Vísir - 25.02.1928, Blaðsíða 5

vmfc
Laugaíd. 25. febr. 1928.
UppsOgn sambandslaganna.
Umræður á Alþingi í gær lit af fyrir
spurn Sigurðai* Eggerz.
Allkr flokkar standa samaa.
í gær var til umræðu í neðri
deild Alþingis fyrirspurn sú,
sem Sigurður Eggerz hefir bor-
ið þar fram. Er hún á þessa
leið:
„Vill ríkisstjórnin vinna að
því, að sambandslagasamningn-
urn verði sagt upp eins fljótt og
lög standa til, og í því sambandi
íhuga eða láta íhuga sem fyrst,
á hvern hátt utanríkismálum
vorum verði komið fyrir bæði
sem haganlegast og tryggilegast,
er vér tökum þau að fullu í
vorar hendur?“
Eru hér birtar umræður þær,
jem urðu um málið:
Ræða Sigurðar Eggerz.
þegar sambandsiögin yoru
sampykt IPaö, pottu þao nja
megmporra pjooartnnar mikii
og goo tíoindí, og eg var einn i
peun iióp, sem ieit svo á pao
mal. Ekki svo ao skilja, að imr
væri eigi ljósir ýmsir megin-
gaiiar, sem voru á samhands-
iogunum. ÍVia par teija noíuo-
gaiiaun, ao 0. gr. iaganna nemi-
nar JL/onuiii jafiuvui vio oss
iier a ísiauui. peita uefi eg ieyit
nier ao katla abuoarrétt Uana á
isiauui. ur alveg ónauðsymegt
ao SKýra pað fyrir hinu háa Ai-
pingi, live viðtækur réttur sá er,
sem Dönum er veittur hér.
Vér höfum réttilega sett liér
mjög stranga fiskiveiðalöggjöf,
til þess að vernda oss gegn
ágangi erlendra þjóða. í livert
sum, sem leitao nefir verið um
undánþágu frá þessari fiski-
veiðalöggjöf, liefir það mætt
iiarðn mótspyrnu hjá Alþingi.
Er þar skaint að minnast und-
anþágu þeirrar frá lógunum,
sem sótt var um fyrir enskan
stóreignamann. Viidi hann fá
rett til þess að reka fiskiveiðar
uieö iO botnvörpungum frá
Onundarfirði. A móti skyldi
pao koma, að hann kæmi á íót
skipaferoum milli Önundar-
fjarðar og Englands og flytti
nýjan fisk á markaðinn. Vildi
hann þar méð opna möguleika
fyrir fisksölu í allverulegum
mæli. Vitanlegt var, að Alþingi
vildi ekki veita þessa undan-
þágu, og var það auðvitað rétt.
En þessi undanþága, sem enski
maöurinn gat eigi fengið, er í
sambandslögunum heimiluð
sambandsþjóð vorri allri, eða
rúmum 3 miljónum manna.
Hér er auðvitað að ræða um
stórfeldasta gallann á sam-
bandsiögunum, enda bentu and-
stæðingar þeirra mjög fast á
þennan galla og vöruðu við
hættu þeirri, sem af honum
stafaði. Og allir sáu þennan
galla. En sannleikurinn var sá,
að Danir litu svo á, á undan
sambandslögunum, að þeir
hefðu þennan rétt, og þó að vér
að vísu andmæltum því og
neituðum þvi harðlega, og
liefðum stuðniug ýmsrai. |pæði-
manna erlendra um það mál, þá
má öllum vera það ljóst, hve
miklum örðugleikum það hlaui
að vera bundið, að sækja þenn-
an rétt í greipar sambandsþjóð-
ar vorrar.
En áður en eg vík nánar að
þessu, vil eg minna á annan
höfuðgalla samhandslaganna,
hið viðtæka unnboð, sem vér
iiöfum gefið Dönum til þess að
fara með utanríkismál vor, i 7.
gr. sambandslaganna. Utanrík-
ismálin eru, eins og margoft
liefir verið vikið að, ein af allra
þýðingarmestu málum hverrar
þjóðar. í raun og veru má því
engin þjóð trúa öðrum en sjálfri
sér fyrir þeim málum. Nú er
pað að vísu svo, að mikili
ágreiningur er um hið óskýra
akvæði 7. gr. sambandslaganna,
en hvernig sem á þá skýringu
verður litið, þá er þó umbooio
gefið. — Um þessa grein má
auðvitað segja, að Danir töldu
sér áður mikið víðtækari rétt
yfir þessum málum en nú á ser
staö, og þó að vér andmæltuin
retli þeim og héldum skilyrðis-
laust fram, að vér værum ríki
fyrir oss, sem mætti auðvit-
að ráða sínum eigin málum, þá
liéldu Danir alt öðru frarn, og
í þeirra gi’eipar áttum vér aö
sækja réttinn.
það voru engan veginn
ákvæðin í 6. og 7. gr., sem gerðu
sambandslögin girnileg, nema
síður væri, en það var eitt
ákvæði í sambandslögunum,
sem varð þess valdandi, að eg
fyrir mitt leyti gat samþykt þau.
petta var ákvæðið um réttinn
til að segja samningnum upp,
sem stendur í 18. gr. sambands-
laganna.
En þar stendur svo, að eftir
árslok 1940 geti Rikisþing og
Alþingi hvort fyrir sig, hvenær
sem er, krafist, að byrjað verði
á samningum um endurskoðun
laga þessara. Og enn stendur
svo: Nú er nýr samningur gerð-
ur innan 3ja ára frá þvi, að
krafan kom fram, og getur þá
Ríkisþingið eða Alþingi, livort
fyrir sig sahiþykt, að samning-
ur sá, seni felst i lögum þess-
um, sé úr gildi feldur. í þess-
uin ákvæðum felst fyrirheitið
um liið alfrjálsa íslenska riki.
Með einni atkvæðagreiðslu get-
um vér strokið af oss allar þær
veilur, sem eru í sambandslög-
unum. pá loksins erum vér
komnir að því marki, sem bestu
menn þjóðarinnar liafa stefnt
að um ótal ár. — Einmitt það,
að málið þannig var lagt í vor-
ár eigin hendur, varð þess vald-
andi, að eg fyrir mitt leyti þótt-
ist geta tekið á móti sambands-
lögunum með öllum þeim göll-
um, sem á þeim voru. En þótt
lykillinn að fullu frelsi Islands
felist í þessari grein, þá eru þó
einnig í þessari grein ýmsir örð-
ugleikar á ferðum. Til þess að
“ f uiigiid álykhm verði gérð imi
uppsögnina, þurfa % þing-
manna í sameinuðu þingi að
bafa greitt atkvæði með lienni.
Mér virðist að vísu, að þessi at-
kvæðagreiðsla ætti ekki að
vera hættuleg fyrir málið. því
að skrítið væri innrætið þá orð-
ið á Alþingi, ef örðugt væri að
fá % þingmanna með þessu i
sameinuðu þingi. En þá á að
leggja þessa ályktun sameinaðs
pings undir þjóðaratkvæði. Og
þurfa % atkvæðisbærra manna
að hafa tekið þátt í atkvæða-
greiðslunni, og af þeim greiddu
atkvæðum þurfa % að hafa
greitt atkvæði með samnings-
slitunum. Til skýringar vil eg
ieyfa mér að nefna, að 1927
voru á kjörskrá um 45750
irienn i landinu, en þar af
greiddu um 32945 atkvæði —
eða nærri % —-. Nú er það aö
vísu bót i máli, að við ráðum
sjálfir fyrirkomulagi atkvæða-
greiðslunnar, og hvort liún er
ieynileg eða opinber. En ekki
síst fyrir það, hve mikil at-
Kvæðagreiðsla er lieimtuð, er
nauðsynlegt, að þjóðin sé sem
nest vakandi.
Nú veit eg að spurt verður:
íiví hreyfir þú þessu máli nú,
svo löngum tíma á uridan? En
pvi svara eg með annari spurn-
ingu, nefnilega þeirri: — Eru
i2 ár svo langur tími í lífi þjóð-
arinnar ? — En endnrskoðuning
má heimta eftir 12 ár, og þá er
eins gott að vera við öllu búinn.
Önnur spurning kann einnig
að vakna: Eru nokkrar sérstak-
ar ástæður til þess að hefjast
nú lianda í þessu máli? Og ég
vil skilyrðislaust svara þvi, að
svo er. 1 fyrsta lagi liefir þvi ver-
ið lialdið fram opinberlega hér
i skrifum, að uppsagnarákvæð-
ið væri skaðræðisgripur. Og þó
pessi kenning liafi ef til vill ekki
íengið bergmál víða, þá má þó
ekki gleyma þvi, að húri var
ekki kveðin niður með þeirri
harðneskju, sem æskilegt hefði
verið. —- pá er ein ástæða enn.
Upprennandi flokkur í landinu
eða foringjar lians, virðist líta á
ákvæðin í 6. gr. samb.l. sem
nokkurskonar bróðurkærleika-
ákvæði, og er þar á sömu skoð-
un og sambandsþjóðin. pessi
flokk-ur fær styrk frá dönsk-
um jafnaðarmönnum til póli-
íiskrar starfsemi, og lítur svo á,
að honum sé það heimilt eftir
alþjóðareglum um samband
jafnaðarmanna í heiminum.
Hcr eru tilfærðar þeirra eigin-
kenningar. Er það ljóst að slík
samvinna, er eg nefndi, getur
aukið fylgi þessa flokks, en
þetta gæti verið liaittulegt fyrir
úrslit atkvæðagreiðslunnar. Hér
er ný hætta á ferðum, sem eng-
an dreymdi um. En ef til vill
kemur nú frá þeim yfirlýsing
i þá átt, að ekki þurfi að liræð
ast þetta.
pá er það ein höfuðástæða, að
mikill áliugi er vaknaður hjá
sambandsþjóðinrii á því, að
nota sjer rjett þann, sein henni
er áskilinn í sambandslögimum.
Sést þetta ljóst í bólc þeirri,
er nýlega liefir verið útbýtt hér
í hv. deild og lieitir „Et stort
Havfiskeri. — Et större Dan-
mark“ eftir M. L. Yde.
Eg vil tilfæra nokkuð af efn-
inu úr þea^uí bók> - -
Á bls. 6 er talað um pfersónu-
sanibandið milli íslands og Dan-
merkur, og segir höfundur, að
ef fiskiveiðar i stórum stíl hefðu
verið scttar á stofn í Danmörlcu
fyrir 25 árum, þá hefði fjár-
hagsleg sainvinna getað orðið
svo náin milli íslendinga og
Dana, að hún hefði einnig getað
borið uppi hið þrengra pólitíska
samband á milli landanna. Seg-
ir hann, að Danmörk liafi liaft
f-ð og töldn á versluninni, en
island liefði getað lagt til menn
(Menneskemateriale) og hin
fiskauðgu höf.
Á bls. 13 segir hann, að þó
að Danir hafi enn ekki gert sér
mat úr fiskiveiðunum, þá sé
pað ekki af því, að tækifærið
hafi vantað, þvi að lega Dan-
merkur og aðstaða til íslands
se þeim stórhagstæð í þessu
efni.
Á bls. 15 segir hann, að á Jót-
iandi liafi menn komið auga á
iiöfin við fsland og Færeyjar.
Vill hann ýta undir þá starfs-
þrá, sem lýsir sér hjá Jótunum.
Enn segir hann, að ekkert riki
nafi önnur eins skilyrði til þess
aö reka fiskiveiðar eins og Dan-
mörk, vegna legu sinnar, hjá
auðugustu fiskistöðvum Evrópu
og vegna sambandsins við fs-
land, Grænland og Færeyjar, og
þá einnig fyrir það, hvað landið
liggur nálægt markaðinum.
Hann segir, að verkefnið sé risa-
vaxið.
Á bls. 21 talar hann um auð-
æfin, sem megi draga úr liafinu.
Á sömu bls. talar hann um,
hversu aðstaða Dana sé betri
en annara þjóða, þar sem Dan-
ir geti lagt fiskinn í land á ís-
landi og sent hann svo til þurk-
unar til Danmerkur.
Á bls. 24 lalar hann um, að
byrja mætti í smærri stíl, með
10 skipum o. s. frv. — Á bls.
39 er gert ráð fyrir, að til stuðn-
ings fiskiveiðunum verði settar
upp margskonar verksmiðjur,
niður suðuverksmið j ur, söltun
arstöðvar, reykingarhús. Enn er
gert ráð fyrir ötulum fiskkaup
mönnum.
Á bls. 40 segir liann, að bók
þessari sé tekið með 'svo stór
fenglegri samúð, að á því megi
sjá, livað mál þetla eigi djúpar
rætur í hjörtum dönsku þjóð-
arinnar.
Á bls. 43 er skýrt frá tillögu,
sem -50 fiskimenn í Esbjerg
hafa samþykt og sent liöfund-
inuifl, um að fiskiveiðar með
donskum skipum og dönskum
sjómönnum hljóti að borga sig.
Á sömu bls. segir hann, að
Tulinius hafi kvartað undari því,
hvað Danir liafi gert lítið til að
færa út kvíarnar liingað.
Á bls. 46 segir liöfundur, að
frá ómunatið séu Danir vanir að
skoða höfin milli Færeyja, ís-
lands og Grænlands sem heima-
höf. Hverja mannsæfina á fæt-
ur arinari hafi dönsku liöfin
beðið eftir dönsku framtaki.
í þessari bók, sem rituð er af
merkum manni, sést hinn
brennandi áhugi Dana á því, að
nota sér rétt þann, sém, þeir
eiga samkvæmt sámbandslög-
unum. Nú er það vitanlegt, að
Danir liafa til skairims tima
lidð ribtað sér. }jean«LR téfcb, en
nú er þjóðarvakning orðin í
Danmörku, sem beinist að þvi
að reyna að nota sér þau
auðæfi, sem hér eru við strend-
ur landsms.
Hið fjárhagslega tjón, er vér
bíðum við það, ef Danir færi að
hagnýta sér ábúðarréttinn, verð-
ur ekki metið í miljónum. Eng-
inn getur sagt, að hér sé verið
að deila um form. En stundum
var það notað gegn oss, sem
slagorð, í hinni fyrri sjálfstæð-
isbaráttu.
Hér er að ræða um stórvægi-.
legasta fjárhagsatriði þjóðar-
innar. Og í því mati, sem rit-
höfundurinn leggur á þessi fjár-
hagsatriði, má sjá hvílík eftir-
sókn Dönum hlýtur að vera i
því, að halda áfram ábúðar-
réttinum á landinu, og live sí-
vakandi vér verðum að vera yf-
ir þessum auðæfum vorum.
Nú eru 10 ár síðan sambands-
lögin voru samþykt, en 12 ár
eru eftir, þangað til fyrst má
bju-ja á endurskoðuninni. Öll-
um hlýtur þvi að vera ljóst, að
timi er kominn til þess að at-
huga rækilega þetta mál, sem
hefir svo örlagaþrungna þýð-
ingu fyrir alla framtíð þjóðar-
innar. Getur nokkur neitað því,
að það sé þýðingarmikið, að vér
eignumst vort eigið land kvaða-
laust. Mundi jafnmikið mál eins
og þetta nokkurs staðar liafa
legið í eins miklu þagnargildi
eins og hér hefir átt sér stað.
En til þess að skýra þessa
þögn er rétt að taka fram þær
sálfræðislegu ástæður, sem
liggja að því, að þjóðin hefir
legið svo lengi i svefmnókinu.
án þess að ruinska. pegar at-
kvæðagreiðslan fór fram um
sambandslögin, þá var að vísu
lítil, en liörð, andstaða gegn
þeim. Utan þings var það einn
af skörpustu lögfræðingum
landsins, Magnús Arnbjarnar-
son, sem stóð fyrir andstöð-
unni. Skrifaði hann mjög harð-
orðan ritling um sambandslög-
in og taldi þau réttindaafsal.
Innan þings var það núverandi
hæstv. forseti þessarar deildar
(BSv), sem liarðast barðist
gegn lögunum, og sömuleiðis
forseti sameinaðs þings, Magn-
ús Torfason. peir, senl með
samhandslögunum stóðu og
trúðu á vinning þann, sem i
þeim fólst, lögðu vitanlega f>T-
ir þetta enn þá ineiri áherslu á
sigurinn, sem unninn yar í
þeim deilum. Og þjóðin, sem
var orðin þreytt á að berjast, tólc
fegins hendi. sambandslagasigr-
inum. Yingjarnleg unnnæli
fóru milli íslendinga og Dana
eltir sigurinn, og sumir vildu
lieldur þakka hann Dönum en
íslendingum. Og upp úr þvi
steig smátt og smátt lofgjörð
upp í hjörtum þeirra manna,
sem breiddi huliðsblæju yfir
gallana, sem á samhandslögun-
um voru, og faldi fyrirlieitin,
sem voru falin í lögunum. Alt
þetta liefir orsakað, að ýmsir
vöru farnir að gleyma og voru
farnir að trúa því, :að vér vær-
um komnir að markinu. En
hve langt erum vér frá marlc-
inu, ef sambandslögin væru
skoðuð sem síðasta sporið? —
Og hve stutt er.ekki.að mark-
inu> ef vér gerura skjddu. vora