Tíminn - 25.03.1965, Blaðsíða 6
(■
18
TÍMINN
FIMMTUDAGUR 25. marz 1965
Hálendi íslands' er víðáttumik-
ð og úrkoma er þar mjög mik-|
1. Stór fljót falla þvi víða af há-
endinu til sjávar og geyma þau
nikla orku. Talið er, að virkjan-
eg orka í þeim fallvötnum, þar
em þannig hagar til, að virkjun-
irskilyrði séu sæmilega hagkvæm
;é samtals 35.000 GWh á ári, eðaj
J5.000 millj. kílówattstunda. ,
Af þessari orku er lang mest!
i Suðurlandi, mest í Þjórsá og
Ivítá og í þeim ám, sem x þærj
alla, en þær eru orkumestu vatns
öll landsins með samtals tæp-
ega 14.000 GWh á ári.
Raforkuskortur
Aukning á ahnennri notkun1
•afmagns til heimila og þess iðn-
aðar, sem ekki er sérlega frekur
vera ódýr, þrátt fyrir vatnsaflið.
— Eftirfarandi tafla sýnir* áætl-
að orkuverð frá ýmsum virkjun-
um, sem athugaðar hafa verið, og
kemur þar ljóslega fram, hversu
miklu dýrari hinar minni virkj-
anir eru heldur en hinar stærri:
Samanburður á raforkuverði
frá ýmsum virkjunum. Verðið er
áætlað kostnaðarverð við stöðvar-
vegg.
Búrfell, fullvirkjað,
210 MW, 8,6 au/kwk
Búrfell, hálfvirkjað,
105 MW, 10,3 — —
Búrfell, minni virkjun,
70 MW, 12,3 — —
Kláffoss í Hvítá í Borg.
13 MW, 15,3 — —
Brúará, Efstadal,
22 MW, 17,7 —
Hveragerði, gufuvirkjun,
30 MW, 16,7 — —
| fram undan eru á köfnunarefnis-
i verksmiðjunni í Gufunesi verði
hagnýtar aðferðir, sem ekki eru
j sérlega raforkufrekar.
; Þá hafa einnig verið kannað-
j ar ýmsar aðrar greinar iðnaðar;
j einkum á sviði efnaiðnaðar og i
‘ málmiðnaðar, sem nota mikla •
orku, en jafnan hafa menn á síð-
ari árum staldrað við alúmín-
bræðslu í sambandi við slíkar at-
huganir.
Rekstur útlendra
Atvinnuvegir okkar íslendinga
og þá sérstaklega útflutningsat-
vinnuvegirnir eru mjög einhæfir.
Aukin fjölbreytni í framleiðsl-
unni er nauðsyn og hún hlýtur
að koma. Framleiðsla á alúmíni i
eða önnur framleiðsla af því tagij
á sviði efnaiðnaðar eða málm-
Helgi Bergs
Virkjunarmálin
komin í eindaga
,il raforku, er að jafnaði taiin
/era um 7% á ári. Raforkunotk-
xn okkar fslendinga nú, er um
xað bil 640 GWh á ári og er því
!jóst, að mikið er óvirkjað í land-
nu og orkan dugir okkur með
xeirri aukningu, sem ráð er fyrir
gert, fram yfir árið 2020 og jafn-
/el þó að helmingur allrar orku,
sem til er í landinu, væri ráð-
-tafað til orkufreks iðnaðar um-
;ram þá almennu aukningu, sem
ráð er fyrir gert, mundi vatns-
orkan duga okkur fram yfir árið
.010. Árleg aukning orkunotkun-
ar í landinu er nú um 45 GWh
i ári, en það svarar til virkjunar,
sem hefur 10 MW afl á liverju
iri (MW þýðir 1000 KW). Nú
ru liðin 7—-8 ár síðan síðast var
■áðizt í virkjun fallvatns á íslandi
)g er því orðið fyllilega tíma-
xært að ráðast nú í nýjar virkj-
nir, enda er svo komið nú þeg-
ir, að alvarlegur raforkuskortur
;r orðinn í landinu, sem m. a.
irtist í því, að Áburðarverksmiðj
m fær ekki næga orku til starf-
ækslu sinnar.
Það hefur því þegar verið dreg-
,ð of lengi að í’áðast í nýjar
/irkjanir og frekari dráttur er
neð öliu óverjandi enda verður
sívaxandi hluta orkuþarfarinnar
nætt með olíufrekum varastöðv-
im, þar til úr rætist með næstu
vatnsvirkjun.
Nú er það þannig með raforku,
jins og önnur gæði, sem notuð
xru í stórurn stíl í landinu, að
pað skiptir þjóðfélagið megin
máU, hvað kostar að afla henn-
ar, en þar sem markaður okkar
er svo lítill, sem raun ber vitni,
vegna fámennis í landinu, þá hafa
nöguleikar þjóðarinnar til þess
að nýta raforkuna veriö mjög
takmarkaðir, og hefur því aðeins
verið fært að ráðast í mjög smá-
ar virkjanir hverju sinni, en smá-
ar virkjanir eru hlutfallslega
miklu dýrari en hinar stærri. Raf-
orka hér á landi hefur því fram
til þessa verið langt frá þvi að
Orkufrekur idnadur
Það hefur þess vegna lengi ver-
ið mönnum íhugunarefni, á hvern
hátt mætti nýta afgangsorkuna
t’rá stórri virkjun á hagkvæman
hátt, eða með öðrum orðum, a
hvern hátt mætti stækka orku-
markaðinn í landinu verulega á
skammri stundu. Margir mögu-
leikar í því efni hafa verið kann-
aðir. Ef til vill kemur mönnum
fyrst í hug sá möguleiki, að nota
rafmagn í stórum stíl til upphit-
unar. Raforka til upphitunar get-
ur við ýmis skilyrði verið mjög
hagkvæm og hagkvæmari en inn-
flutt olía, en þá er þess að gæta,
að gera ráð fyrir, að eftir
landsins liggja við jarðhitasvæði
og jarðhitinn er þó mun hag-
kvæmari til upphitunar en raf-
orka. Það er því ástæða til þess
að gera ráð fyrir því, að eftir-
spurn eftir raforku til hitunar
gæti orðið nægilega mikil til þess
að taka við afgangsorku frá stór-
virkjun eins og nú standa sakir.
Þá hefur einnig verið kannað,
livaða skilyrði eru til þess, að
nota mikla raforku í þágu iðn-
aðar þ. e. a. s. skilyrði fyrir orku-
frekum iðnaði í landinu.
Áburðarverksmiðjan í Gufunesi
var fyrsta skrefið i þá átt, en
í þeirri verksmiðju er framleidd-
ur köfnunarefnisáburður með
mjög orkufrekum aðferðum og
þar sem verksmiðjan er nú þeg-
ar orðin of lítil og hlýtur xð
Iiggja fyrir að stækka hana í ná-
inni framtíð, þá er ekki óeðli-
legt að mönnum detti í hug, að
þar sé nokkum markað að finna
fyrir raforku. En svo er þó tæp-
lega sökum þess, að á síðari ár-
um hafa verið teknar upp nýjar
og hagkvæmari aðferðir við fram-
leiðslu köfnunarefnisáburðar, en
þær aðferðir eru ekki orkufrek-
ar í sama mæli og hinar fyrri
og mundu því ekki kalla á mikla
aukningu raforkunnar. Það er á-
stæða til þess að gera ráð fyrir
því. að við þær stækkanir. sem
iðnaðar, sem nota mikla rafoi’ku,
yrði tækniþróun okkar íslend-
inga tvímælalaust lyftistöng. Það
myndi opna okkur ný svið og
veita bkkur h'ý viðfahgsefni í
næstu framtíð. Gallinn á þessu
er þó sá, og hann er ekki lítill,
að við höfum það ekki nú fyrst
um sinn, á valdi okkar sjálfra, að
byggja upp slíkan iðnað. Við yrð-
um því, ef til kæmi, að sætta
okkur við það að erlendir aðilar
ættu slíkan rekstur í landi okkar.
Þetta er óhjákvæmilegt sökum
þess, að bæði hráefnislindimar
fyrir þennan iðnað og eins mark-
aðirnir fyrir fullunnu vörumar
era á valdi erlendra hringa, og
aðrir geta ekki brotizt inn á þá
markaði. Ennfremur kemur þar
til skortur á fjármagni og þekk-
ingu hjá okkur fslendingum á
þessum sviðum, en væri slíkur
iðnaður á annað borð hafinn hér
þá er óhætt að gera ráð fyrir
því, að ekki mundi líða á löngu
þar til við íslendingar hefðum
sjálfir náð valdi á þeirri tækni,
sem þar er um að ræða, og stæðu
þá vonir til, að við gætum sjálf-
ir eignazt iðnað af þessu tagi ef
breytingar yrðu á mörkuðunum,
sem vel gæti orðið áður en lang-
ir tímar líða.
Það hefur jafnan verið geig-
ur í okkur íslendingum við það
að hleypa erlendum atvinnureksti
inn í landið, og það er sannar-
lega heldur ekki að ófyrirsynju.
Til skamms tíma hefur það ver-
ið háttur erlendra fjármagnseig-
enda, sem festa fé sitt í öðrum
löndum, að krefjast margs konar
fríðinda og sérstakra réttinda.
sem sums staðar hafa leitt til
þess, að fyrirtæki þeirra hafa
ekki lotið sömu lögum og lands-
menn sjálfir og náð óeðlilegum
tökum á atvinnulífi og þjóðfélags-
málum. í þessum efnum era skil-
yrði nú á seinustu áratugum orð-
in nokkuð breytt. Erlendir fjár-
magnseigendur verða nú víðast
hvar að sætta sig við að lúta
sömu iögum í einu og öllu og
landsmenn sjálfir og kemur auð-
vitað ekki til greina annað en
að þannig verði gengið frá mál-
um hér á landi, ef til kæmi.
Áhrif hinriá érlendú fjármagns-
eigenda era einnig minni en áð-
ur tíðkaðist vegna þess, að með
síaukinni tækni hafa slík fyrir-
tæki færra fólk í þjónustu sinni
og áhrif þeirra á atvinnulífið og
þjóðlífið eru því að sama skapi
minni. — Með þeirri almennu
tækniþekkingu, sem orðin er hér
á landi, verður einnig að gera ráð
fyrir, að starfsmenn slíks fyrir-
tækis yrðu innan fárra. ára ein-
göngu íslenzkir þó nokkrir er-
lendir sérfræðingar yrðu sjálf-
sagt að koma fyrst í stað, og ein-
sýnt er að setja það skilyrði frá
okkar hálfu, að íslendingar væra
í meirihluta í stjóm slíks fyrir-
tækis og ríkisvaldið ætti í henni
sína fulltrúa.
Tillögur Raforku-
málastjórnarinnar
Raforkumálastjómin hefur nú
nýlega birt tillögur sínar í virkj-
unarmálum, sem eru þær, að
byggð verði 105 MW virkjun í
Þjórsá við Búrfell. — í stóram
dráttum gerir tillagan ráð fyrir,
að virkjuninni verði hagað þann-
ig, að stífla verði gerð í Þjórsá
um 4 km fyrir norðan Tröllkonu-
hlaup á móts við Bjarnarlækja-
botna og nái sú stífla austur á
bóginn alla leið í Hekluhraun til
að koma í veg fyrir að Þjórsá
kynni að flæða niður á Rangár-
velli í miklum vexti. Með þessari
stíflu yrði myndað lón í Bjarnar-
lækjabotnum, en úr því lóni
yrðu byggð afrennslisgöng gegn-
um Sámsstaðamúla og . niður að
stöðvarhúsi, sem stæði við Fossá
í Þjórsárdal. Þessi afrennslisg^ng
yrðu gerð fyrir rúmlega 200 rúm-
metra rennsli á sek. og þar sem
þama er liðlega 100 metra fall-
hæð fæst með þessum hætti altl
að 210 MW virkjun. Önnur mann-
virki en aðrennslisgöngin yrðu þó
fyrst í stað aðeins fyrjr 105 MW
virkjun, en síðar væri hægt að
bæta við fleiri vélum og auka
önnur mannvirki með tiltölulega
minni kostnaði.
Gert er ráð fyrir, að virkjun
þessi ásamt háspennulínu til
Reykjavíkur kosti 1050 millj. kr.,
en það svarar til 10.000 kr. stofn-
kostnaðar á hvert kw og er það
mjög hagkvæm virkjun á okkar
mælikvarða hér á íslandi.
Nú háttar hins vegar svo til að
við íslendingar höfum ekki not
á næstu árum nema fyrir helming
þessa afls til okkar eigin þarfa
og væri hinn helmingurinn með
öllu ónotaður yrði virkjunin að
sjálfsögðu ekki hagkvæm. Þess
vegna miðast þessar tillögur Raf-
orkumálastjórnarinnar við það,
að samið yrði um að reist yrði
alumínbræðsla annaðhvort við
Faxaflóa eða við Eyjafjörð, og
jrrði þá lína lögð norður yfir há-
lendið, til þess að nýta afgangs-
orkuna.
Sá galli er þó á þessum tillðg-
um að undirbúningsathuganir
era ekki nægilega góðar til þess
að taka af öll tvímæli um þag-
kvæmni þessarar virkjunar. Ýms-
ir af okkar kunnustu sérfræðing-
um á sviði raforkumála hafa látið
í Ijósi þá skoðun, að þær for-
sendur, sem Raforkumálastjóm-
in hefur fyrir áætlunum sínum,
séu með öllu óvissar. Er á það
bent, að mikið , ísskrið er í
Þjórsá á þessum slóðum, sem tal-
ið er að myndi geta truflað raf-
orkuframleiðsluna svo mjög, að
áætlanir Raforkumálastjómarinn-
ar mundu ekki fá staðizt. Einn-
ig er á það bent, að aurskrið er
mikið í ánni. Mundi aur safnast
saman fyrir ofan stíflu og valda
erfiðleikum.
Hér skal ekki lagður neinn
dómur á það hversu mikið gagn-
rýnendur tillagna Raforkumála-
stjómarinnar hafa til síns máls,
en víst er um það, að æskilegra
hefði verið að fyllri rannsóknir
hefðu legið fyrir, sem hefðu tek-
ið af tvímæli xun ýms atriði, sem
era í óvissu og gera þessa fram-
kvæmd áhættusamari en hún
hefði ella þurft að vera.
Alúmínbræðsla
Að undanförnu hafa farið fi’am
viðræður ríkisstjómarinnar og
svissnesks fyrirtækis til að kanna
möguleika á því, að hið sviss-
neska fyrirtæki reisi hér alumín-
bræðslu.
Það umframafl, sem þarna er
um að ræða og alumínverksmiðju
væri ætlað, nemur 55 MW, en
verksmiðja, sem notaði það afl,
mundi framleiða um 30,000 tonn
á ári af alumíni og mxmdi heild-
arverðmæti þessa nema um 620
millj. króna á ári. Við slíka verk-
smiðju myndu væntanlega starfa
hátt í 300 manns og hreinar
gjaldeyristekjur af verksmiðjunni
era fyrstu 15 árin áætlaðar 160
millj. króna á ári, en síðar 190
millj. króna. Hreinar gjaldeyrls-
tekjur yrðu þannig Vz millj. króna
á hvern starfsmann svo að gjald-
eyrislega séð yrði þessi starfsemi
hagkvæm. Stofnkostnaður slíkrar
verksmiðju er áætlaður um 1500
millj. króna og á byggingartím-
anum, er áætlað að gjaldeyristekj-
ur íslendinga af bygggingu verk-
smiðjunnar yrðu rúml. 400 millj.
króna en við þá byggingu mundu
starfa nokkur hundrað manna í
2 ár
Ef það kemur í ljós í þeim við-
ræðum, sem yfir standa, að tak-
ast megi að ná hagkvæmum samn-
ingum um þessi efni, þannig, að
hagsmunir okkar íslendinga væra
Helgi Bergs skrifar um stórvirkjun og stóriðju