki Grettissögu
við hðndina til þess að rekja slóð
sögustaða eftír henni, en hann
segir samt sögu Grettis í stórum
dráttum og nánast frá drápi hans,
þar sem Glámur sjálfur er orðinn
þræll Grettis. Afsakanlegt er, ef
til vill, að hann ruglar saman
Glámi og Glaumi þræli, an að
vista Gretti í Grímsey á sér enga
afsökun. Og hraksmánarlegt er
til þess að vita, ef til eru vaxnir
fslendingar mælandi á skandínav-
ísku en svo firrtir. söguminni, að
þeir segja útlendingum, að Grett-
ir hafi dvalizt í útlegð í Grímsey.
Og þar sem höfundur gefur óbeint
í skyn, að þarna hafi verið Akur-
eyringur að verki, væri það tíma-
bært rannsóknarefni norður þar,
að komast að því, hver slíkur sögu
maður er, og þarflegt að gera
hann óskaðlegan með því að senda
hann í sögutíma, áður en fleiri út-
lendingar verða sendir út í Gríms-
ey til þess að sjá útlágahæli
Grettis.
Að þessu töldu má ef til vill
segja, að bók þessi sé hneyksiis-
lítil og liðlega er hún skrifuð.
Myndirnar kynna fsland á geð-
felldan og glanslausan hátt, og
velvild höfundar við land og þjóð
ber að meta að verðleikum. — AK
7
ÍTmTTTN, föstudagur 17. aprfl 1964.