Vísir - 03.04.1924, Blaðsíða 2

VtSíR
Hðfam fyrirliggfandi:
rafög odýras
I iir OllÍI
jaffræöingur, var fæddur í Eyjar-
liólum í Mýrdal 14. nóv. 1874. For-
eldrar hans, Guömundur Ólafsson
<>g Guöriin Þorst’einsdó'ttir, bjuggu
])ar um 30 ára skeiS, og var Hall-
dór yngstur 12 barna þeirra.
Æskuheimili hans var i gestgötu,
ÆÍjjektu gestrisnis og gæöaheimili.
Gtrömundur faöir hans var for-
inaður þar eystra, með róðrabát,
og talinn afbragös heppinn og
duglegur og bóndi góöur. Hann
var einnig fæddur og uppalinn i
Eyjarhólum, sonur Ólafs Högna-
sonar Sigurössonar, er þar reisti
bygö 1829. Móöir Halldórs var
Guörún, dóttir Þorsteins Þor-
steinssonar i Úthlíö í Biskupstung-
um og fyrri konu lians; Steinunn-
ar Jónsdóttur, írá Drangshlíö.
'Voru þær Steinunn í Úthlíö og
Ingveldur í Eyjarhólum systur.
Frá Eyjarhólum fluttist Halklór
meö foreldrum sínum aö Felli í
i.ömu sveit, og þaöan aö Laxnesi
I 'Mosfellssveit, árið j888. í Lax-
neífi misti hann móöur sína, og
faöir hans brá þar búi, áriö 1892,
ög fluttist þaöan.
Hjá foreldrum sínum átti Hall-
<ipr viö ástríki að búa, og höföu
þau ætlað sér aö koma honum eitt-
livaö til náms, en þaö dróst, vegna
erfiöra kringumstæðna, og varö
svo ekki neitt af því, fyr en hann
á eiginspýtur ruddi sér braut meö
J>rcki .og staðfestu.
Út á þessa braut lagði hann frá
Laxnesi, 18 ára gamall, félaus og
fremur heilsulítill; en með örugg-
um ásetningi um aö sigra erfiö-
leikana og vinna sér til fjár og
frama.
'Hann byrjaöi svo nám sitt, í
smiöjunni hjá Þorsteini Jónssyni,
járnsmiö í Reykjavík, og vann þar
venjulegan námssveinatíma, og
tók þaöan próf 1898, í júlimánuöi.
------En hann vann sér þar einn-
ig einstaka hylli húsbóiraa síns,
Þorsteins, og konu hans, Guðrún-
ar Bjarnadóttur, svo að heimili
jjeirra var honum síöan eins og
besta foreldra .heimili, og héist
vinátta þeirra æ síöan. Að loknu
járnsmiöanámi, var hann á alþýðu-
skóla í Reykjavík einn vetur. Og
sigldi ti! Kaupmannahafnar 1899.
Þar gekk hann á vélfræöaskóla
•og naut jafnframt tilsagnar í
ensku og þýsku. Var þetta erfiöur
námsvegur, þar sem einkis styrks
var að heiman aö vænta. En fyrír
dugnað og ástundunvið námiöfékk
hann hrós kennara sinna og hylli,
svo meö tilstyrk ]>eirra komst
hann í vinnu við stórskipasmíöi
í Kaupmannahöfn, og var viö véla-
smíÖar á Orlogsværftet frá 6. jan.
1900 til 4. júní 1901. Var hann
íyrsti íslendingurinn, sem þar
liaföi unnið, og þótti nýstárlegt;
var honum einnig þess vegna gef-
inn meiri gaumur, og aö síðustu
gefin þaöan bestu meðmæli. Þá
sótti hann um styrk til Alþingis,
en ekki haföi þingið ástæöur til
aö veita honum hann. í meömæl-
um þeim, sem félag íslenskra iön-
aðarmanna í Kaupmannahöfn gaf
Halldóri og fylgdi styrkbeiðní
hans til Alþingis, var komist svo
að orði: „Halldór Guðmundsson
hefir stundað nám sitt hér með
framúrskarandi atorku og einlæg-
utn vilja á aö ná í því sem mestri
fullkomnun. l lann hefir brennandi
áhuga á öllum framförum og góöa
hæfilegleika.“ — Próf í vélfræöi
tók hann 29. ágúst 1901, meö besta 5
vitnisburöi.
\?irtist nú ekki liggja antiað fyr-
ir, en' fara heim til íslands aftur
og fá þar eitthvað aö gera. En
ekki fanst Halldóri það; heldur
halda lengra áfram og læra meira.
í Kaupmannahöfn liaföi hann
kynst ýriisum námsmönnum, sem
læröu raffræöi og ltöföu mikla trú
á rafurmagi fyrir framtíöina. Lágu
leiöir flestra þeirra til Þýskalands,
þvi þar voru fullkomnastir raf-
fræöiskójar, og sterkastir raf-
straumar í notkun. Þangað stefndi
nú hugur hans; tvítugan halnar-
inn varö hann aö klifa, til þess
að komast þangaö. Heima á ís-
landi mundú verkefnin biöa. Óg
cnginn íslendingur hafði enn þá
sérstakléga lært til þess aö vinna
aö rafttrmagni. — Lækirnir og
fossarnir heima sttðuöu fyrir eyr-
um hans, og buðu fram krafta sína
til að lýsa 0g hita fátæku þjóðinni
hans, sent sát i kulda og hálf-
dimmu. — Og til Þýskalands legg-
ttr hann lciö sina. í gústmán. 1902
er hann kominn til Berlínarborg-
ar, meö litla vasapeninga og enga
von um styrk annafsstaöar frá, til
tiámsins, litt fær úm aö bjarga sér
á þýskri tungu-og öllum ókunn-
ugttr. En méð góð meömæli fyr-
verandi kcnnara sitma í Kaup-
mannahöfn. Fyrst i staö fékk hann
cnga vinnu, þvi frekar var þá at-
vinnuskortur í borginni. En fyrir
tilviljun eða hepni, fékk hann inn-
töku á verlcstæöi í Berlin, þar sem
smiöuð voru raftæki. Varö íslend-
ingsnafnið honum þar að góöu
liði. Yíirmenn verkstæöis þess
höfðu aldrei fvr séð íslending, og
því siður haft nokkttrn í vinnu.
Þótti þeim þvi mátulegt, að reyna
íslendinginn. Síöar gekk hann á
rafurmagnsskóla í Berlin og tók
þaöan próf áriö 1904, meö bestu
einkunn. Á þeim árutn mun hann
hafa notið einhvers styrks að
heiman.
Þó hér sé flótt yfir sögu fariö,
má sjá, af því, aö samskonar náms-
leið fara ekki aðrir, en einhuga
og þrekmiklir piltar, sem bjóða
erfiöleikunum hver vetna byrginn.
Að loknu námi í Berlín, hélt
Halldór heim til íslands, með
brennandi áhuga fyrir verklegum
framförum hér, í rafurmagni. Og
sest hér að sem fyrsti íslenskur
raffræðingur. Hér heima höföu
menn alnient þá ekki háar hug-
rityndir um nauösyn Jtessa máls;
efuðu margir, að ísland bæri þann
kosínað, sem af rafvirkjun leiddi
cg raffræðingur ætti hingað litið
erindi. Aftur voru aðrir, hér í
Reykjavík, sem ]>á þegar létu raf-
lýsa hjá sér og sýndu rneð því,
hvaö fxamar þeir stóðu fjöldan-
um, í þessu þarfa máli. Og Hafn-
íirðingar voru þá aö raflýsa, og
vann IJalldór aö því, áriö 1904.
Árið 1905 var hann yfirsmiður viö
Sögsbrúna og T906 var raílýst 1
Völundi og á Reykjafossi. Þannig
leggur rafurmagsaldan smáni sam-
an undir sig landið. Stöö er l>ygð
á Eskifirði 1911, í Vík í Mýrdal
1913, Vestmannaeyjum 1915—’i6
og á Bíllttdal og Patreksfirði 1916
—’Tp. Allar ]>essar stöðvar bygði
Halldór og vmsar fleiri smáraf-
veitur, t. d. í Þykkvabæ í Land-
broti, hjá Helga Þórarinssjmi, sem
þar bjó þá, — og er Þykkvibær
víst hiö fyrsta eða næst fyrsta
bóndabýli, sem raflýst er hér á
landi. Halldór fylgdist sérlega vel
nteð í öllum þeim nýrri breyting-
um og framförum, sem geröust í
raffræöi, og fór til Norcgs 1906,
til þess að kynna sér rafvirkjun
þar, til þeirrar fcrðar fékk hann
500 kr. styrk.
1 il Þýskalands fór hann, þegar
heimsstyrjöldin stóð sem hæst,
1915—’i6, og útvegaði ]>ar efni,
sem vantaði til stöðvarinnar t
Vestmannaeyjum. Var þá útflutn-
ingsbann á mörgu því frá Þýska-
landi, cn Halldór lét hvorki aftra
sér farartálma þá og hættur, er
a þeirri leið voru, né heldur út-
flutningshöftin. Efnið keypti hann
í Þýskalandi, og fékk útvegað und-
anþágu til ]>ess að flytja þaö. Ferð
þessi var næsta glæfraleg og erfið,
en á þann eina veg gat hann haldið
verki sínu áfram í Vestmannaeýj-
um og fullgert það.
Verslun rak hann í Reykjavík,
með raftæki og annað það, er að
starfi hans laut, og haföi jafn-
an sambönd við fullkomnustu
„firmu“ — bæði í Þýskalandi og
víðar. Lagði hann og hiö mesta
kapp á að hafa alla vöru og verk
hið vandaðasta og vel hæfa menn
í verki með sér. í áætlunum sín-
um um rafvirkjun, fór hann jafn-
an mjög nærrí sanni, og forðaðist
að eggja menn út í fyrirtækí meo
of lágum áætlunum, eöa með von-
um um minrii erfiðleika en raun
varö á. Þegar gasstöðin var bygö
fyrir Reykjavík, var Halldór þvt
snótfallinn, en vildi taka rafur-
magn.
Nærfeít 20 ár auönaðíst Half—
dóri að starfa að þessum áhuga-
málum sínum, og mun þess Iengf
merki sjást, að hann, sem braut—
ryðjandi raforkunnar hér á landi,
var hvorki handíumi né huglaus-
Hefði þó betur mátt nota vit hansf
og strit; en í il þess var þjóöm
ekki nógu gæfusöm.
Árið eftir aö Halldór kom heínr
frá Þýskalandi, kvongaöist hann
Guðfinnur Gísladóttur, frá Vest-
mannaeyjum. Faöir Guðfinnu var
Gísli Engilbertsson, verslunar-
stjórí, Ólafssonar frá Stóru-Mörk
við Eyjafjöll, en móðír hcnnar
Ragnhildur Þórarinsdóttir og Kat-
rinar Þóröardóttur frá Eyvindar-
múla í Fljótshlíð.
Kyntust ]>au Halklór og Guð—
finna i Kaupmannahöfn, en byrj-
uöu búskap sinn í Reykjavík 1905,
Var heimili þeirra hið prúðasta,
sambúðin innileg og einstakasta
reglusemi í öllu. Tvö börji tugn-
uðust þau: Gísla, sem nú er 17
ára gamall, I mentaskólanum, og
Hildigunni, 12 ára.
Halldór kendi sjúkdóms þess
íyrir mörgum árum, sem nú lelddi
liann til bana, eftir uppskurð á
LandakotsspítaJa, 15. mars s. I.
Að Halldóri er mikill mantt-
skaði, og sárt er hans saknað af'
vinum og vandamönnum. Manrt
var síglaður í viðmóti, skemtrnn
og gamansamur. Vinfastur og
JijáJpsamur. Sérlega glöggur og
gætinn í öllu og bar mestu ræktar-
semi til fósturjarðarinnar. Iíermí
vildí hann helga aít sitt starf, og
einhvern tínia mun hún geta metið
það rétt.
Kunnugur."
Khöfn 2. apríl.
LandráÖamálin í Bayern.
Símað er frá Múnchen: Málinu
gegn Hitler var lokið í gær. Var
Ludendorff sýknaður, en Hitler
dæmdur í þriggja ára kastalafang-
elsi. Dómur hans er þó skilyröis-
bundinn, þannig að hægt er að
náða hann eftir sex mánuöi.
Þegar dómfundinum var slitið,
bafði mikill mannfjÖldi safnast
saman fyrir utan dómhöJlina. Er
Ludendorff kom út, gullu við
fagnaðaróp mannfjöldans, er
íylgdi honum gcgn um borgina.
Blööin í Berlín telja dóminn hina
svörtustu svívirðing á þýskum.
dómsmálum og réttarfarí.
En þjóöernissinnar í Bayem
svara á þann hátt, að þcir setjæ.