Tíminn - 17.04.1964, Page 17

Sigurður Jónsson frá Brún
FritJrik Sigjónsson, Fornustekk-
um í Hornafirði, kvaddi árið
á gamlársdag 1963 með ritgerð
nm stóðhestadóma á héraðsmóti
hestamanna, sem haldið var á Eg-
flsstððum á Völlum þ.á., og út
frá því um síðustu forsvarsmenn
hrossaræktarinnar.
Dómar um sýningargripi geta
verið réttir, þótt ekki séu birtar
al'lar forsendur og þeir geta verið
rangir og byggðir á hlutdrægni og
rangsýni, þótt taldir séu upp kost-
ir hjá einum og gallar hjá öðrum,
ef kostimir eða gallarnir eru logn-
ir eða ýktir, og eins þótt ekki séu
nema ranglega metnir að magni
og áhrifum. Taugaóstyrkur sá,
sem veldur víxli, getur þannig vel
verið ættgengur og flestum bygg-
ingarlýtum skaðsamlegri á reið-
hrossi.
Dómana um hrossin skal hér
ekki fjölyrt um.
Sá, er þetta ritar, kom ekki á
áðumefnt mót. Dóminn um Gunn-
ar Bjarnason og þak'karskuld al-
mennings við hann, hafa aftur
margir skilyrði til að meta eftir
afleiðingum þeirra verka hans,
sem þegar hafa sýnt sig og eftir
lfkum til árangurs af þeim, sem
enn em að meira eða minna leyti
í vonum.
Eitt af aðalverkum Gunnars
Bjamasonar hefir verið það, að
„agitera“ fyrir hornfirzkum hross-
mn, og væri hið bezta verk, ef
þau væru hólsins verð, en afkom-
endur Óðu-Rauðku hafa nú á
briðja tug ára bakazt við yl þess
íftirlætis og haft Skugga frá
Bjamanesi fyrir útbreiðslutæki og
aflcomendur hans jafnframt hon-
um og að honum dauðum. Þá nið-
urstöðu má athuga, því mikið ætti
að hafa batnað hrossastóll lands-
ins, ef árangur hefði farið eftir
fjölda afkomenda þess kyns, sem
svo oijög hefur verið lofað og bú-
ið er að sigla slíkan óskabyr um
aldarfjórðung.
Skuggi hóf starfsemi sína í ætt-
sveit sinni á meðal hrossa af
skyldum stofni og því við eins lítil
líkindi fyrir spillandi ættarþátt-
um og góðmótlega var kleift að
veita undaneldisgrip á þeim tíma
hér á landi. Þar hefði átt að rjúka
af, en ekki hefir það orðið, svo að
víða sjái, þótt vel megi vera til
sem hending, ef um mjög mikla
iastheldni og fregnleysi hefir ver-
iö að gera. Þaðan flyzt hann á
snemmum tamningaraldri vestur
í Hreppa í Ámessýslu, og mátti
ekki heita í kot vísað, þar sem
Hreppamenn höfðu um undan
fama áratugi sýnt allra manna
mestan félagsþroska í því að halda
út með ræktun ákveðinnar ættar,
en nokkra vísbendingu gefur það
um hollustu Skugga til starfs síns,
að sömu mennirnir, sem notuðu
Skarðs-Nasa um langan starfs-
aldur, losuðu sig við hinn um það
leyti, sem lag og fótaburður af-
kvæma hans fór að sjást hjá nokk-
uð vöxnum hrossum, enda hafa
þeir ekki sótt sonu Skugga til
muna, til kostaaukningar hrossa
• sinna síðan, þótt vera kunni eftir
að hrossasamlög fóru að láta til
sín taka. Hitt er miður að marka
þótt þeir hafi ekki hengt út aug-
lýsingar um gróða sinn eða von-
brigði. Það getur verið hvort sem
vill: sunnienzkt yfirlætisleysi eða
stundar-hagsýni í eigin þágu. Þögn
þeirra eða hóflæti þarf þó ekki
að hylja allan fróðleik um niður-
stöðuna. Þegar leiddar eru til eins
og sama hests margar af bezt ætt-
uðu og fegurstu hryssum heilla
héraða, oá dylst ekki til lengdar
árangurinn — ef hann er góður,
stórgæðingar slá um sig í kynn-
ingu og láta sín getið.
Gæðingakeppnir hafa farið
fram og auðvitað verið sóttar
hvaðanæva að af landinu þaðan,
sem hrossasmekkur eða ræktunar-
árangur Gunnars Bjarnasonar
hefir verið nokkurs metinn og
þessi er árangurinn ,að 1962 fær
fyrstu verðlaun sem gæðingur, 17
vetra gamall hestur, sonarsonur
Skarðs-Nasa, og að móðerni af
borgfirzku reiðhrossakyni frá Arn
þórsholti eða lengra fram frá
Vilmundarstöðum.
Stóðhesturinn hornfirzki, sem
þá hafði í tuttugu ár verkað á af-
komendur Skarðs-Nasa og síðan
lagt undir sig, og sonu sína, allt
Borgarfjarðarundirlendið og fleiri
héruð, hafði ekki neinn þann grip,
sem eigendum þætti líklegur til
að vinna sér heiður á þeim vett-
vangi, nema þeir hafi virt dóma
hrossabrjástrara of lítils til þess
að ómaka klárana sína eftir lofi
þeirra, á opinbera samkomu.
Verri dómfellingu en þetta hefði
hrossaræktun Gunnars Bjarna-
sonar varla getað fengið, og þó
—, en það geta aðrir metið eftir
staðreyndum, t.d. þessari sögu:
Ég, sem þetta rita, átti jarpa
meri undan Skugga, og að sumu
leyti móðurbetrung, þótt bæði
væri hún smærri, óásjálegri og
fjördeigari en móðir hennar. Hana
seldi ég að Hólum í Hjalta-
dal ásamt annarri frænku sinni
alnorðlenzkri, jarpri einnig, enn
smáfelldara hrossi, en jafnfríðari
að mínum smekk, og var hún einn-
ig geðfellt reiðhross.
Þessar merar lét Gunnar Bjarna
son það ár, sem hann sat Hóla,
báðar fá við frænda þeirra, gráum
hesti frá Eiríksstöðum í Svartár-
dal og að nokkru af margerfðum
hrossastofni mínum og langfeðra
minna .
Að þessari frjóvgun fratm-
kvæmdri, fór svo skólastjórinn og
fyrrverandi hrossaræktarráðu-
nauturinn að hausa hrossabúið,
Hann seldi t.d. til Kalifomíu, eina
af bezt ættuðu merunum, sem ég
hafði látið að Hólum, svo ekki
varð hún íslandi til merkjanlegra
nytja og síðan í hópum annað og
ókunnara. Sumt seldi hann sjálf-
um sér og virti ég þann staðinn
ekki mest, vænti mér meira af vin
um hans.
Þegar ég vissi að fleira átti að
selja en hreina gjaldeyrisvöru,
bað ég um að fá keyptar þessar
tvær jörpu hryssur, sem áður var
getið, og í þeim tilgangi að halda
til föðurlandsins því, sem út af
þeim kynni að kvikna á þrítugs-
aldrinum, ef nokkuð yrði, heldur
en gera þær að leikfangi eða
hrakningshrossum.
Og ég fékk þær með því móti
að standa Gunnari Bjarnasyni skil
á þeim folöldum, sem innan í
þeim voru á kaupdegi. Þau hafði
nefnilega fagmaðurinn Gunnar
Bjarnason keypt í kyrrðinni inni
í kviði mæðra sinna, keypt af
sjálfum sér sem yfirráðanda fyrir-
trúaðs bús, eða af nemanda sín-
um, hafi hann verið settur til að
sjá um hag ríkisbúsins gagnvart
læriföðurnum.
Þá embættistrúmennsku má
Friðrik Sigjónsson lofa ef hann
lystir. Ég sæki ekki um starfann í
köpp við neinn, sem vinna vill það
verk.
Folöldin fæddust með heilsu,
og hrossaræktarfrömuðurinn, sem
þarna hafði fengið í hendur hrein-
ustu óskabörn, snaraði sér til og
T ( M I N N, föstudagur 17, aprí! 1964.
sina
Orðíð er frjálst
fargaði öðru þeirra til roskinnar
konu, sem að vísu er góð við
skepnur, og því vel trúandi fyrir
liðan ungviðis, en sem á manna
örðugast með að láta litlu hryss-
una verða að notum til ræktunar.
Hitt folaldið sat hann uppi með
sjálfur til ráðstöfunar, að hann
taldi við mig til annars viðtak-
anda, sér kærari en áðurnefndrar
konu.
Vill nú Friðrik Sigjónsson
reyna getspeki sína á því hvort
folaldið það var, sem hrossafræð-
ingur hans ætlaði að nota sem
aðalkærleiksvottinn? Var það dótt
urdóttir Skugga frá Bjarnanesi og
margfaldur afkomandi Óðu-Rauðku
í Árnanesi, eða var það útskryppi
úr hrossakyni Sigurðar frá Brún,
sýnishross af ætt, sem orðið hefir
að búa við þá þjónustu Gunnars
Bjarnasonar, að fyrstu verðlauna-
hestar af henni, sammæðra bróð-
ur undan fyrst sýndu formóð-
ur þeirra hrossa, voru hvenær
sem þeirra sást getið, taldir annar
af Geitaskarðsætt en hinn af Hind-
isvíkurkyni?
En undrið skeði. Fráfarandi
skólastjóri á Hólum, þar áður
hrossaræktarráðunautur, dró und-
ir sig eða sér kærari mann en
vandalausa kunningjakonu þá af
tveimur samfeðra systrúm, seni
átti engan ættstuðul til Horna-
fjarðar að rekja, þó þekkti hann
mæðurnar báðar, var núsbóndi
þeirra nærri heilt ár og kunnug-
ur áliti á þeim og athöfnum þeirra
af fregn og sjón um nokkur ár
þar áður.
Hæli þeir svo hrossarækt Gunn-
ars Bjarnasonar, sem smekk hafa
fyrir hana. Eg fæst ekki til að
kveða fastar að lofinu en svo að
játa það að nálgazt muni hafa
minn smekk fyrir hrossasvip og
hrossaættum á meðan hann bjó,
ef dæma má eftir vali þeirra
hrossa, sem hann náði eignarhaldi
á á meðan á Hólabúskapnum stóð.
Til þess að sniðganga ekki það,
sem Friðrik Sigjónsson virðist
leggja hvað mest upp úr og vissu-
lega er metandi starf, þá ber að
athuga þjóðnytjavonir af mark-
aðsleit Gunnars Bjarnasonar. Þar
er sannarlega nokkur jákvæður ár
angur, sem er endurvakin sala
hrossa út úr landinu, þótt nú sé
þar um tamda hesta að ræða, en
hugsanlega væri það starf full
borgun á námskostnaði mannsins,
ef framhald yrði á. En þvf mið-
ur er það næsta ósennilegt og
ber margt til. Fyrst er það að
hross þau, sem nú fæðast að
minnsta kosti út af Skugga frá
Bjarnanesi eru of mörg mjög sein-
tamin og því óhóflega dýr í fram-
leiðslu, annað að tækni stækkar
bú en fækkar höndum við þau
störf, sem óhjákvæmilega þurfa
manns en komast ekki af með
vél og er þá þó ótalið það, sem
mestum efa varpar yfir notin
af öllum úrræðum til útflutnings
taminna hrossa, að atvinnuvegum
fjölgar og það einmitt þeim, sem
hafa auðmagn í veltunni og tæki
og kunnáttu til smölunar að vinnu
stöðvum sínum og sem bæði þurfa
og taka meira en alla viðkomu
þjóðarinnar. Kísilgúr- og þrenni-
steinsvinnsla, alumíníumbræðsla,
rafstöðvabyggingar og starfræksla,
efnaiðja úr sjó auk margfaldaðr-
ar fisk-, kjöt-, mjólkur- og ull-
arvinnslu, ferðamannaþjónustu o.
fl. hljóta að taka hverja einustu
lausa hönd og þær miklu fleiri en
vélar og breyttir búnaðarhættir
mega sleppa frá enn nauðsyiilegri
störfum. Því er það vonlítið að
not verði til lengdar eða í stór-
'um stíl af útflutningi taminna
hrossa, þótt nokkurs þurfi inn-
anlands af bæði nytja- og skemmti
hrossum.
En um það er ekki Gunnar
Bjarnason að saka. Hann hefir far
ið eftir erindisbréfi sínu, þótt það
hefði þurft að vera forsjárlegar úr
garði gert, en víst er það sízt að
þakka að kaupmannssonur reyn-
ist nothæfur vörubjóður.
Þeir ættu aö líta sér nær
Hér er blíða og góðæri L landi,
slík. einmunatíð til lands og sjáv-
ar, að mjög sjaldgæft má telja.
Blessuð náttúran brosir við mann-
fólkinu og leggur því sitt dýr-
mæta lið til lífs og starfa — til
uppbyggingar og farsældar í störf-
um og stríði.
Þó rísa upp reykbólur stórar
úr hafi úti, alllangt frá byggðum
bólum, en inni á landsbyggðinni
þjóta upp gorkúlur, sem þykjast
ætla að verða að blómum, sem
þær heimta að þjóðin dáist að.
En slíkir ávextir hafa aldrei ver-
ið taldir eftirsóknarvérðir hér á
landi, enda eru þetta einærar jurt-
ir, sem þjóta upp á haugum og
fölna og deyja fljótlega. Tvær kúl-
ur af þessu tagi hafa látið að sér
kveða undanfarið og telja sig til
aðalsstétta í þjóðfélaginu, telja
sig jafnvel kjarnakvisti eins og þá
blómknappa íslenzks grávíðis, sem
springa út á góunni mánuði fyrr
en vant er vegna veðurgæzkunn-
ar.
Nei, ekki er trútt um, að þeir
vilji telja sig til manna, þessir
tveir — annar stórgáfaður ráð-
herra, en hinn þeim mun upp-
skafnari sem greindin er minni,
maður sem fáir hafa botnað í
hvernig lifði eða hrærðist — svína
ræktarráðunauturinn á Hvarineyri.
Það er auðnulítið hlutskipti að
ræða mál við þann mann, og sein-
legt að eltast við loftbólur hans.
Er bændum þó einna minnisstæð-
ast, þegar hann skrifaðir langlok-
ur um það, að bændur mættu alls
ekki taka véltæknina í sína þjón-
ustu, heldur ættu þeir að notast
við hestbikkjur sínar, svo sem ver-
ið hafði.
yitanlega hæddust bændur að
þessu einfeldningsþvaðri og höfðu
að engu og hafa tileinkað sér alla
þá tækni, sem þeir máttu og við-
ráðanleg var, enda væri nú allur
búskapur úr sögunni á landi hér,
ef hlýtt hefði verið ráðum svína-
ráðunautsins.
Nú virðist aðalhlutverk þessa
manns vera að blása að úlfúð og
hatri milli bænda og neytendc og
telur það falla í góðan jarðveg,
■ ■ • ' i t t
þar sem búskapur stendur nú höll-
um fæti vegna hinna tilbúnu og
mögníiðu meinsemda þjóðarforyst
unnar, og telur að það muni falla
vel í geð neytendum, sem alltaf
sjá hækka þá vöru, sem þeir geta
sízt án verið, an þess að bændur
fái nokkurn hlut þeirrar hækkun-
ar, heldur þvert á móti. Þessir
menn þykjast ætla að hnekkja
þeirri staðreynd, sem öll þjóðin
hefur viðurkennt og kunnað skil
á öldum saman, að sveitabúskap-
ur er íslenzku þjóðfélagi og þjóð-
lífi lífsnauðsyn.
Hvert einasta barn úr kaupstað
þyrfti t.d. að geta dvalizt í sveit
lengri eða skemmri tíma í upp-
vextí, komast í snertingu við dýr-
in og gróandi jörð. Þeir ungling-
ar, sem fara á mis við þetta, eru
miklu sviptir. Flestir foreldrar
gera sér grein fyrir þessu og vilja
koma börnum sínum til dvalar í
sveit, enda ræður þar kærleikur
sá, sem æðstur er, — umhyggjan
fyrir barni sínu. Þá gleymist eða
rennur út í sand sú ömurlega til-
hneiging sumra manna að telja
bændur verstu okrara á hálfsvöng-
um neytendum.
Allt efnahagskerfi landbúnað-
arins hefur gengið svo úr skorð-
um á síðustu árum, að þar er eng-
in heil brú lengur, og er enginn
grundvöllur lengur undir búrekstr-
inum. Má þar margt til nefna, en
ég vil aðeins benda á lítið dæmi:
Bóndi byggir fjós fyrir 20 kýr,
en það kostar nú 400 - 450 þús.
kr. en sama fjós kostaði fyrir
5 - 6 árum 150 - 200 þús. kr. Sá
sem gat byggt fjósið sitt þá, stend-
ur ólíkt betur að vígi nú en sá
bóndi, sem verður að byggja það
núna, því að báðir fá sama verð
fyrir mjólkina. Þegar sá fyrr-
nefndi er búinn að borga fjósið
sitt á 20 árum, hefur hann greitt
meira en milljón með vöxtum og
stofnfé, en hinn ekki nema hálfa
milljón. Svona er aðstaða manna
nú misjöfn — þeirra, sem gátu
byggt fyrir „viðreisn" og hinna,
sem byggja þessi árin.
Ég vildi mega vona og tel óhætt
að trúa því, að sauðfjárbúskapur
eigi eftir að dafna hér og vaxa
fiskur um hrygg frá því, sem nú
er. Hann á að aukast, en þá er
líka nauðsynlegt, að viðhalda og
kynbæta stofn fjárhunda í land-
inu. Vildi ég leggja það til við
landbúnaðarráðherra, að hann
beitti sér fyrir málinu — jafnvel
þó að það yrði eitthvað á kostnað
kjúklingaræktar — og stofnaði
ráðunautsemb. í hundarækt, og
væri líklegt að hann ætti einhvern
góðan kandídat í það embætti,
fyrst hann var svona fundvís á
ráðunautinn í svínaræktinni —
eða mætti ef til vill sameina
embættin.
Gylfi er maður óheimskur —
skýzt þó skýr sé, eins og oft hefur
áður sannazt. Það virðist vera
hans trú að bændur séu dragbít-
ar þjóðfélagsins. Það er líklega
eina kenningin, sem enn stendur
eftir óhögguð af hinni gömlu
stefnuskrá Alþýðuflokksins.
En þessir herrar og siðapostul-
ar ættu ekki að hafa svona þung-
ar áhyggjur af bændum, og mundi
bændastéttinni vegna betur án
þeirrar umhyggju, sem þessi ríkis-
stjórn hefur sýnt henni. En ef
þessir stjórnarpostular vildu
ganga til góðs, þá stæði þeim
annað verkefni nær, og mundi
ekki siður auka hagvöxtinn, en
það er að líta sér nær og beita
sér fyrir betri uppbyggingu og
lagfæringu á húsnæðisskorti höf-
uðborgarinnar. Það eru kaldrifj-
aðir kæruleysingjar um velferð og
hag almennings, sem horfa með
velþóknun á þá ofboðslegu sóun
á fjármunum, sem á sér stað í
íbúðaóhófi og braski einstakra
manna i Reykjavík, horfa upp á
það við nefið á sjálfum sér dög-
um og árum saman, að okrað sé
taumlaust á æskufólki, sem stofn-
ar heimili og er að berjast við að
verða nýtir þjóðfélagsþegnar og
koma upp yfir sig húsaskjóli, sem
telja verður frumstæðustu lífs-
nauðsyn.
Það þykir ómannúðleg meðferð-
in á útigangshrossum bónda, en
hitt finnst þessum mönnum ekki
Framhald á bls. 23.
17 i