Vísir - 11.04.1924, Page 3

VtSIR
Síld.
Eftir óskar Halldórsson.
[Mál það, sem hér ræSir um, er
svo vaxiö, aS sjálfsagt er aS út-
gerSarmenn leggi þar hvaS mest
til málanna. En svo er um þessa
ritgerð sem aörar, er blaöiö birtir
eftir nafngreinda höfunda, a'ö Vís-
ir gerir ekki orö höf. aö sínum, í
öllum efnum. — Ritstj.]
Þótt síld hafi aö sjálfsögöu geng-
iö upp að landinu um ómunatíð
og veiöst hér aö einhverju leyti,
cr óþarft aö rekja sögu síldveið-
anna lengra aftur, en til loka síö-
ustu aldar.
Nokkru fyrir aldamótin byrja
síldveiðar hér í landnætur, en rétt
cftir aldamótin breytist veiði-að-
feröin, og er þá farið aö veiöa
í reknet og herpinætur. Varöur
Siglufjöröur þá mi'östöð síldveið-
anna.
Árin 1902—1907 eru þaö aðal-
lega Norömenn, sem veiöarnai*
stunda, og taka þeir sér hver af
öðrum bólfestu á Siglufiröi til
söltunar á síldinni. Þetta gengur
vel, og flest árin verður ágóöi af
rekstrinum.
Eftir 1907 fara íslendingar aö
gefa síldinni gaum, svo aö nokkru
nemi. Ár frá ári eykst útvegurinn.
Síldin er söltuö til útflutnings,
bæði af íslendingum og útlending-
um, og fjórar síldarbræöslu-verk-
smiðjur (allar eign útlendinga)
eru reistar.
Árið 1915 er síldveiðin komin i
algleyming, og hafa þá íslending-
ar yfirhöndina á veiði og söltun
síldarinnar. Sildveiðin er þá orðin
einhver stærsti liðurinn í atvinnu-
vegum þjóðarinnar. — Er nú að
athuga, hvernig gengið hefir síð-
an með veiði, söltun og sölu síld-
arinnar.
Áriö 1916 er mikið síldveiðiár,
bæði fyrir Vesturlandi og Norður-
landi. Mikil síld söltuð og alment
gróði á framleiðslu og söltun.
Hefði ágóöi þó getað orðiö miklu
meiri, ef Englendingar, sem
keyptu síldina, hefðu ekki tafið aö-
flutning á tunnum hingað ; jafnvel
stöðvað tunnuskipin með öllu, þar
til síldveiðarnar voru úti um haust-
ið.
Árið 1917 birgja menn sig upp
fyrirfram af tunnum og salti, en þá
bregstveiðin,bæði fyrirVesturlandi
og Noröurlandi. Útgeröarmenn
skipanna tapa stórfé, og eins flest-
ir síldarkaupmenn, sem liggja meö
stórar birgðir af tunnum og salti.
Áð eins örfáir menn hafa ábata af
rekstrinum; þeir, sem hafa litlar
tunnubirgöir og kaupa síldina
nýja.
Árið 1918 er líka vandræða ár.
Veiðin bregst að mestu leyti, en
þá er afarhátt síldarverð, sem stór-
hjálpar mörgum. Enn eiga flestir
miklar tunnu og salt birgðir, sem
kostar þá mikið í viðhaldi og
rentutapi.
Árið 1919 er góð veiði frá Vest-
fjörðum, mikil við Strandir, en
treg frá Siglufirði. Þetta ár er
lagður fimm króna tollur á hverja
síldartunnu, til þess að fæla Norð-
menn og aðra frá að flytja hingað
nýjar tunnubirgðir, og var þetta
gert jafnt til þess að svæla út
gömlu tunnubirgðunum frá fiski-
leysisárunum, og til þess að afla
ríkissjóði tekna. Þetta ár er síld-
arverðið mjög hátt á sjálfri ver-
tíðinni (til 10. sept.) og allir, sem
seldu þá, stórgræddu. Aðrir vildu
spenna bogann hærra, í von um
áframhald verðhækkunarinnar, og
létu söluna bíða. En verðið hrap-
aði dag frá degi, og síldin grotn-
aði niður. Þetta ár er framleiðslan
dýrari en nokkru sinni fyrr eða
síðar. Töpin þess vegna ógurlega
mikil og tilfinnanleg. — Sama ár
byrja Norðmenn, svo nokkru nem-
ur, á söltun síldar utan landhelgi.
Árið 1920 er síldarútvegurinn
talsvert tekinn aö rýrna, vegna
örðugleika undanfarinna ára, sér-
staklega við ísafjarðardjúp. Þetta
ár er gott veiðiár, en slæmur síld-
armarkaður, svo að þess eru engi
dæmi, fyrr eða síðar. Það ár mun
engi hafa grætt á því að salta síld.
Jafnt þeir útflytjendur, sem seldu
þegar á vertíð, og hinir, sem frest-
uðu sölu i gróðavon, töpuðu allir.
Aftur græddu nokkrir framleið-
endur, sem seldu síldina nýja. —
Bankarnir kippa að sér liendinni
með lán til síldveiða. íslenska út-
gerðin minkar stórum. Fram-
leiðslukostmaðurinn mjög hár, og
töpin eftir því.
Árið 1921: Ágætt fiskiár. Fram-
leiðslukostnaðurinn minkar tals-
vert. Sæmilegt síldarverð. Þeir,
sem seldu fyrst, töpuðu lítils hátt-
ar, eða börðust í bökkum, en þeir,
sem lágu með síldina fram á vet-
ur og seldu seint, stórgræddu.
Árið 1922: Mikil veiði. Dágott
síldarverð í upphafi, og þeir, sem
seldu strax á vertíðinni, græddu
á rekstrinum. Þeir, sem lágu með
síldina fram á vetur og „spekúler-
tiðu“, töpuðu allir. Þetta ár eykst
útgerð og söltun talsvert, aðallega
af útlendinga hálfu og þeirra
leppa. Eins hafði aldrei verið jafn-
mikil veiði og söltun fyrir utan
Iandhelgi sem þetta ár. Söltun út-
lendinga utan landhelginnar liér-
umbil jafnmikil sem öll söltunin
í landi. Norðmenn fyrir utan land-
helgi fiskuðu vel og fyltu svo að
segja allar tunnur og öll skip sín,
cn þeir fóru fæstir heim til Nor-
cgs fyrr en seint á síldveiðitíman-
um, en þá var síldin fallandi, og
töpuðu þeir því flestir á útvegin-
um.
Árið 1923: Ágætis veiði á ís-
iensk skip, er geta stundað síld-
veiðina inni á fjörðum. Veðráttau
stirð mestalt sumarið og illmögu-
legt að veiða fyrir utan landhelgi.
Auk þess hélt síldin sig mjög nærri
landi og gekk Norðmönnum því
veiðin fremur illa. Þó er það ekki
cingÖngu að þakka slæmri veðr-
áttu, heldur einnig því, að land-
helginnar er í fyrsta skiíti gætt
sæmilega. — Enn er þess að gæta,
að þeir voru miklu færri, er fisk-
uðu fyrir utan landhelgi, heldur
en í fyrra. Þó veiddu 4—6 skip,
norsk, fyrsta skifti utan landhelgi
til sildarbræðslu og fóru með þá
bræðslusíld heim til Noregs, í
verksmiðjur þar. Þrátt fyrir það,
þótt þeir, sem fiskuðu fyrir utan
landhelgina, hefðu lítinn afla,
græddu þeir flestir á útveginum.
Þeir komu flestir seint, eða eftir
vertíð, til Noregs, og fengu því
hátt verð fyrir sildina, af því að
verðið fór síhækkandi. Flestir út-
gerðarmenn hér seldu sildina
snemma og höfðu þvi lítinn ágóða
á móts við þá, er seldu í lok síld-
veiðtímans, eða siðar. Síðastliðið
sumar var óvenjumikill afli og
mikið saltað. Voru margir orðnir
Iiræddir um, að alt mundi
„springa", þar sem saltsíldarmark-
aðurinn er svo mjög takmarkaður,
sem raun ber vitni um. Það, sem
bjargaði, var: 1) Færri Norðmenn
á veiðum utan landhelgi en áður
og tregur afli hjá þeim. 2) Land-
helgin varin betur en nokkru sinni
fyrr. 3) Að einn Svíi byrjar að
kaupa síldina og safnar miklu af
henni á eina hönd, og festir kaup
á meginhluta framleiðslunnar fyrr
en nokkurn varir, og á þann hátt
stjórnar markaðinum, og ábatast
vel á kaupunum. Þeir fáu, sem áttu
óselda síld hér heima eftir að Sví-
inn keypti upp, græddu vel. 4)
Að hefðu t. d. fiskast 25—30 þús-
und tunnum meira, svo sem mundi
hafa orðið, ef Kveldúlfur hefði
gert öll sín skip út og veitt eins
aðrir, þá hefði markaðurinn yfir-
fylst, Svíinn ekki þorað að kaupa
og að líkindum orðið tap á rekstr-
inum hjá' flestum.
Að framan er dregið fram í
stuttu ágripi síldarveiði, söltun og
síldarverslun nokkurra síðastlið-
inna ára. Má nokkuð af því sjá,
hversu erfitt hefir verið að glíma
við síldina og gengið á ýmsu. Hafa
hinir svokölluðu „síldarspekúlant-
ar“ oft fengið margar hnútur og
ill orð hjá ýmsum gösprurum al-
staðar að, sem hafa horft og heyrt
á, og komið með sina sleggjudóma
eftir á, en gleymt að koma með
athugasemdir, sem vit var í, í tíma.
Nú er svo komið, að af fram-
leiðslunni er aflað um 65% á ís-
Iensk skip, af þeirri síld, sem er
söltuð eða brædd í landi, en af
allri saltsíld og kryddsíld er að eins
25—30% íslenskt, hitt norskt,
danskt eða leppað á einhvern hátt,
og því nær allar síldarbræðslurn-
ifr í höndum útlendinga. Þetta sjá
allir góðir íslendingar, að er óþol-
andi, og að vér barnfæddir íslend-
ingar erum að verða að hornrek-
um Dana og annara útlendinga r
voru eigin laifdi. — Oss ætti að
vera hægðarleikur, að losna við
alla útlendinga, aðra en Dani, ef
þing og stjórn vill framfylgja þeim
lögum, sem nú eru í gildi, en því
miður gefnar alt of margar undan-
þágur frá. — Engu að síður sætum
vér þó með Dani eftir, sem reka
þenna atvinnuveg í skjóli sam-
bandslaganna, og eru þeir alt af
að stækka hreiður sitt hér á landi
ár frá ári. En til að losna við
Danina, verður þvi að taka til ann-
11. apríl 1924.
ara ráða, sem drepið mu-n á í
öðruin kafla þessarar greinar.
Síðustu árin hefir verið sama
sem ómögulegt, og í flestum til-
fellum alómögulegt, að fá stuðn-
ing banka til síldarútgerðar og
söltunar, og hefir það einnig orðið
til þess að hjálpa útlendingum til
]æss að draga hönkina úr höndum
vor íslendinga.
Fiskveiðalöggjöfin.
Fiskveiðalöggjöfin er sameigin-
leg um þorskveiðar og síldveiðar,
en ætti að vera aðgreind, vegna
þess, hversu þessar tvær greinir
fiskveiðanna eru ólíkar. Skal hér
haldið áfram að ræða um síldina.
Undanfarin ár hefir útlending-
um verið gefin undanþága til þess
að leggja upp hér á landi 1000
tunnur af síld af hverju skipi, til
söltunar, og ótakmarkað leyfi til
þess að setja síld á land til bræðslu
í verksmiðjunum. — Er nokkur á-
stæða til þessa? Nei. Vér eigum
miklu meira en nógan flota sjálfir,
til framleiðslu þeirrar síldar til
söltunar, sem telja má hæfilegt
fyrir þann markað, og eins til
verksmiðjanna, enda eru þær fáar
og lítilvirkar, að einni undanskil-
inni. Eins og stendur, er íslenski
skipaflotinn, er síldveiði gæti
stundað, miklu stærri en hæfileg
síldarsöltun og núverandi síldar-
verksmiðjur fá orkað. Herpinóta-
flotinn mun vera um 150 skip, að
botnvörpungum og þeim skipum
meðtöldum, sem þegar eru fest
kaup á erlendis. Ef hverju skipi
er ætlað að veiða 3000 síldarmál,
þá eru það samtals 450.000 síldar-
mál, auk allrar veiði á reknetabáta,
sem ætla má 50 þús. mál, eða með
öðrum orðum 500.000 mál samtals,
en alls var veiðin 300.000 mál síð-
astliðið sumar, bæði til söltunar
og bræðslu. — Er þá nokkur á-
stæða til þess að veita útlending-
um undanþágu til þess að leggja
sild á Iand hér, en halda íslensk-
um mönnum og skipum aðgerða-
lausum fyrir það?
Síldarverksmiðjur.
Þær síldarverksmiðjur, sem uú
eru til í landinu, starfa að mestu
með útlendu fjármagni og undir
stjórn útlendinga, sem fara burt
með öll auðæfin. Þetta þarf að
breytast, og verksmiöjumar að
komast í íslenskar hendur og und-
ir stjórn íslendinga. En til þess
að að koma því í framkvæmd, þarf
að gripa til alveg nýrra ráða, í
raun og veru nokkurs konar ófrið-
arráðstafana, sem ekki er rétt að
nota nema í sjálfsvörn.
Til þess að geta framleitt síld-
arlýsi og síldarmjöl úr 400 þúsund
málum á ári, þarf að hafa tvær
stórar verksmiðjur, aðra við
Strandir, hina við Eyjafjörð. Þær
mundu kosta um 3 miljónir króna.
Því miður er því vart að heilsa, að
einstakir menn, eða félög, hér á
landi geti lagt þetta fé fram, en
þótt svo væri, ynnist ekki að öllu
það, sem verksmiðjum þessum er
ætlað að gera, svo sem sýnt verð-
ur fram á innan skamms.