Alþýðublaðið - 07.05.1928, Side 2

ttB&YÐUBBAÐIÐ
: ALÞÝÐUBLAÐIÐ [
| kemur út á hverjum virkum degi. |
IAfgreiðsla f Aipýðuhúsinu við |
Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd. j
til kl. 7 síðd. t
Skrifstofa á sama stað opin kl. [
9V, —101/. árd. og kl. 8-9 síðd. J
« Sisnar: 988 (afgreiðslan) og 2394 !
í (skrifstofan). [
} Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á j
J m&cuði. Auglýsingarverðkr.0,15 [
} hver mm. eindálka. ►
1 Prentsmiðja: Alpýðuprentsmi&jan [
; (í sama húsi, simi 1294). [
Einkasalaásteinolíii.
Ræða Haralds Guðmunds-
sonar á alþingi.
Þegar á pessu ári, 1917, virðist
pingmönnum pað Ijóst, að hent-
ugasta aðferðin og hagkvæmaista
á allan hátt sé að byggja olíu-
geyma. Um það kemst páverandi
ráðhcrra svo að orði, með leyfi
hæstv. forseta:
„Enn fremur geri ég ráð 'fyrir
þAd, að ekki verði komist hjá að
setja upp olíugeyma hér á landi,
að rninsta kosti einn, því að alt af
þarf að vera tii varaforði, t. d.
einn skipsfarmur."
Það er því bersýniiegt, að
mönnum hefir þá þegar verið
ijóst ,að miklu hagkvæmara væri
peningalega séð, að flytja olíuna
inn í „tankaskipum“ og hafa hér
geyma, þó að annað hafi orðið
uppi á teningnum, þegar verzilun-
in loks var tekin upp.
í umræðunum kemur það lífca
fram, að það er sérstaklega tvent,
sem vakir fyrir öytjendum máls-
ins. Annað er það, að tryggja
íandsmönnum olíuna með réttlátu
verði, en hitt er að sjá uin að
alt af séu nægar birgðir af oliu
ífl i landinu. En á hvorutveggja
lief/r orðið geysilegur misbrestur
á undanförnum árum. Dainska
steinolíufélagið hafði öll þessi ár
haft langmest af s.teinoiíuverzl-
uninni í sínum höndum. Um
starfsemi þess félags segir núver-
andi hæstv. forseti þessarar deild-
ar (B. Sv.) á þinginu 1917 meðal
annars þessi orð:
„Félagið setur mönnum afar-
kosti, skuldbindur menn með
skriflegum skuldbmdingum til
þess að verzla ekki annars stað-
ar, án þess þó að setja nokkra
tryggingu fyrir þvi, að geta ha;ft
næga steinolíu, bregst meira að
segja algerlega að birgja landið
að 0‘líu, þegar allra verst gegnir;
félagið lætur sér nægja að aug-
lýsa, að það eigi von á skipum
þá og þegar og varar menn við
að kaupa olíu annars staðar, en
oft hafa þessi skip ails ekki kom-
ið og jafnvel sannast, að sumar
slíkar auglýsingar voru blekking-
ar: einar, til þess að aftra fram-
kvæmdum annara um útvegun
vörunhar."
Þannig komst þessi hv. þm. að
orði 1917 um það félag, sem þá
um fiimm ára skeið hafði verið
svo að segja eitt um hituna, þrátt
fyrir það, þótt stjórnin hefði ai]-
an þann tíma vald til að taka
steinolíuiverzlunina í smar hendur.
Frv., sem stjórnin lagði fyrir
þingið 1917, nær góðu samþykki,
en stjórnin notar ekki heimiidina.
Þó sættu landsmenn stöðugt
mjög svo þungum búsifjum af
hendi steinolíufélagsins. Árið
1920, þegar yfirfærsluöTðugleik-
arnir eru sem mestir, gengur fé-
Jagið svo langt, að það neitar að
flytja inn olíu, nema því að eins,
að greitt sé úr yfirfærsluörðug-
leikunum. Einn af forráðamönn-
um félagsins átti þá tal við Pét-
ur Jónsson ráðherra, í stjórnar-
ráðinu, og þegar liður, á sam-
talið, segir hann: „Við flytjum
inn olíuna, en við ráðum verð-
inu.“ Það vi.ldi vera einrátt með
öllu um það, hvern hagnað það
tæki á olíunni. Stjórnin vildi ekki
sætta sig við þessi kjör, og varð
það til þess, að Fiskifélaginu var
hjálpað til að útvega farm af
steinolíu. Það sýndi sig, þegar
Fiskifélagið fékk sinn farm, að
það voru engin vandræði fyrir
steiholíufélagið að ná í oliu, og
verðið lækkaði að stórum mun.
H. 1. S. setti óðara verðið niður,
þegar farmur Fiskifélagsins kom.
Ég held, að þessi atburður hafi
valdið því öðru fremur, að loks
1922 afréð stjörnin að tafca aðisér
einkasölu á steinolíu. Ég hefi ver-
ið undrandi yfir því, að tvisvar
sinnum á tíu árum skuli hafa
verið samþ. heimild fyrir stjórn-
ina til einkasölu, en öll þau ár
hafa allar stjórnir látið undir höf-
uð leggjast að nota þessa heimild,
og öll þessi ár hefir sama félagið
rafcað sarnan stórfé af ofgoldinni
steinolíu, sem ' laindsmenn hafa
orðið að' fcaupa. Ég- er ekki svo
tainafróður maður, að ég treysti
mér til að áætla, hversu mikill
gróði félagsins hefir orðið á okk-
ur íslendingum þessi 10 ár, en ég
tel. engan vafa á, að hann sÉífti
allmörgum milljónum krória.
Ég get sagt það sem mína
skoðun, að ástæðjain til þess að
ríkisstjórnin notaði ,sér ekki einka-
söluheimildina fyrr en seint og
síðar meir, getur ekki hafa ver-
ið önnur en sú, að áhrif þessa
útlenda auðfélags voru svo rík
í landinu, —' þessa félags, sem
rúði landsmienn eftir beztu getu
— að þáð hindraði að einkasalan
yrði tekin upp.
Landsverzlunin, sem var sett
upp 10. febrúar 1923, gerði strax
mikilsverða umbót á verzluninni
frá því, sem áður var; þá var
hætt að flytja olíuna í trétunn-
um, nema að litlu leyti, en fiar-
ið að flytja í stáltunnum. Það
var geysilegur sparnaður, því að
trétunnur voru oft hriplekar, og
rýrnaði olían oft um 15—16o/o
og stundum enn meira. Forstjóri
landsverzlunar sá, að olíuverzl-
uninni yrði ekki komið, i. full-
komlega viðunanlegt horf með
þvi að flytja olíuna til landsins
og geymá í tunnum. Hann sþ,
að hinn bezti búhnykkur væri sá
að byggja olíugeyma, hæfilega
stóra fyrir olíuverzlun lands-
manna. Hann fékk því ekki ráð-
ið, að svo yrði gert, enda tók
Ihaldsflokkurinn við völdum ár-
ið eftir að einkasalan var upp
tekin, og nokkur hluti hans a.
m. k. var andvígur öllum einka-
sölum ríkisins. Ég tel, að það
hafi verið hið mesta glapræði,
að láta undir höfuð leggjast að
byggja olíugeyma. Og það er
trúa mín, að ef það hefði verið
igert, væri olíuverzlunin hér ekki
komin í það horf, sem hún nú
er í.
Þegar svo einkasalan er tveggja
vetra gömul, gerast nokkrir þing-
menn til þess á þimginu 1925
að bera fram þáltill. í Sþ. um að
leggja hana ;niður, en skylda jafn-
framt ríkisstjórnina til að halda
•áfram olí;uverzIuninni í frjálsri
samkeppni. —. Ég kem síðar að
því, hvers.u mikið samræmi er í
síðari hluta till. og þeim for-
sendium, sem fram voru bornar
fyrir till. í heild. Eiginlega var
bara ein aðalástæða færð fram
til stuðningis þessari tilí., nefni-
lega, að olían hjá landsverzlun
væri dýrari en hún myndi veröa
í frjálsri samkeppni. Þessu til
sönnunar voru lesnar upp ínarg-
ar tölur og reikningar, sem a-llir
sönnuðu sitt hvað. Aðalflm. till.
reiknaði t. d. út, að landsverzl-
,un seldi olíutunnuna um 15 kr.
dýrara en ástæða væri til og
hægt vaári að: fá hana fyrir í
frjálsri verzlun. Hinu meitaði eng-
inn, sem var annað aðalatriðið,
þegar lögin um einkasölu voru
samþ., að landsverzlun hafði alla
tíma séð landsmönnu'm fyrir
nægum birgðum. , Aðalrmótbáran
var því sú, að landsverzlun gæti
ekki selt með jafnlágu verði ein-s
og hægt væri að fá olíuna í
frjálsri samkeppni, þ. e. væri alls
ekki samkeppnisfær. AÖ þessu
athuguðu virðist næsta undarlegt,
að flutningsmemn skyldu leggja
til, að hún héldi áfram að verzla
með oliuna í frjálsri samkeppni.
Að þeirra áliti gerði það ekkert
gagn, en hlaut að baka ríkissjóði
tap. Auk þessa var sú ástæða
borin fram, að fjármagn það, sem
bundið var í verzlunimni, væri
ríkissjóði nauðsynlegt að fá iran,
til þess að borga með skuldir, og
einstakir menn gætu eims vel lagt
fram fé til verzlunafnekstursins.
Þáv. fjármálaráðh. (J. Þ:) hélt
þessu fastast fram, en hafði þó
fyrir fimm árum haldiÖ því fram,
að landsverzlunin yrði stærsta
þrotabú landsims. Nú vildi hann
láta þetta „þrotabú" horga skuld-
ir ríkissjóðs. Svona var sam-
kvæmnin. Var mikið deilt urn
iiiálið á þiriginu 1925, og vil ég
með leyfi hæstv. forseta taka
nokkrar setnimgar úr þeim um-
ræðum. Meira.
1- maí og
„Morgunblaðið41.
Alþýðumenn hafa, eins og
kunnugt er, valið sér 1. maí að
árlegum hátíðisdegi. Er það orð-
■in föst venja í öllum borgum
heimsins, þar sem alþýðumenm
hafa bundist samtökum um á-
hugamál sín, að þenrna dag safn-
ist menn saman og haldi dag-
inn hátíðlegan á ýmsan hátt, svo
sem meö hljómleikum, sön-g,
ræðuhöldum o. fl. og meðal ann-
ars með því að ganga í kröfu-
göngu um götur bæjarins. Eru
þá borin merki þeirra félaga, sem
alþýðuhreyfimgunni fylgja, og
spjöld, sem skráð eru á nokkur
atriði, sem alþýðuflokksmenn
gera kröfu til, að tekin séu upp
í löggjöfina o. s. frv.
Hér hjá oss hefir þessi siður
verið tekinn upp að dæmi flokks-
bræðra vorra erlendis. 1. mai
efna alþýðuflokksmenn og konur
til skrúðgöngu og ánnara hátíða-
brigða. Misjöfn er þátttaka
*
manna í þessari hreyfimgu, og[
mjög er hún misskilin af mörg-
um, einnig þeim, sem þó fylgja
kröfum jafnaðarmanma og viður-
kenna þær sem réttar.
Margir verkamenn og margar
verkakonur eiga mjög óhægt imeð
að taka þátt í hátíðahöldunum,
og sumir ómögulegt atvinnu
sinnar vegna, á meðam 1. maí
f-æst ekki lögtekinn sem frídag-
ur verkamanm. Andstæðmgar
alþýðusamtakanna eru mjög and-
vígir því, að verkamenn fái frí
frá störfum sínum þenma dag„
Verkamennirnir eru í þeirra aug-
um réttir til að bera hita og
þunga þ-esis dags eins og hinn-a.
Þeir þurfa ekki að auglýsa kröf-
ur sínar né vekja eftirtekt á miis-*
mun kjaranna, sem þeir eiga
flestir við að búa, og kjörum
hinna,
Af hverju er þetta? Hvað er t<
d. meira, þótt verkamenn eigi frí-
dag — alm-ennan frídag — heldur
en verzlunarmenn ? Þeir eiga 2,
á-gúst, og dettur engum í hug að
amast við þvi, jafnvel ekki húis-
bæridum þeirra. En að verkam&nn
hafi rétt til að hafa dagamun —
það er oflangt g-engið frá hug-
sjónum(!!) talsmanna þrælahalds-
ins, að íhaldsmönnum finst.
Húsmæður
Dollar - stangasápan
hreinsar betur og er miklu
mýkii fyrir fötin og hendur-
nar en nokkur önnur
MSy þvottasápa,
Fæst vfðsvegap.
í heildsölu hjá
Halldóri Eiríkssyni,
Hafnarstræti 22. Sími 175‘.