Alþýðublaðið - 10.05.1928, Blaðsíða 2
AíEÞÝÐUBE AÐIÐ
ÍALÞÝÐÐBLAÐIÐ
| kemur út á hverjum virkum degi.
} Afgreiðsia í Alpýðuhúsinu við
< Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd.
j til kl. 7 síðd.
5 Skrifstofa á sama stað opin kl.
J 9Vs— ÍO1/^ árd. og kl. 8 — 9 síðd.
i Simar: 988 (aígreiðslan) og 2394
’ (skrifstofan).
Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á
mánuði. Auglýsingarverðkr.0,15
hver mm. eindálka.
I Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan
; (í sama húsi, simi 1294).
Masalaðtfeinolía.
RæðaHaraids Guðmunds-
sonar á alþingi.
Svona lítur þá út um steinolíu-
verzlunina í heimimum, og er því
ekki' úr vegi að athuga, hvern-
ig henni er háttað hér heiirta. Er
það þá fyrst, að hingiað hafa öll
þessi félög, sem ég nú hefi nefnt,
teygt anga sína, nema rússneski
hringurirm. Héx eru undirfélög
frá Shell og Anglo Persian, og
loks er hér umboðsmaður fyriir
Standard Oil.
Það hefir nú fleirum en mér
fundist ástæða til að athuga af-
stöðu þessara félaga hér, því að
þann 19. jan. s. 1. felur stjórnar-
ráðið lögfræðingi einum hér í bæ
að rannsaka:
I fyrsta lagi: Heimildir þriggja
erlendra féiaga, þ. e. Shell, B. P.
og Standard Oil til að eiga eignir
og reka verzlun á fslandi, í öðru
lagi að athuga dótturfélög þáu,
er hringar þessir kunna að hafa
stofnað hér á iandi undir íslenzk-
um nöfnum, og í þriðja og síð-
asta iagi að rannsaka fjármagn
þessara félaga og alf, sem bendir
til þess, að fyrirtækin væru snið-
in eftir þörfum erlendra þjóða,
sem fyrir tilverknað þessara fé-
laga eða aðstandenda þeirra
kynnu að fá ofmikil völd yfir
atvinnulífi þjóðarininar, jafnvel
svo, að hættulegt væri fyrir sjálf-
stæði landsins.
Það, sem ég hér segi um félö'g
þessi, fyrirkomuiag þeinra og
fjármagn, er bygt á skýrslu þessa
manns ti'l stjórnarráðsins, dags.
21. febr. s. 1. Er þá fyrst að nefna
Standard Oil. Angi af því félagi
er steinolíufélagið D. Ð. P. A. og
angi þess hér á íslandi, Hið ís-
lenzka steinolíuhlutafélag, H. í.
S. Fastaignir ,á D. D. P. A. hér
engar, en umboðsmaður þess
hefir íengið á leigu skúra og
lóðir, sem H. I. S. á, og selur
þar oliu í umboðssölu fyrir fé-
lagið. i ,
Umboðsmaður þessa félags hér
er J. Zimsen kaupm. Hann rek-
ur verzhmina með þeim hætti,
að hann fær lánaða smátanka hjá
D. D. P. A„ sem hann siðan lán-
ar kaiupmönnum, sem hann sel-
ur olíu. Einnig lánar D. D. P. A.
honum olíuflutnmgabifreið. Við
þetta er auðvitað ekkert að at-
huga. En hitt er einkennilegra,
að Zimsen hefir tekið upp það
lag, sem steinolíufélagið hafði áð-
ur, að skuldbinda menn með
samningum til 5 ára til að verzla
við félagið; jafnframt skuldbind-
ur hann þessa viðskiftamenm sína
til þess, að selja ekki olíu til
þeirra, sem ,eru í samhandi við:
hin félögin eða verzla við þau
og til að kaupa hvergi olíu nema
hjá þessu félagi, D. D. P. A. Ég
vil nú með leyfi hæstv. forsieta
lesa upp sýnishorn, kafla úr ein-
um slíkum samningi. Ha’rm gild-
ir til 5 ára, er dags. 11. ág.
1927, og hljóðar þannig:
„Hér með staðfesti ég að hafa
frá því dag og til . . . keypt af
Jes Zimsen . . . alla þá hreins-
uðu steinolíu, sem ég þarfnast,
fyrir það verð og með þiekn skil-
málum, sem seljandi setur á
steinoliutegundum þess félags hér
á staðnum þa:nn dag, er steinofían
er afhent, og að öðru Ieyti sam-
kv. hins vegar rituðum söluskil-
málum.
Varan afhendfet eftir hendmni,
og má ég hvorki að öllu ;né
nokkru leyti beint eða óbeint
selja hana eða afhenda félögum,
firmum eða einstaklingum, sem-
selja vörur í samkeppni við stein-
oiíu D. D. P. A.“
Kaupendurnir verða samkvæmt
þessu að skuldbinda sig til að
kaupa olíuna fyrir ákveðið verð,
það er, siæta því verði, sem fé-
lagið setur á hana á hverjum
tíma, og þeir verða enn fremur
að skuldbinda sig til að selja
olíuna ekki vissum mönnum og
félögum,' hvork'i beint eðia óbeint,
og getur það sjálfsagf orðið erf-
itt stundum að greina sauði frá
höfrum. Víti liggja við, ef út af
er brugðið. Þar um segir svo í
samningnum:
„Haldi ég samning þenna ekki í
öllum atriðum, þar með er meðal
annars meint, að ég .eíngöngu
k,aupi alla þá hreinsuðu stein-
olíU', er ég þarfnast, hjá selj-
anda, þá skuldbind ég mig til,
án þess að samningur þessi að
nokkru leyti gangi úr gildi, ef
'seljandi krefst þess, að1 gefa
skilagrein fyrir, hve mikið ég hefi
keypt hjá öðrum en seljanda og
greiða seljanda í sekt 5 aura á
hvern steinolíulíter, sem ég hefi
keypt hjá öðrum firmum, félög-
um eða einstaklingum, sem selja
vörur í samkeppni við D. D. P.
A. . . . Slíka sek| ber mér að
greiða samstilndis."
Svo mörg eru þau orð. Ef D.
D. P. A. einhvern tíma þóknast
að heinjta hærra verð fyrir oliuna
en hin íélögin taka, og kaup-
andinn af þeim ástæðum eða öðr-
um kaupir heldur þar, á hann
að greiða D. D. P. A. 5 aura sekt
af hverjum líter. Og þessi samn-
ingur á að' gi.lda um 5 ár, til 11.
ág. 1932.
Það er bert, að hér er verið að
taka upp sama lag og áður,
me'ðan D. D. P. A. hálði hér fu.ll-
komna einiokun.
Þá kem ég að British Petrole-
um, sem erundirfélag fyrirAnglo
Persian og Landsverzlun hafði
samning við um kaup á oliu.
B. P. spurðist fyrir um það 1925,
hvort hægt myndi að fá leyfi til
þess að byggja hér olíutanka og
taka land á leigu, og fékk ját-
andi svar frá þáverandi ríkis-
stjórn. Síðast liðið vor gerði það
svo leigusamning við bæjarstjórn
Reykjavíikur um land uhdir geyrn-
ana og í haust bygði það 4
geyma í því landi, sem samtals
taka um 2200 tonn af olíu. Þar
sem félagið er útlent, hefir það
ekki leyfi til þess að rska hér
verzlun eða hafa umráð yfir
meiri fasteignum en leyfið og
leigusanmingurinn til tekur. Var
því stofnað islenzkt félag til að
annast olíusöluna hér fyrir það.
Þetta félag nefnist „H.f. Olíu-
verzlun lslajnds“, og í því eru
meðal aninara núv. hæstv. fjrh.
Magnús Kristjájnsson og hv. 2.
þm. Reykv. Héðin;n Valdimarsson,
auk ýmsra aníiara. Hlutafé þessa
félags er að eins 50 þús. 'kr.
eða um 2 þús. kr. meira en H. í.
S. nú hefir. Geymana fær það a<ð
láni hjá B. P.
Meira.
Sænska frystihússmáliO.
Eins og bæjarbúum er kunnugt,
er sænskt félag að reisa afarstórt
frystihús hér við höfnina á horn,-
lððinni við Ingólfsisitræti og Sölv-
hólsgötu, og á það að v.inna með
hinni svo nefndu Ottesens „lag-
ar“ frystiaðferð. Eins og réttilega
er bent á í „Vísi“ nýlega,
mun sjálfsagt vera hér um vænt-
anliegt stórgróðafyhirtæki að ræða,
sem að sjálfsögðu mun hafa
mikla þýðingu fyxtir atvinnuvegi
vora, sérs,taklega sjávarútveginn
í Reykjavík og grend.
Þar sem hér er líiklega um að
ræða mjög merkilega nýbreytni
um afurðasölu vora í framfara-
áttina, er það allvarh'ugavert, að
það skuii vera alútlent auðfé-
lag, sem kemst hér í einokunar-
aðstöðu um kaup og isölu á all-
verulegum hluta afurða vorra.
Hefir félag þetta fengið leágða
eina allra beztu lóðina við höfn-
ina, óuppsegjanlega um næstu 60
ár, svo að varla er unt að byggja
annað siamskonar frystihús við
Reykjavíkurhöfn. Þar sem félag
þ-etta vinnur með vinnuaðferð,
sem það hefir einkaleyfi á, og er
svona vel sett hér að öðru leyti,
má búast við, að um litla eða alls
enga samkeppni verði að ræða
við það. Það er því augljpst mál,
að í höndum útlendinga, sem
stjórna sliku fyrirtæki með hags-
munuim erlendra auðnianna einna
fyrir augum, getux vel far.ið svo,
að frystihús þetta komi að sára-
litlu eða alls engu gagni íslenzk-
um atvinnuvegum. Það er a. m.
k. ólíkiegt, að útlendingarnir farl
að gefa fiskimönmmum hér 'hærra:
verð fyxir fiskinn en þeir nauð-
synlega þurfa. En ef þetta ver'ður
eina frys'tihúsið hér af þessu tagi,
fá fis'kimennirnir áreiðanlega ekki
hærra verð fyr.ir nýjan fisk hjá
félaginu en gefið verður fyrdr,
hann í sait.
íslenzkur kaupmaður hér i bæn-
um, Ingólfur Espholin, mun hafa
verið frumkvöðull þessa fyrir-
tEekis og átt nðlalþáttinn í þvi, að
hrinda því af stað, ogerþeim,sem
þetta ritar, kunnugt um, að það er
rétí, að hinir erlendu meðstofn-
endur Espholins munu hafa brugð-
ist gefnum loforðum við hann og
varnað honum þátttöku í istofnun
og stjórn hins nýja félags, sem
ætlast hafði Verið tíl að hann ætti
mikinn þátt í.
Þessi framkoma félagsstofnend-
anna gagnvart islenzkum mönn-
um, þegar í byrjun, lofar engu
góðu um framkomu þessarai
manna gaignVart íislenzkum hags-
munum í framtíðinni. Mun
verða aflað nánari uipp-
lýsinga um þetta mál í heild, því
ekki mun vamþörf á, að almenn-
ingur fylgist vel með um slík al-
útlend stóijfyrirtæki hér á landg
sem þetta.
Khöfn, FB., 9. maí.
Japanar og Kinverjbr.
Frá Lundúnum er símað: í
raun og veru er nú stríð hafið á
milii Japana og Kínverja. Jap-
anar kröfuðust þess, að Kínverj-
ar fiyttu Suðurherinn frá Tsinam
— og sjö enskra mílna belti
beggja roegin Tsingtao járnbraut-
arinnar yrði algerlega friðað*
Einnig, að refsað yrði kínversk-
um liðsforingjum, er eigi sök á
drápi japanskia borgara. Kínvexj-
ar neitað.u að verða við kröfunni.
Því næst hófust bardagar milli
kínverska og japanska hersins,
Japanski herinn hefir tekið járn-
brautar- og síma-stöðina í Tsinan
og sprengt í lioft upp púður-
forðaibúr Kínverja.
Bretar vísa Carol Rúmeníuprinz
úr landi.
Brezk yfirvöld hafa vísað Car-
ol Rúmeníuprins úr landi vegna
þess, að hann hafi róið að því
ölJum árum, að íhaldsstjórninni
rúmensku yrði steypt af . stóii
Rúmenar handtaka þýzkan fretta-
ritara.
Frá Berlín er símað: Yfirvöld
í Rúmeníu hafa látið taka hönd-
um fréttaritara þýzka stórblaðs-
ins Vossische Zeitung og saka
hann um að hafa flutt ósannar
fregnir frá Rúíneníu.
íhaldið i Rúmeníu reynir að
seinka bændunum.
Rúmenska bændaförin gengur