Alþýðublaðið - 28.04.1928, Side 2

■
HIif*ÝÐUBl£AÐIÐ
ALÞÝÐUBLABIÐ |
keraur út á hverjum virkum degi. j
Afgreiðsla i Aipýðuhúsinu við j
Hveriisgötu 8 opin frá kl. 9 árd. [
til kl. 7 síðd.
Sbrifstofa á saraa stað opin kl. j
91/*—IOVj árd. og kl. 8—9 síðd. t
Slmar: 988 (afgreiðslan) og 2394 j
(skrifstofan). \
Verðlag: Áskriftarverö kr. 1,50 á j
mánuði. Auglýsingarverðkr.0,15 [
hver mm. eindálka. j
Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan E
(i sama húsi, simi 1294).
Atvinnnrebstnr einstaklinga og
og rikisrekstur.
Þegar frumvarp til laga um
sildarbræðslustöðina var til um-
raeðu á alpingi um daginn, mæltu
ihaklsmenn fast með því, að ríkið
seldi félagi sildarútgerðarmanna
bræðslustöðvamar ,ef peir vildu
vjð þeim taka, og þá auðVitað
með því rnóti, að ábyrgjast fyrir
þá lán til þessa fyrirtækis.
Ef marka mætti orð þeirra, er
ræiddu um þetta mál, munru á-
heyrendur hafa skilið íhaldsménn
svo, að þeir álitu fé því, er lagt
tyrði í þetta fyrirtæki, betur borg-
áð í höndum einstaklinga en, ef
fyrirkomulag ríkisreksturs vaari á
framkvæmdinni. Mér virðist full
ástæða til að athuga betur stað-
reyndir í þessu máli.
Hingað til hefir sildarútgerð,
sem og önnur stórútgerð, verið
rekán hér á landi eingöngu sem
einkafyrirtæki. Þetta lofaða fyr-
irkomulag hefir því fengið að
sýna sig, en hver er reynslan?
— Athugið uppgjafir bankanna
og töp þeirra við þessa atvinnu-
rekendur, og athugið einnig, að
sjálfir hafa þessir menn, er ekki
hafa getað greitt skuldir sínar,
ráð á að halda sig eins og efna-
menn, og verður ekki annað séð
en að þeir hafi töluverð fjárráð.:
Almenningsálitið gengur þess
ekki helidur dulið, að þessir menn
ha:fi notað sér aðstöðu sína og
umráð þau, er þeir höfðu yfir
því fé, sem þeim var trúað fyrir,
og nota átti til útgerðarinnar, til
að draga sér af því nægjanlega
fúlgu fyrir sig að lifa af, með
hverjum hætti, sem þeim hefir
tekist að fela það fyrir skuld’-
heimtumönnum sínum. Menit, sem
skifta við Landsbankann og koma
þar oft, verða þes:s stundum var-
ir, að gjaldkeri sparisjóðsins kall-
ar alloft upp eigendur sparisjóðs-
bóka, er bera ýms nöfn önnur en
eigendanna, stundum eru þær al-
gerlega nafnlausar, stundum bera
þær einhverja tölu í stað nafns
eiganda, og stundum eru þær.
Skírðar hinum furðulegustu nöfn-
imn — „bók, sem heitir frú“ mun
ég einhvem tíma hafa heyrt kall-
iaða upp.
Finst þjóðinni það nú viðeig-
andi að nota aðalbankastofnun
Mennar fyrir felustað fyrir rang-
fengið fé, en ekki er að vita
nema svo sé, meðan mönnum líðst
að leggja fé inn í bankann uhdir
fölsku nafini?
Eftir hina mjög sorglegu
reynslu, sem þjóðin er búin að
fá af meðhöndlyn einstaklinga á
lánsfé, sem þeim er trúað fyrir,
ætti hiún nú að fara að skilja,
ftð einstaklingum er alls ekki trú-
andi fyrir svo miklu fé, sem þarf
til stórútgerðar hér á landi. Þeir,
sem byrjað hafa á stórútgerð,
hafa fæstir átt svo mikið fé sjálf-
ir til að leggja í fyrirtækið, að
þeirra eigið fé gæti verið aðal-
stofn fyrirtækisins, og sumir
hafa sjálfir ekkert átt til að byrja
með. Er vafalaust, að lán, er veitt
hafa verið til útgerðar, hafa oft
verið mjög illa trygð, og stund-
um alveg óforsvaranlegt að
fleygja peningum i ' einstaka
menn gegn svo lítilli tryggingu,
og væri ekki nema réttlátt að
hinir hálaunuðu bankastjórar
bæru einhverja ábyrgð á því, ef
þeir lána út úr bönkunum fé með
svo liítilli forsjá.
Or því búið er að afhemda ein-
staklingnum lánsféð, hefir hann
ótakmörkuð umráð yfir því. Þeg-
ar að gjalddaga kemur, getur
hann verið kominn með það til
Suður-Ameríku eða hver veit
hvað. Hann getur veitt fyrir það
fisk — og ef bankinn ekki tek-
ur veð í fiskinum, —• selt hann
í útiöndum og lagt féð, sem hann
fær fyrir fiskinn, inn í banka
hvar sem hann vill í heiminum,
sagt svo að hialli hafi orðið á
rekstrinum og fengið uppgjöf
eftir islenzkri venju; er mjög trú-
legt, að þetta hafi stundum átt
sér stað hér.
Einu sinni var Björn Kristjáns-
,son alþingismaður bankastjóri
Landsbankans. Beiddi þá sá, er
þetta ritar, iím 200 kr. lán i
bankanum, en svo stóð á, að hann
skuldaði áður bankanum 150 kr.
Um þetta 200 kr. lán neitaði
bankastjórinn, og var ein af á-
stæðurn hans fyrir neituninni, að
bankinn vildi ekki lána einstök-
um mönnum lán á lán ofan.
Þessa atviks get ég hér af því,
að nú virðist þessi sami maður
vilja lána síldarútgerðarmönnum
ekki óálitlegri upphæð en þarf
til að koma upp og reka síldar-
bræöslustöð ofan á aðrar þeirira
iskuldir.
Atvinnuhættir nútímans út-
heimta það á mörgum sviðuim,
að stóriðja sé rekin; hér er það
útgerðin, er heimtar stórfeldast-
an rekstur og mesta fjárþörf, en
reynslan hér hjá okkur hefir
beinlínis kent þjóðinni það, að
svo miklu fé, sem þarf til út-
gerðaratvinnureksturs í stórum
stíl, er einstaklingum ekki trú-
andi fyrir. Það er talið eiga sér
stað, að skuldir einstakra útgerð-
arfyrirtækja komist upp í 10
milljónir kr. Er nokkurt vit í að
trúa einstaklingum eða jafnvel
mjög fáum venslamönnum fyr-
ir slíkri fjárhæð? Og er það ekki
með öllu óverjandi, svo mikil
þurð sem er á rekstursfé hér á
landi? Vitanlega er í sjálfu sér
miklu meira vald gefið í hendur
slíkra manna heldur en ráðherr-
anna hvers um sig. Það liggur
í augum uppi, ef rétt er álykt-
að, að fyrirtæki, er svona mik-
ils trausts njóta hjá þjóðinni,
eiga að rekast undir fylsta eftir-
liti hennar. Og er það ekki mik-
ið hyggilegra fyrir þjóðina, að
reka slík fyrirtæki á eigin á-
byrgð, heldur en á ábyrgð ein-
staklinga, er sjálfjr geta ekki lagt
fé í fyrirtækið nema sem litlu
nemur? Þegar þeim er nú feng-
ið féð í hendur og mega ráð-
stafa því sem sínu eigin, er þá
nema náttúrlegt að þeir freistist
til að gera sér gott af því á
einhvern hátt? Þessir menn hafa
margir litlu að tapa, en alt að
vinna.
Með ýmsu móti hefir samvizka
þjóðarinnar verið svæfð í þessu
efni. Þeim, sem valsa með féð,
hefir liðist að setja sjálfa sig
fyrir framkvæmdastjóxa við fyr-
irtækin fyrir árslaun, er nema
þeirri upphæð, er flestir alþýðu-
menn þurfa æfina til að vinna
fyrir, og ekki nóg með það, held-
ur hafa þessir framkvæmdastjór-
ar getað verið eins margir óg
venslamenniraiir.
Mér virðist nú kominn timi til
að þjóðin fari að hugsa um þetta
mál, og yfirvegi það í fullri al-
vöru, hvort ráðlegt er að halda
lengra áfram á þessari braut, því
hér verður ekki hetur séð en að
mjög fávíslega hafi verið stefnt
hingað til. Að visu er þess að
vænta, að þessu rnáli, síldar-
bræðslustöðinni, verði bjargað úr
höndum eftirlitslausra einstak-
linga, en hættan er alt af samt
yfirvofandi. Þegar um rikisrekst-
ur er að ræða, hefir ríkið og al-
menningur fullan rétt til að hafs.
alt það eftirlit með ráðvandri
meðferð rekstursfjárins, sem hægt
er að koma við. Menn verða að
athuga, að þegar ríkið verður
annaðhvort að bera ábyrgð á
fyrirtækinu eða lána féð til
reksturs þess, hvort sem það etr
fengið hjá Landsbankanum eða
öðrum innlendum peningastofnun-
um, að þá er það fé þjóðarinn-
ar, sem farið er með, alveg eins
fyrir það, þótt einstaklingar eigi
að ráða yfir fyrirtækinu; en þá
er vitanlega miklu hyggiiegra að
ríkið ráði sjálft yfir fyrirtækinu,
alveg eins og hver einstakur mað-
ur vill ráða yfir rekstri þess fyr-
irtækis, er hann leggur fé sitt
í, hitt er fávizka, er sprottin er
af mjög afvegaleiddum hugsun-
arhætti.
I. G.
Þiusræða eða blaðagrein?
Það hefir löngum þótt við
brenna, ab ræður sumra þing-
manna væru nokkuð á atunajn veg
í þingtíðindunum en þingsalnum.
Oft munu þó þessar breytingar:
vera smávægilegar og skifta litlu
máli. En á síðasta þingi hefiE
fyrst kastað tólfunum í þessu
efni. Höfuðmálgagn íhaldsins,
„Vörður“, hefir nú undan farið
birt langa grein, sem nefnd er
ræða Magnúsar Guðmundssonar
á eldhúsdeginum síðasta. Þeir,
sem hlustuðu á ræðu Magnúsar í
umrætt skifti, kannast mjög lítíði
við þessa blaðagrein hans. Þing-
mönnum, pallgestum og þingskrif-
urum, sem viðstaddir voru, þeg~
ar Magnús flutti ræðu sína h
alþingi, kemur greinin í „Verði“
undarlega fyrir sjónir, og þó sér-
staklega það, að hún skuli vera
kölluð þingræða.
Pallgestur..
„Vaka“ U. 1. hefti.
„Eimreiðin“ XXXIV.
1. hefti.
í þessum tímaritsheftum er mik~
ið efni og fjölbreytt. „Vaka“ Mef-
ir ekki í fram:mi nein bernsku-
brek, og ekki verða ellimörk séð
á „Eimreiðinni", því að hún er
með fjölbreyttasta móti.
Fremst í „Vöku“ er þýðing á
forleiknum úr „Lyga-Merði“ Jó-
hanns Sigurjónssonar. Ætti að
þýða „Ly.ga-Mörö“ allan og gefa
hann út. Þá er grein eftir Áma'
Pálsson bókavörð um nýja út-
igáfu íslenzkra fornrita. Önnur
grein eftir Árna er í heftinu. Heit-
ir hún „Um byltingu bolsivíka“j
Er það löng grein og ágætlegá
skrifuð. Er þar vel skýrt frá að-
draganda byltingarininar, og sikýxi
er útdrátturinn úr „kommúnistaá-
varpinu". En um þann hluta;
greinarininar, er skýrir frá foringj-
um byltingarmanna og ástandlrax
í Rússlandi, munu verðá mjög.
skiftar sfeoðanir. Auðséð er, að
höfundi liggja mjög fjarri skoðan-
ír „kommúnista", en það er einn-
Ig auðséð, að hann gerir sér fav
um að sjá alt sem skýrast og
xéttast fr,á peirrjt sjónarhæð, er.
hann stendur á, enda víkur hanní
þungum orðum ab þeim, er sjá
.slífea sögulega stórviðburði sem
rússnesku byltinguina gegn um
lituö gleraugu flokfcsofstækisins,
en hirða ekki um að komast að
Húsmæður
Dollar ~ stangasápan
hreinsar betur og er miklu
mýkri fyrir fötin og hendur-
nar en nokkur önnur
þvottasápa, TW§
Fœst vfðsvegar.
f heildsölu hjá
Halldóri Eiríkssyni,
Hafnarstræti 22. Sími 175.