Alþýðublaðið - 01.05.1954, Blaðsíða 4

" ALÞÝÐUCLAÐIÐ
Laugai-d'ag-inis S. mal SS5Í5
, JÓN STEINSSON var orS-
ínn aldraður maðor. Hann
pafði lengst af stundað sjóinn
eða allt frá því, að hann fór að
róa með pabba sínum frá Flat-
eyri, aðeins átta ára gamall,
og síðan á skútum, vélbátum
og síðast á togurum. En eftir
að hann teomst í land, 'hafði
hann unnið alis konar störf við
höfnina, og síðasta áratuginn
Jhafði hann verið í snatti í vöru
geymsluhúsi útgerðarfélagsins,
enda buðu útgerðarmennirnir
Jhonum starfið eftir að skip-
atjórinn á togaranum hafði tal-
að við þá og beðið þá að taka
hann í land.
Jón Steinsson hafði verið
■góður heimilisfaðir, hugsað um
heimilið, eins og hann gat öll-
um stundum, enda hafði konan
hans kunnað að meta það. Þau
höfðu verið eins samhent og
frekast varð á kosið. Hún ól
honum þrjú börn, tvær dætur
■og einn son. En þau nutu dætr-
anna ekki lengi. Þær veiktust
báðar, þegar þær voru á
fimmtánda árinu, og dóu
snögglega úr berklum. Það er
sárt að missa börn sín á þeim
/aldri, einmitt þegar þau eru
alveg komin af höndunum og
-óru í þann veginn að leggja af
stað úr foreldrahúsunum út í
‘lífið. En húðin á Jóni Steins-
Jsyni var orðin nokkuð þykk og
■hjartataugarnar hertar í
margri styrjöld lífsins, svo að
hann bar missi sinn með karl-
'mennsku. Það var ekki fyrr en
hann missti konur.a, að hann
bognaði svo að fólk tæki eft-
ir því. Nágrannarnir höfðu orð
á því, að nú færi gamla mann-
inum aftur. Það var eins og
hann gengi saman, herðarnar
urðu ávalar, axlirnar sigu, og
lærin visnuðu. Hann var far-
inn að höggva niður fótunum
við hvert spor, eins og hann
vildi gefa fúnum fótum harða
skipun um að bera sig enn á
leið. Ekki felldi hann þó niður
vinnu sína. Hann staulaðist I
hana á hverjum degi og vann
af sfcyldurækni öll störf, Það
var ekkert upp á hann að
Jdaga. Nú átti hann soninn
einan eftir. Einar hét hann, og
hann hafði fetað í fótspor föð-
ur síns, farið á sjóinn ungur
og stundað sjóinn síðan. Nú
var hann bátsmaður á „Há-
steini“, einum fengsælasta tog-
aranum í bænuro, og allt lék
í lyndi fyrir honum.
Jón gamli Steinsson átti lít-
ið timburhús á Grettisgötunni.
Það var ein hæð oí ris, hrein-
legt og þokkalegt í kringum
Hð og sæmilega viðhaldið.
Hann hafði keypt það á hinum
stríðsárunum. Þegar Einar son
ur hans giftist stólku að aust-
an, settist hann í bú föðuir
síns, en Jón flutt.i bá rúmið
sitt, stofuborðið, stóla, bóka-
skápinn og útvarpið upp á Ioft-
ið og settist þar að í sæmilegu
sniðarherlbergi. Hann fékk svo
fæði hjá drengnum, og kom
það unp í húsaleiguna. Þó gætti
Jón þess. að þar væru reíkn-
in.gar alltaf hreinir. Ekkert
mátti fara milli mála. Það var
ti) dæmis ef gestir komu1 til
bans og hann langaði að gefa
þeim kaffisona, þá bað hann
Lúiu umi bað. en borraði bað
alltaf og t.ók ekki í mál að sér
væri gef’ð neitt fram vfir það,
sem um hafði iæríð tatað í unn-
hafi. enda hafði Jón siálfur
sett fram skilmálana við dreng-
inn, en hann látið föður sinn
ráða. Að ví«u hafði Einar mót-
mælt bvf í fvrstu. að húsaleig-
an rengi nnp í fæðið, heldur
pVvlrfi hann borga leiguna
mánaðarleo'a. og fæð’ð gæti
gamli maðurinn fengið að auki.
Smásaga Vilhjálms S. Vilhjálmssonar -
NÝTT HLUTVERK
UNDANFARIÐ hefur verið sýnd í Stjörnubíó ný ís-
lenzk kvikmynd, Nýtt hlutverk, gerð eftir samnefndrí
smásögu Vilhjálms S. Vilhjálmssonar. Smásaga þessi birt-
ist í bókinni Á krossgötum, sem kom út 1950, og lýsir lífi
og baráttu alþýðmnanns, er tekst á hendur nýtt hlut-
verk eftir fráfall sonar síns, þó að sjálfur sé haun orðínn J
hrumur og slitinn. f kvikmyndinni hefur verið vikið frá ^
sumiun efni^atriðum sögunnar og hún til dæmis látin
enda öðru vísi en sagan. Hér biríist hins-vegar sagan eins
og hún er, og nú geta lesendur Alþýðublaðsins, sem scð
hafa kvikmyndina, borið saman kvikrhyndina og söguna
og gert sér grein fyrir afstöðu höfundarihs til persónanna,
sem frá segir,
En við það var ekki komandi. j „Til,“ sagði hann. „Hvað
„ Aldrei þegið neitt af nein- jætli maður eigi til? Það er ekki
um, drengur minn, hvorki ] svo mikið, sem maður hefur
skyldum né vandalausum og ‘ innportað um dagana, og marg-
fer ekki að taka upp á því úr
þessu. Milli okkar skulu allt-
af vera hreinir reikningar.“
Það var, því ekki um annað
að gera en láta hann ráða.
ar eru holurnar, finnst mér“.
Svo þagði hann um stund, en
bætti svo við. „Nei, þaðj er
„Er bitinn minn til eða á
ég að fara bitalaus?“
Lína spratt á fætur, lét
drenginn á hné Einars.
„Hann skal alveg verða til.
Ég hélt ekki, að bú þyrftir að
flýta þér svona mikið. Klukk-
an er ekki nema rúmlega æálf
eitt“.
„Ég þarf svo sem engan bita“.
Og hann fór fram á ganginn.
Það var eins og Lína fyndi
til sársauka. Það kom áhyggju-
svipur á rjótt andlitið um leið
og hún hrópaði:
„Elsku Jón minn, þú mátt
ekki reiðast okkur, þó að við
séum að tala um þetta við þig.
Við erum bara að hugsa um
þig“. Hún fór óðum höndum
um eldhúsborðið, bjó út bit-
ann.hans og hellti kaffi á hita-
brúsa, sem bún setti svo í lít-
inn grænmálaðan stokk. „Vit-
anilega ræði^r þú þegsu öllu
saman sjálfur. Þú er sjálfs
ekki óþarfi að vinna, meðan þín herra og það sæti sízt á
rnaður getur eitthvað. Ef það
Jón Steinsson sást aldrei f nú °”5inn óþarfi, þá er víst
handfiatla peninga. Hann fékk flest. orðlð oþarfx Þegar eg
að sjálfsögðu greitt kaup sitt,hættl- Þa er e§ dauSur •
reiðulega við hver mánaðamót, j ,.Já, en þetta er alveg satt,
en hann sást aldrei með það sem Einar segir,“ greip Lína
í höndunum. Hins vegar bjó fram í, hún hélt á Jóni litla
hann sig alltaf dálítið upp rúmlega ársgömlum og mat-
annan dag hvers mánaðar. Það aði hann. „Þú átt að hætta.
var bankinn. Og heim kom Það er kuldalegt fyrir þig
hann þá alltaf sönglandi, kyrr- svona gamlan að rífa þig upp
.látur og sönglandi, eins og í skammdeginu klukkan sjö á
maður, sem er öruggur um sig. hverjum morgni. Það væri
Hann lifði sínu lífi, ánægður eitthvað hlýlegra fyrir þig að
að því er virtist, og heldur liggja fram eftir og koma svo flæktist fyrir fótum hans, þeg-
þögull. Hann lék stundum við hingað riður í eldlhúsið til ] ar hann opnaði hurðina, Venju-
þrjú sonarbörn sín og læddi mín, þegar ég væri búin að lega tók hann drengnum vel,
einstaka sinnum að þeim smá- kveikia upp og hita morgun-
vegis, en ekki miklu í hvert kaffið“. Hún brosti glettnis-
sinn. Um jólin breytti bann þó Iega við honum og losaði litla
út af, ruddi sig dálítið, gaf krumlu, sem kreisti á henni
börnunum — nú, og svo Línu brjóstin.
allta,f einfnverfaflik utan áj Já pabbL Þetta er a]ve
sig.EnEmar fekk aldreineina Þú veizt, að við komumst
g]of fra honum. Það hefði bok- af svo __ ja é er nú
okkur, skötuhjúunum, að vera
að gefa þér ráð. Ætli væri ekki
réttara, að við leituðum ráða
hjá þér? Hérna er nú bitinn,
Jón minn, gjörðu sto vel“.
Gamli maðurinn bafði verið
eitthvað að hringsóla á gang-
inum meðan hún var að þessu,
lagaði hattinn vel og vandlega
á höfðinu og var lengi að fara
í gúmmístígvélin og láta á sig
vettlingana. Það'rétt umlaði í
honum um leið og hann tók við
stokknum;. Fimm ára drengur
staflega venð hlægilegt, ef . w ,,,
, ,, % . . , , „ emn eftir af okkur, eða rett-
fullorðmr karlmenn færu að . .* . .
, . . ,. , ara sagt viö tveir, og mer
gefa hvor oðrum gjafir! f1nnst tkki. að þú burfir að
Einu sinni, þegar Einar tok bera áhyggjur út af ellidögun- Svo sagði Einar og stundi lít
en nú ýtti hann honum hfana-
lega inn fyrir.
„Svona, svona“, sagði hann
og það var alls ekki blíða í
rómnum. En við það varð
drengurinn undrandi, horfði
lengi á lokaða hurðina, sneri
svo inn í eldhúsið og sagði.
„Mamma, mamma. Afa er
kalt á tungunni“.
Ungu hjónin hlógu að þessu
sér frí og varð eftir, er skipið um.“
sigldi út, það var í svartasta Hann var að vísu hugsi,
skammdeginu, í hörkufrosti og ga.mli maðurinn, en þau voru
gaddfoyl svo að ekki sá ut úr allis ekki viss um, unstu hjónin.
augunum, sagði hann við föð- að hann væri að hugsa um
ur sinn: foað, ?em þau voru að tala um,
„Ég, held, að foú ættir að fara en eftir langa þögn (Svaraði
að hætta þessu puði, pafobi. Þú hann.
„iLátlð mig um foetta. Ætli
sé ekki nógur tírni að tala
svora, foegar ég er orðinn
foisrgarlaus aumingi“.
Einar leit tJ konu sinnar og
ert farinn að gefa þig sem von
er, og þetta er líka alveg
óþarfi“.
„Ófoarfi, hvað?“ Jón gláptí
á eon sinn. „Hvað er nú
Öþarfi?“
„Ja, ég meina, að bú látir
svona um siötuet, és held, að
bú sért foúinn að gia'|da torfa-
löifin í bessú /bjóðfélag). Þú
hefur stritað alla f.íð off aldrei
dregið af bér. Ef þú vilt
biggia bað, foá geturðu fengið
allt hiá okknr Línu. Nú og
svo áttu áreiðanlega eittfovað
svolít’ð til, fo''n' að ekki foefur
neitt farið í súginn niá bér“.
Það rumdi í p'amla marvnin-
um, hann bevpði =ifj vfir disk-
inn sinn og sleikti vel og vand-
lega úr ugga.
ið eitt.
„Það er alveg tilgangslaust
að tala við hann. Það þýðir
ekki að reyna að fá hann til
að- hætta. Vinnan er honum
allt. Og ég hugsa, að það sé
rétt, sem hann segir, að þegar
hann hætti að vínna, þá sé
hann búinn að vera. Vinnan er
fyrir svona menn lífið sjálft“.
„Já, það getur meira en ver-
ið“, svaraði hún. „En mig sker
, , í hjartað á bverjum morgni,
hnvfelaoi bmnirnar. Svo sagði .þegar hann er kominn héma út
hann: j á tröppurnar, er búinn að signa
..Þetta er líka næstum bvíjsig, setur öxlina í veðrið og
orfiin skörnm fvrir okkur Línu. I síaúlast svo, riðandi á fótum,
Náprannarnir tala um bað. að eftír götunni. Ég skil ekfcert í
við séurn svo sem að kreista því, að þeir skuli ekki segja
iit úr Kér bað. sem kreist verð-
ur. áður en bú g.efst alvég upp“.
honum upp“.
„Þess skaltu beldur ekki
T-r , ,.x. , s * t óska. Það mundi riða honum
Hann hafði staðið upp, gamli , * . „ —.
___ ___A ° alveg að fullu. Ema vomn er,
að harrn hætti af siálfsdáðum
áður en hann hnígur niður.“
maðurinn, og svipazt um í eld
húsinu. Allt í einu snarsnéri
hann sér við, leit á son sinn
og svo snögglega á Línu og
sagði hvatskeytlega og hörku-
lega:
En Einari varð ekki að von
sinni um föður sinn. Aðeins ör-
fáum dögum síðar kom kona
hlaupandi úr næsta húsi og
kallaði á Einar í símann.
„Það er úr pakkhúsinu, bar
sem pabbi þinn vinnur. Ég
vona, að það sé ekkert að, en
maðurinn sagði, að það væri
nauðsynlegt að ná í annaðhvort
ykkar hjónanna“.
Einar þaut út með konunni
og kom að vörmu spori aftur.
Lína stóð á tröppunum og beið
hans með höndina á brjóst-
inu.
„Pabbi hefur fengið aðsvif.
Ég ætla að fara niður eftir. Ég
pantaði mér bifreið“.
Hann þaut inn í stofu og
fór í frakka og setti upp höf-
uðfat, en í sama bili rann bif-
reið'n að húshliðinni.
„Ég kém eins fljótt sjg ég
get“, kallaði hann. „Búðu vel
um rúmið hans og hitaðu það
upn“. Svo þaut hann burt.
Línu þótti mjög vænt um
Jón pamla Steinsson. Hann var
ekki. heimiliskaldur maður. þó
að hann segði ekki margt, og
leikur hans við börnin var
henni oft unun. Henni hafði
oft dottið það í hug, að á viss-
an máta kæmi hann í stað föð-
ur þeirra, sem allt of sjaldan
gat verið heíma. Hún bjó vel
um rúm gamla mannsins og
setti í það margar flöskur með
heitu vatni, og hún vafði hand
klæði utan um þær. Hún ætl-
aði að láta hann finna það,
gamla manninn, að vel væri
tekið á móti honum.
Svo stóð hún við gluggann
og beið, horfði niður götuna
og beið. Allt í einu sá hún
siúkrabifreið koma, og hún
flýtti sér út. Hifreiðin stað-
næmdist við húsið þeirra, og
Einar kom út úr henni að aft-
anverðu og læknirinn með hon
um, en inni í bifreiðinni sá hún
gamla manninn liggja í körfu,
vafinn. hvítu líni.
„Það er víst aðkenning af
slagi“, sagði Einar formála-
laust. „Læknirinn sagði, að
óhætt væri að fara með foann
heim, og pafoíbi vildi það endi-
lega sjálfuir, en hann á bágt
með að tala. Opnaðu fourðina.
Farðu á undan“.
Svo var Jón gamli Steinsson
borinn ínn í húsið sitt í íyrsta
skipti, á ævinni. Hann starði
upp í loftið og til beggja handa,
eins og hann væri að telja
kvistina í panelnum, Já/ það
var alveg eins og hann hefði
aldrei fyrr séð þessar vistar-
verur. Svo var Jiann tekifm
varlega úr körfunni og settur
í. rúmið sitt.
Lína sagði álhyggjufull:
„Þetta hefur ví'st verið mis-
skilningur hjá mér. Ég hefði
átt að búa um hann niðri“.
Hún neri hendumar.
Jón garnli heyrði þetta. Hann
hristi höfuðið.
„Nei“, sasði hann dálítið
blæstur á máli, og það var eins
og hann talaði út í annað munn
vikið. „Þetta er ágætt“.
Og þegar búið var að af-
klæða hann, stundi hann svo-
Lítið og lagði svo hægri hönd-
ina ofan á sængina. Þegar Lína
strauk móðurlega grátt hárið
upn af enninu, klappaði hann
svolítið á hönd hennar, og það
vottaði fyrir brosi á andlitinu.
Lækninum dvaldist dálítið
hiá honum, oe bau hjónin stóðu
við sængurstokkinn. Lína varð
foar eftir, en Einar fylgdi lafekn
inum niður. Hún bevgði sig að
gamla manninum og sagði:
„Kennir þig mildð til?“
„Nj^i, meá“, sagði thann.
„Þetta er bara svolítið aðsvif.
Mig langar í kaffi“.
„Kaffi? Já,“ sagði hún og
brosti. „Það skaltu sannarlega
fá. Og svo — og svo ætla ég að