Vísir - 05.12.1924, Qupperneq 2

II8II
Símskeyti
Khöfn, 4. des. PB.
pi)sl(-breskur samningur.
Almenn ánægja er í Englandi
'yfir verslunarsamningi, sem nýlega
faefir verið símaSur þangaS. Sam-
kvæmt honum sæta Bretar meiri vild-
arkjörum af hendi pjóðverja í vnð-
skiftamálum en þeir hafa nokkru
sinni áður haft.
Frjálslyndi flofykwinn í Bretlandi
f(lofnaðw.
Frjálslyndi flokkurinn í Englandi
hefir klofnað, og hefir brotið, sem
kiofnað hefir úr honum, ákveðið að
vinna á móti Lloyd George.
Hrœðilegt morð.
Símað er frá Berlín. að í smá-
þorpinu Haigen, skamt frá Wies-
baden, hafi maður einn myrt konu
sína, böm og vinnufólk, alls átta
manneskjur.
Sira Björn Halldórsson
prófastnr í Sasðiaatisðal.
í dag eru liðin 200 ár frá fæð-
ingu Bjöms prófasts HaJldóssonar,
er prestur var í Sauðlauksdal og á
Setbergi. Hefir ritstjóri Vísis beðið
mig að rita nokkur orð um hann nú
á tveggja alda afmælisdaginn. Má
riærri geta, að mér muni vera ljúft
að minnast með fáum orðum þessa
mæta merkiunanns, og auðgert er að
leita þeirra.r fræðslu um hann og
starf hans, er geymst hefir fram á
vora daga, þar sem þjóðskjala-
vörður Hannes porsteinsson hefir í
þessa árs Skími skrifað æviminningu
síra Bjöms. ]7ar áður.-hafði kandídab;
Sæmundur Eyjólfsson skrifað um
bann í Búnaðarritinu 1895; háyfir-
dómari pórður Sveinbjömsson í
Búnaðarriti Húss- og bústjórnarfé-
fags Suðuramtsins 1843 og sira
Björa porgrimsson, samtíðarmað-
ur síra Björns Halldórssonar ævi-
ágnp hans, prentað í Kaupmanna-
hö fn 1799.
Síra Björn var sonur síra Hall-
dórs Einarssonar í Vogsósum og Sig-
ríðar Jónsdóttur prests á Gilsbakka.
Næstur á undan síra Halldóri var
í Vogsósum hinn velmetni fjölkuim-
ugi prestur síra Eiríkur, er allir kann-
ast við.
Ekki var hinn nýfæddi sveinn
lengi í Vogsósum, því að faðir
hans fluttist norður að Stað í Stein-
grímsfirði vorið eftir að Bjöm fædd-
ist. Faðir hans dó eftir fullra 13
ára prestsþjónustu á Stað, en þá
bauð Jón biskup Ámason að taka
Bjöm í skóla meðgjafarlaust. Síra
Bjöm var prestvígður haustið 1749,
cn árið 1752 fékk hann veitingu
fyiir Sauðlauksdal. Fjórum áram
síðar kvongaðist síra Bjöm Rarm-
veigu Ólafsdóttur í Svefneyjum,
varð hún búsýslukona mikil og
kunni gott lag á allri heimilisstjórn.
Eftir þetta fer dugnaður síra Björns
Halldórssonar fyrst að koma í Ijós
fyrir alvöru. Efnin voru lítil, þegar
þau hjónin byrjuðu búskap. jörðirt
af sér gengin fyrir sandágangj, hús
staðarins og kirkja í niðurníðslu.
Eftir 8 búskaparárin fyrstu hafði
stra Bjöm Halldcrsson bygt að nýju
öll staðarhúsin og kirkjuna og var
nú Sauðlauksdalur orðinn með vcg-
legustu prestsetrum á landinu.
Jafnhliða húsabótunum gerði síra
Björn Halldórsson miklar og marg-
vísiegar jarðabætur og hélt því
áfram meðan hann bjó í Sauðlattks-
dai, girti túnið, hlóð sandvamar-
garða, þurkaði mýrlendi, leiddi læk
heim að bæ og notaði hann baeði ti!
heimilisþarfa og til áveitu. Gerði
einnig silungakví í læknum, fluttr
þangað lifandi silunga, svo þeir væru
þar við hendina þegar ti! þyrfti að
taka.
Af verklegum umbótum síra
Bjöms er það garðyTkjan, er hefir
haldið nafni hans mest á lofti. Hanr?
ræktaði ýmiskonar matjurtir, káheg-
undir og rófur og gerði sér far um
það, að fá almenning til að rækta
þær. Varð honum mikið ágengt í
því að glæða skilning marma á þýð-
ingu matjurtaræktar. — Kommgur
sæmdi hann verðlaunapening fyrir
garðrækt hans og framkvæmdir
aðrar.
prtr garðar vom í Sauðlauksdal,
að vísu ekki allir stórir. Sá stærsti
þeírra var 80 fcrh.faSmar, annar
i63 ferlt.faðmar og sú þiiðji, er var
skrúðgarður, var 16 álnir á hvern
/eg í ferhyming. I þeim garði miðj-
nn var fwslihús, upp með hliðum
þess óx mustarður er varð svo hár
að hann náði þakbrún iystihússins.
Garðyrkja var að vísu ails. ekki
oreynd um þær mundir. Nokkrir
embættismenn landsins og kaupmenn
höfðu kálgarða við íbúðarhúsin, en
Bjöm HaJIdórsson kom skriði á
garðræktina. Hann varð fyrstur til
að flytja kartöflur til Jandsins og
reyna þær, það var árið 1759. en
þær komu svo seint (6. ágúst) að
uppskera varð sem engin þá úm
haustið, kartöflurnar á við pipar-
korn. Hann geymdi þær þó og setti
næsta vor, ásamt nýrri sendingu, sem
hann fékk þá og uppskeran varð góð
haustið 1760.
pað var annar prestur hér á landi,
mikill garðyrkjufrömuður, síra Gúð-
laugur porgeirsson í Görðum á
Alftanesi, sem um líkt Ieyti og síra
Björn Halldórsson bjrrjaði á kar-
töflurækt og lánaðist vel eftir því
sem síra Bimi segist frá.
pótt síra Bimi yrði mikið ágengt
í garðyrkjunni og starf hans í þeim
efnum tií hinna mestu nota, mun
hann þó hafa orðið fyrir allmikium
vonbrigðum. Sést það á bók hans
um grasnytjar, er hann skrrfaði árið
1781, síðasta ár sitt í Sauðlauksdal.
Hann byrjar inngang bókarinnar
á því, að „aldingarðarækt hafi litl-
ar framfaravonir þar vestra við sjáv-
arsíðuna“ og því hafi hann tekið
sér fyrir að rita um þær „villijurtir,
sem aS nytsemi þektar eru.“
j T'rjáræktartilraunir síra Bjöms
Halldórssonar mistókust að mestu
leyti. Komræktin gekk heldur ekki
að óskum hjá honum. en hann kendi
þar um vankunnáttu og skorti á
reynslu, en mun aldrei hafa tapað
trúnni á það að kornrækt yrði stund-
úð hér til hagsmuna.
j Síra Bjöm Halldórsson lifði
rnanndómsár sín á því tímabili, er
fjöldi af bestu mönnum þjóðarinn-
ar sýndi hinn mesta áhuga á því
að vekja almenning 61 umbóta í
verklegum efnum, og konungsstjórn-
i in studdi, á þeim tímum, öfluglega
að hinu sama. Nefndir voru skip-
aðar til að athuga og koma fram
með tillögur til umbóta. Ut voru
gefin ýmiskonar lagaboð og fyrir-
mæli um framkvæmdir í búnaði og
garðyrkju. Menn voru uppörfaðir
með leiðbeinandi ritgerðum, verð-
launum, frægjöfum og ýmsu öðru,
er talið var líklegt til góðs árang-
urs, t. d. gaf konungur landínu tvö
þilskip til fiskiveiða.
Jótskir og norskir bændur voru
scndir híngað til að kenna bændum
akuryrkju. íslenskir bændasynir voru
scndir til Danmerkur til að læra
garðyrkju og fleiri nytsöm verk.
Jóni Grímssyni garðyrkjumannj var
um allmörg ár veittir 80 rikisdalhr
á ári til að gera tilraunir með rækt-
un ýmsra trjátegunda og ú! að ferð-
ast um landið og kenna garðrækt.
Sumarið 1782 fluttist síra Björn
Halldórsson að Setbergi í Eyrar-
sveit, er hann hafði þá fengið veit-
ingu fyrir. Mun hann hafa viljað
fá haegara prestafcall, en Sauðlaufes-
dalur var. Lá nú fyrir honum mifeið
Fyrirliggf&sdi:
Rúsínur,
Sves&jur,
Apricásur.
51 veili, „Vernous",
iivíta bandsápatt
rneð p»uða bandtsu,
Ðósamjótk,
Saluon kex,
Átsúkkufaði:
Tohfer,
Garr.
i
MlKöini KVKINHHON & OO-
starf í því að «Kdtsiv<ása staSía&is-
in á Setbergj, er öll voru «Mrðin mjjög'
hrörleg. Á þremur fyrstu árumím.
bygði hann upp bæinn, erKÍmbactú
kirkjuna og kom sér opp majjmta-
görðum.
Eftir þriggja ára veru á Sethap@!:,
fcr sxra Bjöm Halidórsson aS jesksa.
sjónina. Síðustu ár æfi sinnav var-
hann sjónlaus. andaSist 24. ágáítr.
1794.
pau hjón eignuðust eitt hant,.
dreng er dó í æsku, en þau óío upp-
fósturböm. scm þau nutu yndis hjá.
pótt mifcið lægi eftir síra Bjom
Halldórsson í verkíegum fram-
kvæmdum, þá afkastaði hann og,
miklu á ancöega sviðinu. Af rffiwmr.
hans er Atli kunnastur ahneisnmgz,
ráðagerðir ungs manns, sem ætíar-
að fara að byrja búskap og leSS-
beíningar gamals bónda. Atfi hefo-
vcrið gefinn út þrisvar sinntart: í
fyrsta sinn árið 1790 á kostnað feon-
ungs, fyrir Viívtrknað hirts átraga—
sama framtaksmanns Thódafe stipts-
axntmanns. — pá má nefna Ani-
bjórgu, ritgerð um háttsemi góðrav*
roóður, er mælt að síra Bjöm hafc
þar haft feonu sína til fyrirmyndar.
Eggert Ólafsson. mágur ?íru
Bjöms, jafnaldri. skólabróðir og,
trygðavinur, hafði ritað matjrafta-
Irófe. en það handrit týndistá BreiSa—
firði. Eggert hafði þó afhent sír»'
Birni ýmsa kafla úr bókinni. pá.
feafla tekur B. H., raðar þenn sam-
an og nefnir Lachcmtdogia, ear hún:
prentuð í Khöfn 1774. —
um grasrrptjar er áður ncfnd. -—•
HiS merkasta rit sfra Bjöms Halk-
dórssonar og þrckvirfei að dómí
fræðimanna, er íslensfe orðabófe oreðl
latneskri þýðingu. Fleira er til eftir
hann, þótt ekki ver'ði nefnt hér.
Síra Björn hafði stórt bú en vai€<
þó aldrei auðmaður. Hann var ergi*
kallaður örláttxr við alþýða, þófti;
ganga nokfetrð ríkt eftir tcfejraa sór-
VandaBav
bránar
Sportskyrtar
selur
t
jífsmldmJfknGímI: