Vísir - 11.04.1924, Síða 4

11. apríl 1924.
VlSIR
Þaö, sem hér er þá fyrir hendi,
er, aö ríkiS setji þessar verksmi'Sj-
ur á stofn og starfræki þær, og
samtímis banni meS öllu öSrum
slíkan atvinnurekstur. MeS þessu
fyrirkomulagi einu, er hægt aS
bola Dönum frá, því aS ekki hagg-
ar þetta jafnréttinu, sem sam-
bandslögin heita Dönum.
íslenska síldin er meira verS-
rnæti en nokkuS annaS, sem enn
hefir fundist á þessu landi. Setjum
svo, aS þrjú einkaleyfi á atvinnu-
vegum vorum stæSu til boSa: i)
landbúnaSur, 2) þorskveiSar, 3)
síIdveiSi, — þá er þaS ekki minsti
efi, aS langsamlega hæst yrSi boS-
iS í einkaleyfiS til síldveiSanna. Ef
þessi þjóS ætti mann eins og Stin-
nes, mundi hann vart fást til aS
líta viS öSrum atvinnuvegum en
sildveiSunum. — Vegna hvers?
Vegna þess, aS síldin er í svo ríku-
legum mæli, og aS hún er lýsis-
meiri og mjölmeiri en nokkur önn-
tir síld heimsins. En fyrir hvorar-
tveggja þessar afurSir er heims-
markaSur, sem tæplega verSur yf-
irfyltur, en slíks hins sama er ekki
aS heilsa um aSrar afurSir vorar
Hvert verSmæti má þá vínna úr
þeim 400 þúsund síldarmálum, sem
verksmiSjur ríkisins gætu fengiS
til meSferSar? — Úr þeim mundi
fást 50—60 þúsund föt af lýsi, og
á aS giska 12 þúsund smálestir af
fóSurmjöli. Eins og verSlagiS er
nú, mundi þetta nema um 12—15
miljónum króna. Þó er öll aukn-
ingin ekki talin enn, því aS bæSi
mundi flotinn íslenski brátt verSa
aukinn, 0g eins gæti jafnvel komiS
til mála, aS veita útlendingum und-
anþágu til aS setja síld á land í
verksmiSjur vorar, í staS þess aS
nú veiSum vér fyrir þá.
Mönnum mega ekki blöskra
þessar tölur, sem aS framan eru
nefndar, því aS hér hefir veriS
rætt um smámuni eina, boriS sam-
an viS þaS, sem þaS gæti veriS,
enda eigi gert ráS fyrir meiri fram-
leiSslu en eitt eSa tvö einkafélög
hvalveiSamanna í Noregi afkasta
á einu ári. — ÞaS er alkunna, aS
engi félög í Noregi græSa á viS
hvalveiSafélögin. Þó segja NorS-
menn, aS hvalurinn gangi mjög til
þurSar, en engu aS síSur vex fram-
leiSslan. Er þaS eingöngu aS þakka
bættum skipum og veiSiaSferSum.
Ekki getur þó liSiS á löngu, aS úr
þessari aukning dragi. VerSur þá
ekki lakara, aS vér sjálfir séum
þá einráSir um síldina.
Þótt hér hafi veriS stungiS upp
á þvi, aS ríkiS taki aS sér síldar-
bræSslu, þá er þó alls engin nauS-
syn á þvi, aS þaS skifti sér af
framleiSslunni. Hana eiga einstak-
lingarnir aS fást viS, þótt rikiS
eitt annist verksmiSjurnar, til þess
aS hjálpa oss undan yfirráSum
útlendinga, efla atvinnu i landinu
og afla ríkissjóSi tekna.
Menn mega alls ekki skella
skolleyrunum viS þessum tillög-
um, 0g eigi láta þaS fráfæla sig,
þótt þeir sé á móti hinni svoköll-
uSu „þjóSnýtingu".. Þvx aS nú eru
útlendingar stórum aS auka verk-
smiSjur sínar, og meC nýtískuút-
búnaSi þeirra, mundurn vér fljótt
standa enn verr aS vígi viS fram-
leiSsluna, jafnvel þótt svo kunni
aS fara, aS áhugasamir menn hér
á landi reyni til aS koma á fót ein-
líverjum visi til innlends iSnaSar
í þessari grein.
jHér er fjöldi útvegsbænda, sem
engan verksmi'Sjurekstur getur
annast upp á eiginspýtur, ogmundi
glaöur fá ríkinu afurSirnar í heud-
ur. VirSist þetta gott og heilbrigt
fyrirkomulag. Má t. d. nefna
stærstu andstæSurnar i íslenskri
pólitík, þá hr. Ólaf Thors og hr.
Ólaf FriSriksson. Um þetta ættu
þeir aS geta sameinast. — Hr.
ÓlafurThors, sem á skipin og hefir
á þeirn háseta frá hr. Ólafi FriS-
rikssyni, er róa fyrir hlut sínurn.
— Hví geta þeir ekki lagt hlut
sinn inn í verksmiSjurnar, alveg
eins og skipshlutinn, og fengiö
sama verS fyrir lýsiö og mjöliS
sem Ólafur Thors?
Framkvæmdir og rekstur verk-
smiSjanna, sem ríkiS á og einstak-
lingurinn leggur hráefni til, er
mjög einfalt og létt framkvæman-
legt, og ætti aS geta oröiS hvor-
umtveggja til hagnaSar, alveg eins
og t. d. velútbúin lifrarbræSsla
tekur aS sér til bræöslu lifur af
nokkrum útgerSarmönnum. Legg-
ur til öll áhöld, kol, tunnur, vinnu
etc., og fær fyrir þetta kostnaö
sinni og einhvern hluta ágóSans
móti útgeröarmanninum.
SíldarverksmiSjur eiga bæSi sína
góöu og slæmu tíma, en þetta yrSi
farsælasta aöferöin í framtíSinni.
ÞaS þykir ef til vill ekki viöeig-
andi, aö tala um aS ríkiö taki mil-
iónalán, og fari aS blanda sér inn
í framleiSslu nú á tímum, þegar
menn og heilir stjórnmálaflokkar
ganga upp í því aö spara og nurfla.
ÞaS getur veriö mjög gott aS
spara, en sparnaöurinn getur líka
orSiS of dýr. — Eins er meS bank-
ana. Þeir eru látnir hafa sáralítiö
veltufé. Tökum dæmi: ÞaS er
maSur, sem á vel útbúiS skip,
ásamt veiSarfærum, hús 0g annan
útbúnaS í landi, alt skuldlaust.
Ifann hefir ráSiö sér menn, en hann
vantar salt í fiskinn, fæSi og kaup
handa skipshöfninni. Fer í banka
og biöur um lán. Fær ekkert. VerS-
ur aS hætta útgerSinni, lætur
skipshöfnina fara og ctur sjálfur
upp eigur sínar. Þetta getur geng-
iö um stund, en auSvitaS tærist út-
gerSarmaÖurinn upp meS tímanum.
— Eins gengur þaö fyrir þessu
landi. ÞaS er aS eins enn verri tær-
ing hjá því, því aö þaS getur eklci
losnaö viS fólkiS og fleygt því út
4 gaddinn, eins og útgerSarmaöur-
inn gerSi. ÞaS er xþessi athafna-
leysis og smásálarpólitík og sparn-
aSarvæl, sem fer verst meS land-
ið, en ekki hitt, hvort hægt er, eöa
ekki, aS murka lífiS úr einurn
barnakennara, biskup eöa prófes-
sor.
Á aðalfundi Fiskifélags íslands,
í febrúarmánuSi síðastl., var borin
itpp svofeld tillaga: „Fundurinn
skorar á stjórn Fiskifélagsins, aS
gangast fyrir því, aS leita til næsta
Alþingis um alt aS 50.000 króna
styrk, til þess aö gera xit tvö botn-
vörpuskip, er leiti fiskimiöa viS
Grænland næsta sumai\“
Till. var feld meS eins atkvæSis
mun. MálefniS er jafngott fyrir
þvi, en þaS sýnir ágætlega íhald-
iS og sparsemina, og hvaS menn
eru þröngsýnir, aS ekki skuli mega
fara fram á 50 þús. kr. til þess að
leita nýrra fiskimiða, á meöan hér
er aflalaust og botnvörpungaimir
bundnir í báða enda, öllum til tjóns
og skapraunar.
Hvemig er ástandið nú?
Eins og ástandiS er nú, eöa var
síSastliSiS sumar, þá er þaS óþol-
andi. Söltunin mest útlend, og virt-
ist hver útlendingur, sem vildi
salta síld í landi, hafa einhver ráS
til þess, og sagt var, aS kappróö-
ur hefSi veriS á SiglufjarSarhöfp,
til aS bjóSa útlendingum aöstoS
sína.
Skattar á síldinni eru ógurlega
háir og óbilgjarnir, til ríkissjóös.
Þaö er ekki níðst nærri eins rnikið
á nokkurum pörum atvinnuvegi ?
/andinu. Útsvörin á SiglufirSi eru
óhæfilega há og ósanngjörn. Fyrst
er lagt á sildina nýja og því næst
saltaöa. í vetur skrifaöi hr. Páll
Ólafsson, forstjóri Kárafélagsins,
grein í MorgunblaSiS, og kvartar
þar sáran undan þungum sköttum
og álögurn á botnvörpungaútgerö-
inni. — Þetta er hverju orSi sa-nn-
ara. Félagiö á tvö botnvörpuskip,
senx haldiS er úti mestan hluta árs-
ins og afla vel, segjum fyrir á að
giska eina miljón króna. En tökurn
nú aftur vélbát, er fer til Siglu-
fjarðar í tvo mánuSi og veiSir 4500
tunnur, saltar og kryddar síldina
sjálfur og selur alt saman fyrir á
aS giska einn sjötta hluta þess,
sem Kári fær fyrir framleiðslu
sína, en greiSir þó álíka gjöld í
ríkissjóS og í útsvar og báSir botn-
vörpungarnir. — Er þetta réttlátt ?
Síldarmatið.
Enginn efi er á því, að síldar-
matiö er bæSi of dýrt og of um-
fangsmikiS. í staS 25 undirsíldar-
matsmanna á SiglufirSi, sem eru á
föstum launum, ættu þeir aS vera
fimrn, og ætti verkefni þeirra aS-
allega aS vera, aS skera úr ágrein-
ingi milli kaupanda og seljanda
r.ýrrar síldar. Ef meta þarf salt-
aöa síld, gætu yfirmatsmenn út-
nefnt þá í hvert skifti, á líkan hátt
sem nú á sér staS um lýsismats-
ínenn.
Margir halda því fram, aS síld-
armatiS geti 0g þurfi aS vera full-
komnara en nú, og má hver halda
um þaS, sem vill. En þaS hefir
sýnt sig, aS hversu góS sem varan
er, og str.anglega metin, og komi
hún á fallanda markaö, þá hefir
hiS stranga mat ekkert aS segja.
Ef kaupandi vill ganga frá kaup-
unum, getur hann alt af fundiS
sér eitthvaö til, sem ótal dæmi
sanna, og þarf ekki lengra aS fara
en til hinna ágætu lögfræöinga
vorra, og spyrja þá um þaS, hvern-
ig slík deilumál hafi fariS fyrir
dómstólunum.
Sfldarsöltun.
Menn hafa ef til vill, viö lestur
þessarar greinar og athugun á-
standsins á síldarversluninni, eins
og þaS er nú, komist aS þeirri
niöurstööu, aS núverandi fyrir-
komulag sé óheppilegt.
í kaflanum um síldarbræöslu
var gert ráö fyrir, aS ríkiS tæki
þann atvinnuveg aö sér, en þaö
er ekki nóg. RíkiS verSur einnig
aS taka í sínar hendur söltun síld-
arinnar og útflutning hennar. MeS
þvi móti er léttur vandi, aS stilla
söltuninni svo í hóf, að hinn tak-
markaði markaöur hennar sé ekki
yfirfyltur, og sjálfsagt væri, aö
framleiSendur fengi jafnt verS
íyrir síldina, hvort sem hún færi
í söltun eSa bræðslu, nema hvaS
gæti komiS til tals að veita ein-
hverja uppbót fyrir söltunarsíld-
ina, þegar svo stæSi á, aö skipin
heföu haft betra af aS láta bíöa
aS skila henni til bræSslu.
Tillaga þessi er ekki framborin,
til þess aö hlynna aS „þjóSnýting“,
heldur vegna nauSsynjarinnar á
því, aö draga þenna atvinnuveg
að öllu í eigin hendur, sem ekki
yeröur gert á annan hátt, eins og
áöur er sýnt fram á. — VeiSin á
aftur á rnóti aö vera frjáls, og í
einstakra manna höndum. VirSist
engi hætta á, aS þetta geti eigi
samrýmst. ÚtgerSarmenn ættu aS
fá sanngjarnt verS fyrir síldina.
Hæfileg umboöslaun til ríkisins
mundu geta numið álitlegum aröi,
því að urn stórar fjárhæSir yröi
aS ræöa.
Því sem erlendi markaðurinn þol-
ir í framtíSinni meiri síld, en ís-
lendingar afla sjálfir, er hægur
vandi aö leyfa þeim, sem hingaö til
hafa látiö oss fiska fyrir sig, aö
veiSa fyrir oss, því aS þaS er rétta
aSferðin.
Tollstríð.
Nú er svo aS sjá, aS margir vilji
veita NorSmönnum ýmiskonar
fríSindi, með undanþágum frá
fiskveiðalöggjöf vorri, svo aS þeir
létti aS einhverju leyti af hinum
þunga kjöttolli bændanna. Fisk-
veiðalöggjöfin og kjöttollurinn
hafa aldrei bundiS bagga hvort
meS ööru, fyrr en nú. VirSist vera
svo, aS -nú eigi aS fara aS versla
meö fiskveiöalöggjöfina við NorS-
xnenn, þannig, aS þeir lækki kjöt-
tollinn gegn því, aS þeir fái aö
hafa hönd í bagga um löggjöf Al-
þingis á kostnaS íslenskra síldar-
framleiðanda.
Nú er svo ástatt, aS Norömenn
græða hér á síldaratvinnu sinni,
verslun 0g siglingum, svo að ekki
sýnist mikil ástæSa til þess, aS
verðlauna þá fyrir starfsemina.
Leynt og Ijóst hefir veriS framleitt
hér á landi síðastliSiS sumar, meS
norsku fjármagni, lýsi, mjöl, salt-
sild og kryddsíld, fyrir 4—5 mil-
jónir króna, auk þess, sem % allr-
ar síldarframleiðslunnar var flutt
út á norskum skipum. Auk þess
hafa Norðmenn fiskaö og saltaS
utan landhelgi, síld fyrir 3 mil-
jónir kr. (fyrir utan tunnur og
salt), aS því er „Bergens Aften-