Tíminn - 29.05.1964, Blaðsíða 14
CLEMENTINE
KONA CHURCHILLS
vilja lýsa yfir einlægu þakklæti
sínu og senda yður beztu óskir
um velfamað og farsæld brezku
þjóðinni til handa."
Lafði Limerick, sem var vara-
formaður Sameiginlegrar Nefnd-
ar Reglu heilags Jóns og brezka
Rauða Krossins sagði: ,,Frú Churc
•liill leysti af hendi mikið verk fyr
ir Rauða krossinn. Stórkostlegur
persónuleiki hennar ruddi öllum
hindrunum úr vegi. Ellefu mánuð
um eftir að hafizt var handa um
•hjálpina til Rússlands hafði verið
greitt úr sjóðnum 1850.000 pund
og 18 farmar sendir til Sovétríkj-
anna, þar á meðal færanleg gegn-
umlýsingartæki, vélar og værðar
voðir, 50.000 barnafrakkar, 40.000
stuttbuxur á börn ásamt peysum,
klútum, vettlingum, hönzkum, sokk
um, öryggishjálmum . . . stórkost
legur listi, birgðamálaráðuneytið
lýsti yfir opinberlega að væri
„næstum ótrúlegur, hvað snerti
magn og gæði.“ Öll föt, sem send
voru, voru splunkuný og var safn
að og búið um af Sjálfboðaliðs-
sveitum kvenna.
Ákafi frú Churchill særir alla
aðr^ til hjálpar. Hún leit ekiki
á „nei“ sem svar, og töfrar hennar
opnuðu margra dyr. Hún var eins
og býflugnadrottning í búi sínu —
full vinnugleði og iðjusemi. Það
sem einnig hjálpaði mikið til, var
að fjölmargir aðilar vildu af ýms-
um ástæðum aðstoða við að safna
fé til aðstoðar Rússlandi. Starf
hennar samræmdi aðgerðir þess-
ara aðila og beindi vilja þeirra
í einn farveg og þannig sparaðist
mikið fé, sem ella hefði verið eytt
og einnig sparaðist vinna.
Margir aðilar komust að því að
þeir höfðu yfirboðið hver annan:
á frjálsum markaðj til að fá vör1
ur, en frú Churchill og meðnefnd
hennar komu í veg fyrir þá óþarfa
eyðslu.
Eg hafði náið samband við hana
og kom oft til hennar í Downing
Street, en hún kom reglulega í
aðalstöðvarnar okkar á fundi, þár
sem rædd voru ýmis atriði og
teknar ákvarðanir um áframhald-
andi starf. Hún hafði einnig gott
samband við maddömu Maisky,
konu rússneska ambassadorsins,
en það kom henni í dálitla klípu,
þar sem maddama Maisky kom
venjulega með lista yfir ýmsar
vörur, sem var ekki minnzt á í
opinberum listum og skrám frá
Rússlandi!!
Enginn vissi, hvaðan hún hafði
þær upplýsingar, að nauðþurftir
þessar og vörur þyrfti, en hún
sagði oft: Þetta verðum við að
og fá, og þetta og þetta . . . og
samt var ekki minnzt einu orði
á þetta í listunum frá Moskvu.
Svo að Clementine hafði þó nokk-
uð að gera við að reyna að tjónka
við maddömu Maisky. Og sér-
staklega vegna þess að sovézki
ambassadorinn hafði sagt, að hann
vildi að kona hans hefði afskipti
af öllum Rauða Kross málum.
Clementine kom fram af skarp
skyggni og diplómatískt gagnvart
maddömu Maisky og framkoma
hennar var þaulhugsuð og vel und
irbúin eins og um hemaðaráætlun
, væri að ræða. Hún fór ekki að
: hítta hana, nema hún hefði áður
velt því gaumgæfilega fyrir sér
hvað segja ætti og gera og hver
væru hugsanleg viðbrögð hennar
við því.
Stundum ráðfærði hún sig við
Winston um starfið í þágu Rúss-
landshjálparinnar. Eitt sinn hrip-
aði hún upp símskeyti, sem hún
hugðist senda Eden, sem þá var
í sendiför í Rússlandi. Hún þurfti
að fá vitneskju um, hvort nauð-
syn bæri til að hafa fastan full-
trúa Rauða Krossins þar. Hún
sýndj Winston uppkastið að sím-
skeytinu til þess að ganga úr
skugga um, að það væri réttilega
samið samkvæmt venjum utan-
rlkisþjónustunnar. Næsta morgun
ságði hún:
,,Hvað viðkemur símskeytinu —
ég vildi fá að líta yfir það og
umsemja það ef þú ert því sam-
þykkur að meginefni."
„Þetta var ágætt skeyti“ svar
aði hann. „Eg er búinn að senda
það.“
„Að þessu leyti lét hún hann
fylgjast með, ef hún vann eitt
hvert opinbert verk“ sagði lafði
Limmerick, ,,en venjulega hugsaði
hún sem svo, að hann hefði þeg
ar nóg á sinni könnu og hún vildi
ekki bæta á hann fleiri störfum
eða áhyggjum. Hún tók sínar eig
in ákvarðanir.
Hún kom á nefndarfundina með
fjödann allan af nýjum hugmynd-
um í kollinum. Og þeim kastaði
hún fram til að sjá hvernig við
tökur þær hlytu. Hún gerði ekkert
veður út af því, þótt þær hlytu
ekki allar góðar móttökur, en hún
fékk miklu framgengt engu að síð
ur. Hugmyndir hennar voru kveiki
aflið. Hún vann í grundvallarat-
riðum á sama hátt og Winston
en hann hafði gaman af því einnig
að láta rigna yfir menn nýjum hug
myndum til að athuga viðtökurnar
Ef ekki var fallizt á tillögur
hennar í fyrstu atrennu, reyndi
hún aftur. Þannig var það, þegar
hún skrifaði sir Stafford Cripps,
sem þá var ambassador okkar í
Rússlandi, um að senda þangað
iulltrúa Rauða Krossins. Sir Staf
ford var mjög andvígur því í
fyrstu. Loks var þó einhver send
ur, sem braut ísinn og það gerði
öðrum fært að fara og afla upp-
lýsinga, enda krafðist hún þess
að brezka þjóðin fengi ag vita
hvernig fé Rússlandshjálparinnar
var varið, því að að öðrum kosti
var hætta á, að fólk missti áhug
ann á að styrkja hjálparsjóðinn.
Hún gerði það sem hún gat til
að afla þessara upplýsinga og að
lokum fór hún sjálf af stað.“
Winston segir svo frá: „í næstu
fjögur ár kastaði hún sér út í
þetta starf af lífi og sál. Samtals
söfnuðust nálega 8 milljónir pund
með samskotum ríkra og fátækra.
Margir auðugir aðilar létu af hendi
rakna háar upphæðir, en obbinn
af fénu barst með vikulegum und
irskriftasöfnunum frá mönnum
jýmissar stéttar og af ýmsu tagi.
Á þennan hátt tókst að koma
; alls kyns hjúkrunargögnum og
nauðþurftum um hættuleg ísahöf
til hinnar hraustu rússnesku þjóð-
91
ar og herjanna, og allt fyrir öflugt
starf Sambands Rauða Krossins
og reglu heilags Jóns, og þrátt fyr
ir miklar búsifjar er skipalestir
norðurhafanna urðu fyrir.“
Clementine dró ekki af sér og
gerði hvað hún gat til að fá fé í
sjóðinn. Hún kom eigin skrifstofu
á fót í Downing Street 10 og það-
an streymdu þakkarbréfin þúsund
um saman til gjafaranna, undirrit-
uð „Clementine S. Churchill.“
Winston sagði: „Fólkið beið
þess ákaft að fá að láta í ljós það,
það í hjarta þeirra bjó.“ Svo að
Clementine var bæði glöð og þótti
heiður að, þegar boð kom frá Sta-
lín marskálki um að hún heim-
sækti Rússland. Hún gladdist ekki
að eins yfir að fá tækifæri til að
heimsækja ýmsa staði, er mikið
komu við sögu í styrjöldinni, svo
sem Leníngrad, Rostof, Stalíngrad
Sevastópól og Ódessa, heldur einn
ig vegna þess, að nú mundi hún
persónulega geta séð um útbúnað
tveggja sjúkrahúsa í Rostof við
Don, en þeir áttu að vera ævar-
andi minnismerki um hinn mikla
hjálparsjóð hennar.
Winston gladdist einnig yfir því,
hve Rússarnir voru ákafir í að fá
að þakka eiginkonu hans persónu
lega þetta margra ára erfiða starf
Clementine mælti: „Það mundi
gleðja mig mjög að geta séð á-
framhaldandi samvinnu þróast
milli rússnezka og brezka Rauða
krossins er friður ríkir á ný. Það
verður mikið verk að lækna þau
sár, sem Rússland hefur hlotið
vegna styrjaldarinnar. Fyrir utan
þessar nauðþurftarsendingar væri
stórkostleg hugmynd að taka
höndum saman í þessu eilffa stríði
gegn þjáningum, sársauka, sjúk-
dómum og dauða.
Þegar Þjóðverjar réðust á
Rússa árið 1941, fylltist ég sömu
49
var frú Berg, sem hafði myrt
eiginkonu hans. Það var aðeins
einn, sem það vissi . . . Jaatinen
gjaldkeri. Og eftir því sem hann
sjálfur sagði, var hann ekki einu
sinní viss í sinni sök.
Storm jók hraðann og sveigði
fram hjá vörubifreið.sem tafði fyr
ir umferðinni. Hjúkrunarskólinn
var nú á vinstri hönd. Hann lcom-
inn fram til Munkanessbakkans,
Storm hafði reynt að hitta Lat-
vala á skrifstofu hans, en þar
hafði honum vefið sagt, að Lat-
vala hefði farið í reisugildi i út-
hverfi bæjarins. Þangað var nú
förinni heitið. Um leið og hann
gaf umferðinni auga, velti hann
því fyrir sér, hvernig hann ætti
30 fcH*cl sð
Satt að segja hafði hann ekki
hugmynd um, hvað hann átti að
spyrja Latvala um. Hann gat auð-
vitað spurt hann, hvað hann hefði
vitað um skuggaviðskipti konu
sinnar og frú Berg viðvíkjandi
vélakaupunum. En til hvers væri
það, jafnvel þótt svo færi, að Lat-
vala viðurkenndi að hafa vitað
um þau? Ekki til neins.
Um leið og Storm ók í gegnum
Munkanes hrökk hann skyndilega
við. í sama bili uppgötvaði hann,
hvað hafði vakið athygli hans.
Honum á vinstri hönd var raðhús-
ið, sem hann hafði heimsótt fyrr
um daginn. Um leið og hann kom
nær tók hann eftir skuggalegri
veru undir vegg hússins. Það var
enn bjart, en roði aftansólarinn-
ar litaði veggi hússins enri rauð-
ari en þeir í rauninni voru. Þessi
magra og hokna vera, sem stóð
þama undir veggnum reyndist
vera Jaatinen, sem sýslaði við
blóm sín.
Storm sá að hann hafði klippur
í hendi sér. Hann beygði sig níð-
ur og klippti nokkur blóm, síðan
rétti hann úr sér og horfði á þau
íhugull. Storm fannst eitthvað
óhugnanlegt við gamla manninn,
svartklæddan með klippumar í
hendinni — eins o’g dauðinn sjálf-
ur, hugsaði Storm. Um leið bölv-
aði hann sjálfum sér fyrir bama
skapinn — ég hegða mér eins
og hjátrúarfull kerling, hugsaði
hann. En það vár eitthvað í huga
hans, sem ónáðaði hann — eitt-
hvað, sem hann gaé ekki fest hend-
ur á. Hann bölvaði enn. Vökumar
og þreytandi rannsóknir höfðu
gert hann taugaveiklaðan. Hann
reyndi að einbeita sér að akstrin-
um, en það fór enn um hann
hrollur. Hann gat ekki vikið mynd
inni af Jaatinen úr huga sér.
Tært gamalmennið, hokið og
hrumt, svartklætt með sax í hendi
undir vegg hússins gerði hann óró-
legan.
Storm bölvaði í þriðja sinn og
leit á armbandsúrið. í sama bili
hemlaði hann og lagði bílnum við
gangstéttina.
Hann hallaði sér fram á stýrið
og lokaði augunum. Hugsanir,
sem höfðu legið einhvers staðar
faldar djúpt í huga hans, fóru að
taka á sig fastari mynd. Hann
reyndi að víkja þeim úr huga sér,
en tókst ekki.
Hann gat ekki fengið samhengi
í hugsanir sínar þegar í stað, en
þegar honum loks fór að skiljast,
til hvaða niðurstöðu þær leiddu,
hristi hann höfuðið ákaft. Hann
hló og klóraði sér í hnakkanum.
Síðan bölvaði hann enn einu
sinni, en þó meira af undrun en
reiði.
Storm þekkti sjálfan sig og vissi
að hann mundi aldrei fyrirgefa
sér, ef hann léti tækifærið ganga
sér úr greipum. Hann varp önd-
inni þungt og tók ákvörðun. Hann
ræsti vélina og sneri við.
— Jahá, svo að þér segið það.
Jaatinen gjaldkeri sat í mggu-
stólnum og horfði á Storm óákveð
inn á svip. Hálfrökkur var inni,
enda hafði Storm setið hjá gjald-
keranum um klukkutíma. Hann
sagði gjaldkeranum, að hann hefði
átt leið fram hjá og vildi rabba við
hann örlitla stund. Síðan hafði
hann sagt honum, hvað Harri
hefði sagt honum og einnig hafði
hann sagt honum frá Jussi Lehti-
nen, bílstjóra. Þetta hvort tveggja
renndi stoðum undir það, sem
Jaatinen hafði áður skýrt Storm
frá um morðið á frú Latvala. Nú
sat Jaatinen og neri hendur sínar.
— Jahá, svo að þér segið það,
endurtók hann.
— Þannig er nú málum komið,
sagði Storm alvarlegur í bragði.
— Það kann að vera, að frú Lat-
vala hafi ekki unnað manni sínum,
en a.m.k. fannst henni hún hafa
skyldur gagnvart honum, og hún
vildi ekki binda endi á hjúskap
þeirra, sem hafði varað svo lengi.
Ennfremur vildi hún ekki leysa
upp fallegt heimill sitt né þurfa
að slíta kunningsskap við það fólk,
sem hún hafði áður umgengizt.
Hún gerði skyssu, þegar hún hóf
baráttuna gegn frú Berg, án þess
að ráðfæra sig fyrst við mann
sinn. Hún spennti bogann of hátt,
þegar hún hótaði hefndum þegar
í stað. Auk þess var það í raun-
inni óþarft, því að hefði hún fyrst
átt tal'-við mann sinn, hefði hann
getað sagt henni, að ástandið væri
fjarri því að vera svo slæmt, að
frú Berg gæti komið honum á kné.
— Ég skil, sagði Jaatinen. Hon-
um svipaði ekki lengur til gamall-
ar össu, heldur miklu frekar líkt-
ist hann viturri uglu. sem virðir
fyrir sér vaxandi myrkrið ofan
af hárri grein. — Vesalings frú
Latvala var of fljótfær. En hún
reyndi að verja heimili sitt og
lífshamingju hiklaust og ákveðið.
Hún hikaði heldur ekki við að
láta hart mæta hörðu, eins og
hún sagði sjálf, með því að nota
sömu aðferðir og andstæðingur
hennan. Venjulega gat frú Berg
komið vilja sínum fram, en nú
virtist það ekki ætla að takast og
þá reiddist hún ....
— Og ruddi tálmanum úr vegi,
sagði Storm alvarlegur. — Með
sama tillitsleysi og hörku og hún
ruddi öllum þeim úr vegi, er voru
fyrir henni. Hún hunzaði mann
sinn, og Berg verkfræðingur hefði
aldrei þorað að gera uppsteit, ef
Kirsti Hiekka hefði ekki verið
honum til styrktar. Hún hafði
komizt yfir auðæfi Lindkvists og
valdið því, að faðir hans framdi
sjálfsmorð og rekið Lindkvist lög-
fræðing, þá ungan að aldri, út á
götuna . . .
Jaatinen kinkaði kolli — Ójá.
Og Latvala hefði hún troðið nið-
ur í svaðið, ef hún bara hefði get-
að. Og mann sinn píndi hún og
plagaði, og stóð í vegi fyrir að
hann gæti fullkomnað uppgötvun
sína ....
Þeir þögnuðu um stund. Það
rökkvaði enn meira í stofunni.
Storm ræskti sig loks og hélt
áfram hugsi:
— Frú Berg var óneitanlega —
frá mannlegu sjónarmiði séð —
gersamlega rotið úllkvendi. Hún
var hörð og miskunnarlaus og hag-
aði sér eftir því. Hún hikaði held-
ur ekki við að brjóta lög til að
hagnast á því. Ég verð að segja
eins og er — burtséð frá starfi
mínu sem lögreglumaður — að ég
get ekki farið að gráta krókódíla-
tárum, þó að hún hafi uppskonð
eins og til var sáð. Örlögin gripu
í taumana og greiddu henni í
sömu mynt. .. Eða . . .
Storm leit á Jaatinen, sem var
nú örlítið hvassari rómi:
myrkrinu.
— Eða . . . hélt Storm áfram
lágum rómi — einhver annar
tók að sér hlutverk örlaganna.
^Einhver, sem vó frú Berg á vog-
arskálum réttlætis og víðsýni og
fann hana léttvæga. Og þessi ein-
hver hugsaði sem svo, að koma
þyrfti í veg fyrir frekari óréttlæti
og tók því réttlætið í eigin hend-
ur og fullnægði refsidóminum.
14
T lMINN, föstudagur, 29. mai 1964.