Alþýðublaðið - 22.01.1955, Blaðsíða 5

ILaugardagTir 22. janúar 1955
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
> >
^ GREIN þessi, scm birtisí ^
Ví Árbók Fornleií'afélagsins S
Sfyrir 1954, fjallar um há-S
S karlaróðra þá, er kölluðust S
S doggaróðrar, e.iiis og höf-S
^ undurinn minnist þeirra á '
\ , \
■ Ströndum, svo og áhöldin,
^ sem notuð voru, og vinmi- ^
^ aðferðirnar á opuum sliip- ^
( um. (
ÞEGAR komið var til miða,
var drekinn tekinn og for*
hlauparinn festur í hann. Drek
inn var þannig útbúinn: Tré-
bútur, um 150 sm langur; á
annan enda hans voru festar
tréflaugar, er mynduðu kross,
um 75 sm langar, og voru þær
venjulega úr eik, úr um það
foil miðjum armi hverrar flaug
ar var svo negldur trébútur,
sem náði á miðjan iegg drek-
ans. milli þessara búta var svo
fyllt með grjóti og riðcð^ net
yfir. í hinn enda drekans var
svo settur öflugur kengur.
Forhlauparinn var keðja, um
10—15 faðma löng. og var hún
fest í drekakenginn með Keðju
lás. í hinn enda forhlauparans
var svo línunni fest. L-'nan
var kaðall, sem legið var fyrir,
og var gefið út af henni eins
og þurfti í hvert sinn, en þar
réð um dýpi og eins ef hvass-
viðri var og þungur sjór, því
að báturinn varð að liggja
kyrr. Línan var svo fest um
hnýfil bátsins.
Því næst var að hafa t.l fær
In. Fyrst var sóknin tekin:
hún var stór krókur með um
25 sm langan legg og bugscærð
í hlutfalli við legglengdina;
við krókinn var fest grönn
keðja, rúmlega faðmslöng; v.ð
efri enda þeirrar keðju kom
sakkan eða sóknarstcimiinn;
hann var útbúinn þannig, að
sæbarinn, aflangur hnullungs-
steinn var valinn hæfilega
foungur; á báðar hliðar hans og
iyrir endana var klöppuð rauf;
utan um steininn var svo snú-
ið sverum vír (líkt cg grönn-
•«m steyputeini), sem féll í
raufina og hafðar Ivkkjur á
foáðum endum. í aðra lykkjuna
var svo keðjunni eöa sóknar*
íaumnum fest, en í hina lykkj
una kom sóknarbálkurinn;
foað var kaðalþ. um 2 faðma
langur, og var hann til að
varna því, að hákailinn klippti
færið, ef vaðatmaðurinn
renndi svo langt niður í hann,
að hann gleypti sóknarstein-
Bjarni Jónsson frá Ásparvík:
inn; ennfremur þegar hákarlinn
■bylti sér, þá skrapaðist færið,
ef það lenti á búknurn. Færinu
var svo hnýtt í hinn endann á
sóknarbálkinum. Á sóknar-
önglinum voru 2 agnhöld,
annað fram undlr odd eins og
venja er á öllum ör.glum, hitt
var neðanvert við miðjan legg.
Nú var að beita krókinn;
var það gert með selspiki, og
varð það að vera vel verkað,
annars leit sá grái ekk: við
því. Fyrst voru skoinar nokkr
ar kantaðar beitur um 8 sm á
kant, og var þeim stungið alla
leið upp fyrir efra agnhald og
var það bil á krókleggnum
fyllt af svoleiðis bitum og gátu
þeir aldrei fallið niður í bug-
inn á króknum, því agnhaldið
hélt við. Því næst var skorin
aflöng, oddmjó beita, um 20—
25 sm löng, sem kölluð var odd
beita. hún féll niður í buginn
á króknum, og lafði mjórri end
inn niður eins og beitan hafði
lengd til. Hákarlinn byrjaði á
því að sjúga þá beitu, og ef
honum líkaði lykt og hragð, þá
vildi hann líka ná í það, sem
var beitt upp á legginn. og
varð vaðarmaðurinn ao finna
það á því, hvernig hann tók í
oddbeituna. hvenær hann
gapti til að ná í meira, og var
þá færinu rennt út um 1 faðm.
Var það kallað að setja í, því
færið var strax dregið til baka.
og var þá hákarbnn fastur á
því. Ekki þótti ve’ sett í nema
krókurinn væri fastur niðr: í
maga á hákarlinum.
Þegar búið var að beita
krókinn, var færinu rennt út.
Síðan var tekið grunnmál, það
er að önglinum var lyft frá
botni, og var það um 4 faðm-
ar. Því næst var færið sett fast
og farið að laga tú í bátnum,
hafa öll áhöld á sínum á-
kveðna stað. Þvi næst fengu
mennsér bita að borða, því sá
grái var vanur að láta bíða
eftir sér. Það þótti ágætt. ef
vart varð við hann eftir 2 klst..
og stundum gat hann látið
bíða eftir sér eitt og tvö sjáv-
arföll. Venjulega var hann ör-
astur um liggjandann (það er
Hákarlaveiðarfæri frá höfundi greinarinnar.
fjöruna); þá dró úr straum, og
færin lágu beint að botni, og
var það kallað að bera hehn. Á
flóði aftur á móti var stund-
um svo mikill straumur. að á
60 faðma dýpi bar færin út,
svo að 90 faðmar voru úti eða
meira. Venjulega var revnt að
leggjast í byrjun útfalls, og
væori eitt.hvað ve: ulegt um há-
karl, fékkst hann þegar fór að
líða að háfjöru.
Venjulega var hver hákarl
dreginn af einum mann>. Þó
kom það fyrir, ef hákarlinn
var stór og dýpi mikið. að tveir
drógu sama hákarlinn. en
meira þóttl það metnaöarmál
afla sjálfur
Barnahjálp Sameinuðu Þjóðanna
að draga sinn
hjálparlaust.
Þegar hákarlinn kom að
borði, var fæ.rt í hann. Til þess
voru notaðir stórir járnkrókar,
sem kallaðir voru ílærur. Við
þær var fest sterkum kaðli, um
faðmslöngum, og var hann
kallaður ífæruband. Venju-
lega voru tveir. sem færðu í,
hvor með síria ífæru og þótti
bezt að færa í augun á hákarl-
inum. Með snöggu átaki var
I svo hausnum kippt upp á borð
1 stokkinn, þannig að hnakkinn
sneri upp, og tók þá þrlðji mað
ur hnallinn og rotaði hákarl-
inn; til þess að rota hann
þurft; ekki nerna eití högg, ef
það kom á réttan stað. Hnall-
urinn var trékylfa, um 120 sm
löng, með hnúð á þe m endan-
um. sem lenti á hákarlshausn-
um. Nú þurfti að losa krókinn,
sem eins og áður er sagt var
oítast niðri í maga. Þá var kri-
an tekin. Það var aflangt á-
hald úr tré með klauf á neðri
enda. Nú var klaufinn: rermt
niður eftir sóknartaumnum og
niður í buginn á króknum. Því
næst var króknum ýtt neðar
og kríunni haldið fastri í bugn
um og hvort tveggja dregið
upp úr hákarlinum. Því næst
var gómbíturinn tekinn. Það
ábald yar þannig, að fremst á
tréskaft um 120 sm langt var
sett iárnskeifa og voru endar
hennar bevgðir út frá skaftinu
og mynduðu hvassa odda.
iÞessu var stungið upp í hákarl
| inn og féll þá efr: skolturinn
niður á þessa odda og sat þar
fastur. Nú stóð skaítið mest-
allt inn af borðstokknum og
myndaðist þannig vogarafl,
þegar ýtt var á skaftendann
niður í rúmið. svo að hákarls-
trjónan lyftist upp fvr’.r borð-
stokkinn. Þá var skáhn’n tek-
- ' ' 'i i
j |in; það var sveðja mikil, blaðið
'úr járni . um 75 sm langt og
jeins og 2 sm breitt. skaftið var
um 60 sm langt. Skálmin var
rrijög biturlegt vopn og gevmd
í tréhulstri. sem kallað var
skc'ðar, til að forðast slysa-
hættu, og fékk sá, maður alvar
lega áminningu, er gleymdj að
stinga skálminni í skeiðar,
þegar hann var búir.n að r.ota
hana. Með skálminni var
stungið í gegnum hákarlstrjón
una og skorið kringlótt gat,
um 15 sm í þvermál: því næst
var farið með henriina inn í
gaf.ð, tekið í mænuna og hún
dregin úr hryggnum. Það var
kallað a‘Ö tvumba. Það kom
varla fyrir að mænan slitnaði,
en ef hún slitnaði, var sá há-
karl skorinn upp í bát’nn, það
er í hæfileg stýkki, og allur
innbvrtur. því bar sem mænan
varð eftir var líf'í búknum, og
begar átti að hafa slíkan há-
(Frh. á 7. síðu.)
RÚMLEGA 31 000 000 börn
og barnsafandi konur nutu á
ýmsan hátt aðstoðar Barna-
hjálpar Sameinuðu þjóðanna
árið sem leið. Það eru um 10-
000 000 fleiri en nutu aðstoðar
Barnahjálparinnar árið þar
áður.
Barnahjálpin, sem er þekkt
um allan heim undir skamm-
stöfuninni UNICEF, hafði á
s.l. ári til umráða og úthlutun-
ar um 17 milljónir dollara
(277 440 000 krónur), sem var
skipt milli 215 velfarnaðará-
ætlana í 88 löndum og lands-
svæðum. í þessari tölu eru
jnnifalin 13 landssvæði. sem
fengu aðstoð í fyrsía sinni, þar
af 5 í Afríku.
Á árum áður lagði Barna-
hjálp SÞ aðaláhei’zluna á að
foæta úr hreinu neyðarástandi
í þeim löndum Evrópu, er
styrjöldin hafði geisað. Síðar
var Barnahjálpinni beint að
heilsuvernd barna og barnshaf
andi kvenna. Einkum hefur
verið lögð áherzla á, að veita
slíka aðstoð og heilsuvernd í
strjálbýli víðs vegar um heim,
þar sem aðstæður til heilsu-
verndar voru mjög bágbornar.
Á s.l. ári var dlík aðstoð veitt
í 30 löndum, fyrst og fremst
með það takmark fyrir augum.
að heilsuvernd yrði haldið þar
áfram í framtíðinni, sem hluti
af almennri heílsuvernd, sem
hafi bætandi áhrif á fjárags-
og atvinnulíf viðkomandi
þjóða.
NÝJAR ÁÆTLANIR
Næstum því fjórða hluta af
fjárveitingu Barnahjálparinn-
ar árið sem leið var varið til
nýrra heilbrigðis- og hrein
lætisáætlana. Til dæmis veitti
UNICEF í fyrsta :nnni aðstoð
til bættra mjólkuvframleiSdlu-
skilyrða og til stofnunar
heilsuverndarstöðva í Afríku.
Þá veilti UNICEF, einnig' í
fyrsta skipti, alls um sem svar
ar um 4 milljónuni íslenzkra
króna til sjö áætlana, er miða
að bættu neyzluvatni og lok-
ræsakerfi í sveitahéruðum í
Asíu, Suður-Ameríku og í
Grikklandi. Þá veitti UNICEF
fé í fyrsta si-nni árið sem leið
til ráðstafana til að bæta úr
augnveikl. í Egyptalandi og ,á
Spáni og til heilsuverndar í
skólum í Honduras.
Margar nýjar áætlanir
gengu í þá átt.að bæta úr hita
beltis-sárasýki (yaws). sem er
hryllilegur sjúkdómur í rnörg
um hitabeCÉislöndum, en sem
nú er hægt að læksia með einni
penícillin innsprautingu.
Meiri hluti, hjálpar UNICEF
á árinu sem leið var áframhald
á mjólkurgjöfum, meðalagjöf-
um, veitingu skordýraeiturs
og tækja í heilsuverndarstöðv
ar. eða til áframhaldandi bar
áttu gegn berklaveiki og hita
Framhald á 7. síðu.
- BRIDGE -
S.
H.
T.
L.
D. 1
6
3.
9, 7,
6, 3
10, 9
S.
H.
T.
L.
G. 6
3
A. D. 8, 7, 5
Spaði er tromp. Suður spilar út og norður og suð-
ur eiga að fá 7 slagi.
Lausn í mæsta laugardagsblaði.
S
s
s
5:
s
s
s
S
I
S
s
s
s
s
V
s
s
S
s
s
s
s
s
s
Lausn á síðustu þraut.
m
Slagur
1
2
3
4
5
V
s. —
H. —
L. —
T. —
N
S.
s.
s.
T.
9
10
G.
• A.
S. — K.
A
S. — 2
S. — 6
L. — 5
T. — 7
S. — 8
s
s
- ^ .
s
s
s
s
s
s
s
s
s
T. — 2
L. — G.
L. — A.
T. — 4
T. — 5.