Alþýðublaðið - 07.01.1955, Qupperneq 5

Föstudagnr 7. janúar 1955
ALÞÝÐUELAÐ!©
TELGANGURINN er sá að
leitast við með nokkrum orð-
um að gera fyrst grein fyrir
aðalelnkennum spámannanna
<og skýra jafnframt frá því,
sem greinir þá frá öðrum. Síð-
an verður vikið að skáldunum
og reynt að benda á einstök
atriði í sálarlífi þe.rra. Mun þá
sýna sig, að ýmislegt er þeim
sameiginlegt, skáldunum og
íSpámönnunum. Svipuð sálræn
fyrirbæri koma fram hjá hvor
um tveggja. Sálarástand
skáldsins, er hann yrkir, er að
ýmsu áiþekkt sálarástandi spá-
mannsins, er hann veitir við-
töku guðmælunum og flytur
'þau. Mismunurinn á innihaldi
hvors um sig, guðmælanna
annars vegar.og skáldverkanna
hins vegar, er að sjálfsögðu
augljós.
Eðlilegt er. að: spurt sé:
Hvað er spámaður?
Það er engan veginn eijns
auðvelt að svara þeirri spurn-
Sngu og virzt gæti í fljótu
bragði. Það er þvert á móti
erfitt að finna nákvæma og við
unandi skilgrein'.ngu á því
hugtaki. Það liggur að vísu
beint við að segja — og' ér í
sjálfu sér rétt, að spámaður sé
..maður trúarinnar“ — homo
religiosus —. spámennirnir
eru ekki stjórnmálamenn, sið-
bótamenn, hugsuðir eða heim-
spekingar. Lærdómur eða vís-
índi einkenna þá ekki, en
stundum geta þeir jafr.framt
verig rithöfundar og skáld. En
enginn spámaður hefur komið
fram án þess, að hann vær:
fulltrúi og talsmaður einhverr
ar trúar eða trúarbragða. Spá-
menn eru gæddir þeim hæfi-
leika að geta á sérstæðan og á-
hrifaríkan hátt öðlazt snert-;
ingu við guðdóminn. Þeir fá
vitranir frá þeirri veröld, sem
þeir kenna við guðdóminn.
Þeir öðlast trúarlega reynslu,
sem veldur því, að ævi þeirra
og líf beinist inn á aðrar braut
ir en ella myndi.
Til eru þeir, sem að vísu
Séra Guðmundur Sveinsson:
grem
hafa öðlazt snertingu við guð- j
dóminn og mikla trúarreynslu ;
án þess að verða spámenn þar ,
fyrir. Það, sem skilur á milli 1
slíkra og spámannanna, er. að
hinir síðarnefndu. eiga að tak- *
ast það hlutverk á hendur að
birta öðrum reynslu sína Trú-
arreynslan má ekki verða
þeirra eigin eign eingöngu, ef (
svo mætti komast að orði. Þeir j
eiga ekki éinir að njóta henn- '
ar. Spámannsins er ekki að ■,
njóta, heldur að gefa. Þaðj
fyrsta, sem þannig verður sagt
um spámanninn, er, að hann
er boðberi.
En boðskapur spámannsins
er . ekki hans eigin. Hann er
gjöf guðdómsins. Spámaðurinn
bendir ævinlega til annars
meiri, sem stendur bak við
hann og býður, hvað boða
skuli. Æðri vitund og máttugri
talar geg.num hann. Hann tal-
ar í umþoði annars eða. á veg-
um . þess, sem heíur k?.Ilað
hann til þjónustu við sig og
hefur hann á valdi sínu. Spá-
maðurinn er þess fullviss, að
o.rð hans og hug.sanir eru ekki
runnar frá honum sjálfum.
heldur f-engnar að gjöf. Hugs-
uðurinn vinnur á verkstæði
skynseminnar, mættj segja, og
hann notar hugsunma sem
tæki. Hann raðar hugmynduxn
saman í kerfi eftir reglum rþk-
hyggjunnar og dregur ályktán'
ir af gefnum forsendum. Sþá-
maðurihn er hvorki grúskaran
um. líkur né vísindamann.n-
um. Hæfileiki hans og náðar-
gáfa er að taka á mót: því, sem
honum er gefið af Guði. Þess
vegna eru orð hans máttugri
en annarra manna, af því að
hann birtir og boðar v.ilja
Guðs, sem öðrum er dulinn.
En boðskapur spámannsins
GREIN ÞESSI fjallar um samanburð á spámönnum
og skáldunum og Ieiðir í ljós, að ýmislegt er eameigin-
legt með þeim. Svipuð sálræn fyrirbæri koma fram hjá
báðum, því að sálarástand skáldsins, er hann yrkir, er að
mörgu Ieytj áþekkt sálarástandi spámannsins,. er hann
veitir viðtöku guðmæíimum og fiytur þau. 'Í þessum
fyrri hluta greinarinnar er svarað spurningunni, hvað
sé spámaður, en í síðari hluta hennar er vikið að skáld-
unum og bent á einstök atriði í sálarlífi þeirra.
Séra Guðmundur Sveinsson.
og þó einkum framsétning er
önnur og ólík kenrarans, sem
fylgir ákveðnum rgelum í
kennslu sinni. Hann á 'heldnr
ekkert skylt við 'predikarann,
sem leítast við að hafa áhríf á
áhejTendur sína með því að
skýra og útlista ák^eðinn
texta. Hann er ekki sem fagn
aðarboðberinn (evangelisti),
sem flytur boðskap, „keryg-
ma“, um eitíhvað, sem gerzt
hefur. Hann er ekki votturinn,
sem ber vitni um það, sem
hann hefur sjáífur séð og
rejmt. Þeir. sem nú hafa verið
nefndir, láta aliir stjórnast af
rólegri íhugun og unxhugsun
fyrst og fremst, en ■ spámaður-
inn stjórnast — eftir eigin urn
mælum — af ,.andanum“ eða
guðdóminum, — við myndum
segja — ómótstæðúegum inn-
blæstri.
Það má að vísh skiígreina
orðið „innblástur“ á ýmsan
hátt. En næst hinu sanna mun
sú skilgreining komast. að inn
blástur sé í því. fþlginn, að hug
myndir og kenndir hópast að
meðvitundinni, en sá,; sem fvr-
ir slíkri reynsjR verðm-, finnst
hann sjálfur vera hlutlaus á-
heyrandi og jafnframt á valdi
annars og ekkert fá, ,að gert
annað en hlusta og hlýða. Slík
er að minnsta kosti revnsla spá
mannanna af innbiæstrinum.
Þegar innblásturinn hefui'
náð nægilegum stvrkleik í
verður hann að leiðslu („eks-
tasis“). Ekki hafa íræðimenn
orði'ð á eitt sáttir um það,
hver.su skilgreina skuli orð'ð
eða hugtakið „ekstasis". Stund
um hafa menn byggt skilgreín
ínguna á merkingu sjálfs’ orðs-
ins ■„ekstasis“. sem er grískt
Leiðslan er þá látin tákna sál-
rænt ástand. sem einkennist af
þeirri undarlegu tilfinningu,
að svo er sem sálin yfírgefi lílu
amann í fullri vöku og steíni
för um framandi heima, én
g'lat: sambandi við fvrra urp-
hverfi sitt. En gríska orðlð
,.ekstasis“ þýðir nSnast: „Það
að stíga Út úr sjálfum sér.“
Hefur verið þýtt „frá-séf-
numning“. En þessi skilgrein-
ing er ekkí fullnægjandi. Þessi
tilfinning, sem nú var lýsf,
getur, að því er tahð er, verið
til staðar án þess, að um raun-
verulegan ..ekstasls'* sé að
ræða, og orsakast af öðrum —-
að vísu skyldum.— hræringum
í sálarlífinu.
Önnur og eldri skilgreining
á hugtakinu er sú, að „ekstas-
is“ sé í raun og veru hið sama
o.g það .sálræna ástand, seip
nefnt hefur veríð I.upio myst-
ica“, — hin leyndardómsfulla
sameining. „Unilo.. imystiea"
éinkennist "afs;þeirri tilfinn-
ingu trúarhrifníngarinnar, að
sálin virðist fullkomlega Sam-
stillast og sameinast guðdóm-
inum. í ólý'sanlegr'i sælu og
lelðslú hverfur- ,sálin í skaut
guðdórnsins og meðvitundin
máist út í alverurmi. — En
þessi skilgreínlng cr sömuleið-
is ófuHnægjandi. „Unio myst-
ica“ ,sem sálrænt ástand'bygg-
ist nefnilega fyrst og fpemst á
ákveðnum trúarhugmyndum:
Guð er alveran eða- alvitundjn,
og sál mannsins er einn hlutl
hennar, eins og neist: af eldin-
um, dropi úr hafinu. Sú hug-
myn.d kemur einkar glöggt
fram hjá Einari skáldi Bene-
diktssyni í þessum Ijóðlinum:
„En ínnst-a hræring hugar naxns
hún hverfa skal, til upphafs
síns,
sem báran endurheímt í
hafið. —“
En „ekstasis“ er:hins vegar al-
gengt meðal trúflokka, sem
hvorki aðhyllast né þekkja
Framháld á 7. síðu.
í FJÖLLUM og frumskóg-
«m Bolivíu, Brasiiíu. Ecuador
og Perú búa margir hínna :nn
faéddu í þorpum við næsta
frumstæð lífskjör, og eru flest
þessi þorp svo smá, að þau
hafa ekki verið staðsett á
meinu landabréfi. En sum þess
ara þorpa búa yfir. læknis-
fræðilegum léyndardómum,
sem ef til vill myndu, — hvort
sem þeirra er að leíta í jarð-
veginum, vátninu, fæðunni, —
eða jafnvel líkama eða sál íbú-
anna, — valda gerbyltingu í
læknisfræði, ef takast mætti
að finna á þeim raunhæfa skýr
ingu.
íbúar þessara þorpa virðast
nefnilega með öllu, eða að
mestu leyt,i vera haldnir ó-
næmi gagnvart ýmsum þeim
sjúkdómum, sem læknar og
þeilsufræðingar um víða ver-
öld heyja nú harðasta baráttu
við. Meðal þeirra sjúkdóma
má nefna hjartabilun. krabba-
mein, malaríu, súllave'ki, tann
skemmdir og geðveiki.
ABKOMUMENN LÆKNAST
Allt í kringum þessi þorp,
jafnvel í : næsta nágrenni
þeirra, valda þessir sömu sjúk-
‘dómar kvölum og da'uða.
Þorpsbúar lifa yfirleitt. Við
ikjör, sern við mundum tæpast
kalla mannsæmandi. og þrifn-
aði er þar vægast sagt mjög á-
bótavant. Þegar aðkomumað-
TIL eru staðir, þar sem j
fólk virðist með öllu ónærtúý
fyrir vissum sjúkdómum, ogj
veit enginn enu af hverjuS
það ónæmi stafar. Frá þessuS
Ssegir í eftirfarandí greinS
jeftir bandaríska vísinda-1)
manninn Eugene Payne, en^
hún ér þýdd úr tímaritinuj
„Week“. ;
ur, er þjáist af einhverjum
næmum sjúkdómi, sem óþekkt
ur er í viðkomandi þorpum,
kemur þangað, væri aðiens rök
rétt að álykta, að slík heimsókn
mynd; vekja drepsótt meðal í-
búanna En þ.ví fer fjarri. Hins
vegar eru þess dæmi, að áð-
komumaður hefur orðið heil-
brigður eftir nokkra dvöl í
þorpinu. Hvers vegna?
Á rannsoknarferð minni um
Ecuador kom ég í hérað eitt í
austurhlíðum Andesfjalla,. er
Loja nefnist. Heyvði ég þar
sagt frá brezkum verkfræð-
ingi, sem lengi hafði þjáðst aí
of háum blóðþvýstingi og
snert af hjartabilun, og gátu
læknar ekki veitt honum neina
meinabót. Þótti fuRvist, að
hann mundi verða óvinnufær
með öllu það sem eftir vær;
ævinnar. Sökum þess hve all-
ar lífsnauðsynjar eru ódýrar í
Loja, auk þess sem landslags-
fegurð er þar mikil og loftslag
heilnæmt, fluttist hann þang-
að og hugðist dveljast þar það
sem hann kynni að eiga ólifað.
Eg heimsótti mann þennan.
Mér til undrunar virtisr hann
fílhraustur. Hjartað virtist í
bezta lagi og blóðþrýstingur-
inn eðliiegur. Hann sagði mér,
að þegar hann dveldist í Loja.
kenndi hann sér ekki nokkurs
meins, en um leið cg hann færi
út fyrir héraðstakmörkin,
sækti í sama horf og fyrr. ,.Af
hverju hyggið þér að þetta
stafi?“, spurði hann.
Væri þarna um eitt og ein-
stakt dæmi að ræða, mundi
maður álíta, að einhver óskilj-
anlegur beygur, sem sækti að
viðkomandi, þegar hann væri
staddur utan héraðsins, væri
hin raunverulega sjúkdómsor-
sök. En nú vill svo tli, að
hjartasjúkdómar eru með öllu
óþekktir meðal íbúanna í
þessu héraði, sem er 4400 fer-
mílur að flatarmáli. Og hjarta
bilaðir aðkomumenn, sem setj-
ast þar að, hljóta oft varan-
lega meinabót.
Að öðru Jeyti er Loja ekki
nein Paradís, hvað almenna
heilbrigði snertir. Fólk þar þjá
ist af malaríu, kóleru og tauga
veiki. Og í næstu héruðum
þjáist fólk af hjartasjúkdóm-
um eins og annars staðar.
Framhald á 7, síðu.
. Snííiingur í heimsókn --
FSÐL-UTONLEIKAR
FIÐLU SNILLIN G URINN
Isaac Stern hélt tónleika í
Austurbæjarbíói s.l. miðviku-
dag á vegum Tónl.starfélags-
ins. Honum var afburða vel
tekið, og fengu :nerm minna
að heyra en þeir vildu, vegna
þess hve tíminn er takmarkað
ur af kvikmvndasýningunni,
er fylgir á eftir.
Um leik Isaacs Sternes er það
að segja, að hann er vafalaust
sá bezti, er hér hefur hevrzt.
Maðurinn er virtuos af hæsta
gráðu og er eng:n goðgá að
nefna hann í söma andrá og
aðra mestu. snillinga fiðkmnar.
Fiðlan hans* syngur ýmist blítt
eða sterkt með meira valdi en
við eigum að venjast hér á
landi.
Efnisskráin var mjög fjöl-
breytt. Þarna voru gömlu
meistararnir og hinir nýju,
eins og Prokofieff, og var allt
spilað af sömu snillinni. Fyrsta
verkið á efnisskránni var Ada-
gio eftir Haydn, en síðan kom
Sónata í d-moll op. 108, nr. 3
eftir Brahms, fagurt verk og
vel flutt bæði af fiðlu og
píanói. Síðasta verkið fyrir
hlé var Chaconne eftir Bach,
sem leikið er án undirleiks.
Þessu virtuosaverki skilaði
Stern af afburða tækni og mik
illi tilfinningu.
Eftir hlé Iék Stern sónötu í
f-moll, op. 80 eftir Prokofieff,
sem er athvglisvert verk og
gerir miklar kröfur til ílytj-
endanna. Var verkið flutt af
snilli, ýmist með gneistandi
krafti eða undraverðri blíðu.
í Rondo Mozarts í útsetningu
Kreislers vár -vlrtuositetið í
algleymingi og sama má eegja1
um hið gullfagra lag La Fon-
taine d’Arethuse. eftir Szyman
owski. í hinni frægu Campan-
ellu eftir Paganini var flutn-
ingurinn og túlkunin slík, að
vart er hægt að ímynda sér,
að Paganini hafi sjálfur leikið
hana betur. — Sem aukalag
Iék Stern Valse sentimentale
eftir Tchaikowski, og hefðu á-
heyrendúr gjarna viljað heyra
meira, ef tíminn hefði levfti
Undirleikari Sterns er Alex-
ander Zakin, sem leikið hefur
undir með honum í mörg ár:
eru þeir því mjög vel samæfð-
ir og þekkja vel hvor annan.
Var. samleikur þeirra hrnn:
prýðilegasti.
Má segja, að Tónlistarfélag-
ið fari vel af stað á nýju ári
að bjóða upp á slíkan afburðat
listamann sem Isaac Stern.
, I ' G. G. ■ \