Tíminn - 12.12.1964, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 12. desember 1964
9
TÍMINN
Jóhannes Reykdal vlð hli'ö rafalsins í elnkastöð sinni, þeirri þrlSju sem hann reisti.
Lýsing frá þessari nýju stöð
byrjaði um 6. október. Allt hef-
ur gengið vel síðan, aldreí nein
snurða hlaupið á.
Gamla stöðin er nú eingöngu
notuð handa einu húsi, fundar
húsi Goodtemplara. Þar eru
samkomur oft fram á nætur, og
þess vegna þyicir hentugra
að þurfa ekki að nota stóru
stöðina handa því húsi.
Ekki mundí það hafa verið
nein vanvirða fyrir kaupstaði
landsins, þó að Hafnarfjörður
hefði fengið að bætast við í
hópinn með. bæjarréttindi, eins
og hann sótti uru á síðasta
þingi og var synjað um. Fram-
takssemi og framfarahuguv er
víst ekki annars síaðar meiri á
þessu landi“ — skrifar Fjall-
konan.
Hörðuvallastöðin fékk 30
hestafla vatnsorku, en rafall-
inn, sem Reykdal setti upp, var
37 kw riðstraumsrafall með
2x220 volta spenna. Rafall þessi
var frá sömu verksmiðju og
hinn fyrri, þ.e. Frognerkilens
fabrik í Oslo, en túrbínan var
frá A/S Kværner Bruk í Oslo
og fór hún 620 snúninga á mín-
útu.
Þegar Hörðuvallastöðin byrj
aði, varð fjölbreytni í töxtum
þannig: — 5 kerta pera kostaði
2 krónur vfir ljósárið, 10 kerta
pera 4 krónur, 16 kerta pera 6
krónur og 25 kerta pera 8 krón-
ur. Þá var altítt, að í húsum
væru þrjár perur, 5, 10, og 16
kerta, þótt Ijósstæðin væiu 5
—6, og voru perurnar þá flutt-
ar tíl eftir þörfum.
Eftir komu Hörðuvallastöðv
arinnar óx raforkuþörfin rrijög
ört. Var svo orðið sjö áruiri síð-
ar, eða 12. desember 1913, þeg
ar Fríkirkjan tók til starfa, að
ekki var hægt að fá kveikt ljós
í kirkjunni, nema safnaðarmeð
limir, sem voru um 100, slökktu
á sínum heimaljósum, og við
það sat í lengri tíma.
Reykdal rak Hörðuvallastöð-
ina sem almenningsstöð til árs-
ins 1909, en þá keypti Hafnar-
fjarðarbær stöðina og slarf-
rækti hana til ársins 1926.
Gæzlumenn Hörðuvallastöðv
' > % ^ í- Ís'í N >
arinnar voru þrír talsins.
Fyrsta árið var Jón Þórðarson
frá Hliði á Álftanesi, annar var
Þórður Einarsson bókari hjá
Bookles, en hann tók til starfa
I. janúar 1907 og var til 15.
ágúst 1914. Þá tók Árni Sigurð-
son við og var hann þar til
bærinn seldi stöðina 1926. Árni
var allan tímann til 1914 gæzlu-
maður „Dverg“-stöðvarinnar,
og var hann þannig gæzlumað-
ur fyrstu rafalanna frá 1904—
‘26, eða í 22 ár.
En þótt Reykdal hefði selt
bænumJ'° n/fi8rðuvallastöðina
1909, 'jjjá'j!var framkvæmdum
hans á sviði raforkumála síður
en- svo lokið. Árið 1911 var
hann fenginn til þess að setja
upp rafstöð á Patreksfírði, og
hann kom upp raflýsingu fyrir
bændurna á Bíldsfelli í Grafn
ingi. Einnig var hann með í
ráðum um byggingu margra
annarra stöðva.
Reykdal var snemma fullviss
um, að Reykvíkingar ættu að
nota Elliðaámar til raflýsing-
FrqmnaJo a bls 13
ANNALL
Tréstokkurlnn, sem Reykdal byggSi og notaði m. a. í Hörðuvallarstöðina. Hvíta húsið efst til vinstri á
myndinni etl stöðvarhúsið á Hörðuvóilum.
Framsóknarflokkurinn hefui
allt frá því að hann var stofn
aður haft opin augu fyrir mikil
vægi og gildi raforkunnar. Einn
af ráðherrunum í fyrstu ríkis
stjórninni, er flokkurinn mynd
aði 1927, ritaði um raforkumál
ð m.a. þannig:
„Það er ómögulegt að gera
sér hugmynd um öll þau marg
háttuðu not, sem kunna að
verða af rafmagni í framtíð-
inni. En það er auðvelt að
nefna nokkur dæmi um það,
til hvers íslendingar myndu
vilja nota raforkuna, ef efnin
væru nóg. Það er til ljósa, suðu
og til að hita heimilin .
En allri notkun rafmagns-
fer fram með hröðum fetum.
Hver uppfinningin bætist við
aðra ...
Vel gæti hugsazr, af ' ?tióli
ódýrrar raforku mynduðust
skilyrði fyrir ýmis konar iðn
að, sem nú er ókleift að stunda.
Rafmagnið, eða hvítu kolin, er
auðsuppspretta landsins. í
bili er sú uppspretta seld og
leigð útlendingum, sem láta
hana liggja ónotaða. Verkefni
komandi ára er að flytja þessa
eign heim. Friða suma fossana,
þá sem fegurstir eru, en nota
hina til að létta daglega strit
ið, hita og lýsa heimilin".
1942
Þingsályktun um raforku
mál afgreidd á Alþingi 4. sept
ember. Tillagan var flutt af
Framsóknarflokknum. í álykt
uninni segir svo: — „Alþingi
ályktar að kjósa fimm manna
nefnd, er geri tillögur um fjár
öflun til þess að byggja raf-
veitur í því skyni að koma
nægilegri raforku til ljósa,
suðu, hitunar og iðnrekstrar í
allar byggðir landsins á sem
skemmstum tíma, enda verði
raforkan ekki seld hærra verði
sveitum landsins en stærstu
kaupstöðum á hverjum tíma.
Jafnframt ályktar Alþingi
að fela ríkisstjórninni að láta
fara fram, undir umsjón raf-
magnseftirlits ríkisins, rann
sókn á skilyrðum til vatnsvirk.i
unar í fallvötnum landsins og
því, hvernig auðveldast sé að
* fullnægja raforkuþörf iands
j manna hvarvetna á landinu.
sérstaklega hvort hagkvæmara
sé á hverjum stað að vinna ork
una í smáu orkuveri í námunda
við notkunarstaðinn, eða taka
hana úr sameiginlegri orku
veitu, sem lögð yrði ffá stærra
orkuveri um einstakar sveitii
og kauptún eða heila tands
hluta“
Þessi ályktun er grundvöllur
inn að þeirri sókn. sem haldið
hefur verið uppi í raforkumál
um.
1942-1945
Milliþinganefnd i raforku
málum, undir forystu Jörunda,
Brynjólfssonar alþingismanns
ítarfar og semur frumvarp til
raforkulaga
1945-1946
Raforkulögin sett (Nr 12. 2
aprO 1946). Tillaga flutt af
Framsóknarflokknum um jöfn
unarverð á rafmagni, en þá
felld með litlum atkvæðamun.
1947—1948
Ráðherrar Framsóknarflokks
ins fara með yfirstjórn raforku
mála samfleytt, nema nokkrar
vikur 1950.
Orkuverið við Andakílsá
tekur til starfa í nóvember og
er þá þriðja stærsta orkuver
landsins.
1951
Ríkið kaupir öll vatnarétt-
indi í Þjórsá. Eysteinn Jóns-
son, fjármálaráðherra, útvegar
lán hjá Alþjóðabankanum til
virkjana Sogs og Laxár.
1953
Laxárvirkjunin tekur til
ctarfa írafossvirkjunin tekin
í notkun. ÁKveðið með stjórn-
arsamningi, að frumkvæði
Framsóknarflokksins, að gera
á næstu 10 árum stórt átak í
raforkumálum.
1954
Með forustu raforkumálaráð-
herra, Steingríms Steinþórs-
sonar, var stjórnarsamningur-
inn framkvæmdur með 10 ára
áætlun um rafvæðingu lands-
ins og um leið tryggðar 250
milljónir króna til framkvæmd-
anna. Þetta staðfest með við-
auka við raforkulögin, nr. 53,
21. apríl 1954. Framsóknar:
menn flytja á Alþingi tillögu
um jöfnun raforkuverðs. Ríkis-
stjórnin leggur fram frumvarp
á Alþingi um heimild til að
taka lán til virkjunar Efra-Sogs.
Þverárkirkjan vígð.
1955
Framkvæmdir við Grímsár-
virkjun hafnar og þar með
grundvöllur að raforkukerfi
Austurlands.
1956
Ilafin virkjun Mjólkurár og
þar með grundvöllur að raf-
orkukerfi Vesturlands.
1957
Ríkisstjórnin (Eysteinn Jóns
son, fjármálaráðherra) útvegar
lán til virkjunar Efra-Sogs og
framkvæmdir hafnar þar af
bllum krafti.
1958
Hornsteinninn lagður að
stöðvarhúsinu við Efra-Sog.
1959
Orku hleypt á rafveitu erfið
4 Efrafalls-virkjuninni
1964
Framsóknarmenn flytja þings
ályyktunartillögu þar sem
skorað er á „ríkisstjórnina að
ce!a raforkumálastjóra og raf-
orkuráði að ljúka hið allra
fyrsta framkvæmdaáætlun um
rafvæðingu allra sveitaheim
ila, sem ekki hafa nú þegai raf-
magn frá samveitum eða sér-
stökum vatnsaflsstöðvum. og sé
áætlunin við bað miðuð að
rafvæðingunni verði að fullu
lokið á árinu 1968.“