Vísir - 12.09.1929, Page 5

V I S I R
Fimtudaginn, 12. sept. 1929.
þetla sem lir. Eggert Stefánsson
hefir til með að gera á stundum.
Við eigum að halda Eggert
Stefánssyni hér lijá okkur og
læra að þola hann — láta liann
þrælast á okkur liér og sýna
okkur svipbrigði náttúrunnar í
söng sínum. Það væri betra en
ef landið borgaði honum stór-
fé fyrir að syngja ekki.
Reykjavík, september 1929.
Jóhannes S. Kjarval.
Eggert Stetánsson
söngvari.
—o—>
Nokkurar myndir á listgildi
lians eru gefnar hér lesendun-
um, eftir nákvæma rannsókn á
tveimur söngkvöldum lians i
Gamla Bíó.
Rödd lians er stundum eins og
ldá í gegn, af kulda, liás, biðj-
andi og varasöm, eins og smala-
drengs, sem kemur lirakinn frá
gegningum. Röddin er þá lika
stundum viðkvæm og full af að-
dáun, sem er sammæld tilfinn-
ingalífi alþýðufólksins, sem lif-
ir lífi nægjuseminnar í vinsemd
við alt og alla.
En þessi undarlega rödd er
þeim breytingum undirorpin, að
hún fyllist stundum hatri, sem
gerir málróminn geigvænlegan
og setur marglitt myrkurfarg á
tónana.
Eggert Stefánsson reymr
ekki að gera sig betri en liann
er. Ilann kemur til dyranna eins
og hann er klæddur — skap-
brigðisöngvari — og það er
ómaksins vert að þekkja liann
og skilja, því sé nokkur söngv-
ari íslenskur til, þá er hann það.
Stundum likist söngur Egg-
erts meira brimnið í fjarska en
menskra manna söng. Þá er
náttúra hans í general epos ■
að greiða fyrir tónhreimum, er
síðar koma. Er það öræfanátt-
úra eðlis hans, sem ræður þar
að nokkuru, en lieímsborgar-
sjálfstæði hans sumt.
Hin saklausa barnsrödd þessa
mikla svipbrigðis- og slcap-
gerðarsöngvara liefir ekki verið
svikin um neitt verðmæti Ev-
rópulistanna, svo marglynd er
hún og skreytt.
Er það sannafet að segja, að
svo mildð fágæti i söng, sem hr.
Eggert Stefánsson ber á borð á
éinu einasta söngkveldi sé mörg-
um óvaning fullstremlnð —
sérstaklega ef hann af hágöf-
ugri náð hefir opnað skap sitt
fyrir mislyndi veðurs og vin-
áttu, þvi alt virðist setja svip á
þessa undarlega l)ygðu rödd
hans á stundum.
Eggert Stefánsson er xnikil-
menni, sem brýtur niður alla
• múra og varnarvirki fyrir
ímyndaða lisl í liuga áheyrand-
ans — hann skapar sér f jölda ó-
vina með einu lagi á söng-
slcránni, sem áður en þeir vita
af hafa tekið hann i sátt, og
meira en það í mótsettu lagi.
Svona vinnur skapbrigðissöngv-
arinn. Þetla er eðli lians. Hann
er áttum háður og veðri, andúð,
virðingarleysi, vinskap, öllu.
Þegar náttúran er með skap-
brigðissöngvaranum leikurhann
liöfugt og létt. Rödd hans er þá
fylt sólskini og innileik og birtu
samlyndisins. Þar finst þá eng-
in sorg, engin reiði, enginn
flokkadráttur. Þá anga blóm af
tónum og áframhald um við-
liald lífsins setur leiftrandi
mark í sál áheyrandans. Það er
Síðnstn geirfuglarnir.
Jafnvel þó eg viti, að blaða-
greinar gleymist fljótt, géri eg
þó ráð fjTÍr að ýmsir lesend-
ur blaðanna muni ef til vill
enn þá eftir grein minni um
geirfuglinn o. fl. er birtist i
Lesbók Morgunblaðsins 12.
maí þ. á. Grein þessa ritaði ég
eftir beslu og áreiðanlegustu
heimildum er e,g liygg að til séu
um það efni og bjóst satt að
segja ekki við neinum vgfeng-
ingum urn sannleiksgildi benn-
ar.
Af lotningu fyrir minningu
dáins manns, og lil þess að særa
ekki tilfinningar ættingja l;ans
eða vina, nefndi eg ekki nafn
þess manns, sem mér hafði ver-
ið sagt að drepið liafi siðustu
geirfuglana, sem vitað var um
að til væru í Keiminum, eða
verið hafði svo ógæfusamur að
valda dauða þeirra, enda áleit
eg það kæmi almenningi ekki
við og óþarft væri að halda því
á lofti. Svo fjarri hugsun minni
var þetta, að eg gat þess ekki
með einu orði, úr hvaða sveit
eða sýslu maðurinn var, hvað
iþá að eg nefndi nafn hans. Eigi
að síður birtist gi-ein í blaðinu
Visi 21. f. m., eftir hr. Ólaf
Ketilsson, með fyrirsögninni:
„Síðustu geirfuglarnir“. Ætlast
liann sennilega lil að hún sé m
a. nokkurskonar leiðrétting við
áðurnefnda grein niína í Lesbólc
Morgunblaðsins.
Hr. Ólafur Ketilsson segir:
„. ... Þessu ásökunarskeyti lir.
Nielsens mun vera beint að leg-
stað föður míns heitins, Ivetils
Ketilssonar dbrm. í Kotvogi, því
að í almæli er, að bann hafi náð
og banað hinum tveimur síðustu
geirfuglum, sem náðst hafa, að
því sem kunnugt er, að minsta
kosti hér við land.
Slik upplýsing í málinu kem-
ur áreiðanlega úr hörðustu átt;
en eg held jafnvel, að fullmikið
sé sagt með henni, eða a. m. k.
hafi verið óþarft að fullyrða
mikið um það, því að það sem i
almæli var fyrir 70—80 árum
síðan og hvergi er fært í ietur,
hefir eflaust gleymst og mátti
gleymast, svo að fæstir núlif
andi menn hefðu haft hugmynd
um það, hvað hann hét eða
hvaða maður það var, sem varð
síðustu geirfuglunum að aldur
tila og engin ástæða til að rifja
það upp, sist cf það yrði til að
rýra minningu mæts manns,
sem vitanlega af ókunugleik og
í ógáti varð til þess að vinna
óhappaverkið, enda var -hvorki
friðun fugla í lögum þá, né
lieldur svo verulegt atriði í hug-
um manna, að hart væri á því
tekið, þó fuglar væru drepnir,
en okkur, sem nú lifum, þykir
sárt til þess að viLa, að þetta
voru síðustu geirfuglarnir á
foídu hér, sem um var að ræða.
Siðan oftnefnd grein mín bírt-
ist í Lesbók Morgunblaðsins,
liafa margir spurt mig um það,
við hvaða rnann eg hafi átt, og
það er aðeins einn m.aður, sem
látið hefir þess getið við mig,
að það mun'di liafa verið Ketill
sál. i Kotvogi. Nú staðfestir lir.
Ólafur Kétilsson ])á tilgátu, a.
m. k. að nokkuru leyti, og læt
,jeg þá eigast við um það, livði't
hann var maðurinn, sem eg
átti talið við um þetta fyrir 33
árum siðan, eða einhver annar.
Eg liefi áðeins talið — og lel —
þetta óhappaverk, sem mann-
inn henti 3. júní 1844 og er viss
um að honum féll það miður.
Það var vitanlegt öllum þeim,
er nokkur kynni liöfðu af geir-
fuglinum og dvalarstöðvum
lians, löngu áður en hann varð
aldauða, að liann var orðinn
mjög sjaldgæfur, að mikil eftir-
sókn var eftir honum og eggj-
um hans og hömum, og að verð-
ið á hverju þessu fyrir sig var
afarhátt. Það hefði því mátt
ætla, að heilbrigð skynsemi al-
mennings liefði reist skorður
við drápi hans í tæka tíð, með
því að friða hanri um 20—30
ára slceið, svo að honum hefði
getað fjölgað aftur. Það mundi
hafa borgað sig vel og geirfugl-
inn þá verið við lýði enn, en það
var þarna, eins og svo oft endra-
nær, bæði fyr og síðar, að pen-
ingarnir, sem í boði voru þá í
bili, freistuðu manna, sem ef
laust hafa hugsað sém svo: Það
er best að grípa gæsina meðan
lnin gefsl; taki eg hana ekki,
verða aðrir til ])ess. — Sama
blindnin er eg bræddur um að
liendi menn með tilliti til arn-
arins og fálkans, ef ekki er að
gert í tíma, og það var aðalatr-
iðið i grein minni í Lesbókinni
12. maí síðastl. og á það vildi
eg benda. — ,
Hr. Ólafur Ketilsson segir
ennfremur: „Það var í júnímán
uði 1846, en ekki 1844, eins og
lir. Nielsen segir, að faðir minn
fór til „Eldeyjar“ við níunda
mann á opnum bát, til þess að
grenslast eftir, hvort nokkurn
geirfugl væri þar að hafa....
Þetta held eg að sé misminni
hjá hr. Ólafi Ketilssyni, eða að
honum hafi ekki verið skýrt
rétt frá um það.
Eg hefi lesið margar greinar
um geirfuglinn eftir þekta vis-
indamenn og skrifað flest af
því hjá mér a. m. k. það sem
mér þótti máli skifta og riokk
urs væri um vert; er þar alstað-
ar talið víst, að það hafi verið
árið 1844, sem síðustu geirfugl
arnir voru drepnir. Stærsta vís
indasafn heimsins, British mu-
seum endar frásögn sína um
geirfuglinn með þessum orðum:
„The last colony of tliis bird in-
habited tlie island near Iceland
and was finally exterminated
in 1844“. (Guide to the gallery
of Birds).
Tveir alkunnir vísindamenn,
prófessor Japetus Steenstrup í
Danmörku og prófessor Alfred
Newton í Englandi hafa skrifað
ágætar ritgerðir um geirfuglinn
og tilgreina þeir báðir árið 1844.
— Eg liefi því miður ekki lesið
ritgerð prófessors Newtons, en
oft lesið tilvitnanir i hana. —
Guðm. sál. Thorgrímsen, fyrr-
um verslunarstjóri á Eyrar
baldca, sem var viðstaddur, þá
er salan á tveim siðustu geir-
fuglunum fór fram, sagði, að
það hefði verið 1844, og að
verðið á öðrum þeirra hafi ver-
ið 54 rikisdalir, en á hinum 55
ríkisdalir. Það er því engum efa
undirorpið, að það var árið
1844, en ekki 1846, sem síðustu
geirfuglarnir voru drepnir.
Lolcs segir lir. Ólafur Ketils-
son í grein sinni, að faðir hans
„hafi ekki drepið 2 síðustu geir-
fuglana mcð eigin hendi“, held-
ur hafi það verið annar maður,
að nafni Sigurður, sem það
gerði, og svo bætir br. Ólai'ur
Ketilsson við: „Hinsvegar er
eklci hægt að neita þvi, að hann
vann verkið í þágu föður míns
og að lxans fyrirlagi.“ Hvað var
„villandi“ hjá mér í grein minni
um þetta efni? Eg sagði ekkert
um það! Hitt liefi eg sagl, að
það hafi verið tveir „síðustu
geirfuglarnir, sem til voru lif-
andi i heiminum“, en þetta
kallar hrrÓlafur Ketilsson einn-
ig „villandi“ og liefi eg þegar
fært sönnur á, að'eg fór ekki
með neitt „villandi“ í því efni
og læt svo litrætt um það í þctla
sinn.
Hálfkassabíll
fer daglega kl. 4 til Keflavíkur
og Sandgerðis. Tekur fólk og
vörur. Ódýr fargjöld. Bílstjóri
-Erlingur Jónsson.
Mýja IxifreiðastöSin,
Kolasundi.
Símar 1216 og 1870.
Haglabyssur, rifflar og fjár^
byssur. Skotfæri allskonar.
LÆGST YERÐ.
Sportvörubús Reykjavíkur,
(Einar Bjðrusson)
Bankastrœti 11. Sími 1053 og 553
Prófessor Newton mun hafa
lcomið tvivegis til íslands og
leitað eftir geirfuglabeinum, en
árangurslaust í bæði skiftin;
jafnvel þó liann ekki fyndi þau
í Kirkjuvogi, væri ekki óhugs-
andi, að þau væri að finna ann-
arsstaðar á Suðurnesjum, ef
el'tir þeim væri leitað, enda
sennilegt að eitthvað af sÚkum
beinum sé falið í sorpbaugum
þar nálægt sem fuglarnir voru
drepnir árlega svo bundruðum
skifti um langt skcið. :— Nátt-
úrugripasöfn bér, t. d. i Reykja-
vík og' á Eyrarbakka mundu
fúslega veita slíku fágæti við-
töku, ef finnast kynni, annað-
livort að gjöf eða með sann-
gjörnu verði. —
Sennilega eru þeir rnenn fáir
hér á landi nú orðið, sem
þekkja geirfuglabein frá öðrum
fuglabeinum; eg ætla því að
tilfæra hér nokkur lengdarmál
á ýmsum geirfuglabeinum, að-
eins til leiðbeiriingar, ef þau
kynnu að finnast, sem eg tel alls
ekki ómögulegt að geti skeð, og
eru lengdarmál þessi tekin eftir
myndum af slíkum beinum, er
fundist hafa í sorphaugum í
Danmörlcu og Noregi:
Hauskúpa (Hjærnekasse) ca.
70 mm .
Nefbein, efra (Overnæb) ca.
107 mm.
Vængbein, efra (Overarm) ca.
107 mm.
Olnbogabein (Albueben) ca.
ö5 mm.
Geislabein (Spoleben) ca.
54 mm.
Sköfnungur (Skinneben) ca.
125 mm.
Að olnbogabeinið og geisla-
beinið í geirfuglinum er hér um
bil helmingi stjdtra en efra
vængbeinið — en í flestum
öðrum fleygum fuglum eru
þau öll bér um bil jafnlöng —
gæti verið mönnum til leiðbein-
ingar í því að greina þau frá
öðrum fuglabeinum.
Annars mun óliultast, að
leita náttúrufræðinganna Dr.
Bjai'na Sæmundssonar og
Guðm. G. Bárðarsonar í þessu
efni, livað réttar upplýsingar
snertir, ef svo skyldi vilja til, að
fuglabein með lengdarmáli því
sem að ofan eru nefnd, kynnu
að finnast nálægt þeim stöðv-
um, sem geirfuglinn var veidd-
ur áður fyrri, t. d. Suðurnesj-
um, Vestmannaeyjum og e. t. v.
á Austurlandi.
Skyldi svo vilja til, að ein-
hver fyndi heila beinagrind af
geirfugli, er óhætt að gera ráð
fvrir að liann gæti selt hana á
4—5 þúsund krónur. Einstök
geirfuglabein mundi einnig
liægt að selja háu verði.
Fám dögum eftir að eg liafði
lokið við að skrifa grein þá er
að ofan getur, barst til min
greinarkorn úr „Nationaltid-
ende“ frá 21. júni, eða hér um
bil mánuði eftir að grein mín
um geirfuglinn birtist í Lesbók
Morgunblaðsins. Fyrirsögn
greinarinnar í „Nationaltid-
ende“ er: „En Fugl til kr.
10,000“, og skýrir liún fi’á því,
að geirfuglshamur hafi verið
seldur i Englandi nú nýlega
fyrir þetta geipiverð.
í greininni er þess einnig lát-
ið getið, að prófessor Newton
liafi verið með í veiðiförinni
1844, þegar tveir siðustu geir-
fuglarnir voru drepnir, og ætla
ég að leyfa mér að tilfæra hér
nokkurar línur úr skýrslu lians
um þessa margumtöluðu veiði-
för, en það er aðallega hún, sem
hr. Ólafur Ketilsson hefir verið
að reyna að vefengjá og talið
mig skýra rangt frá éða „vill-
andi“.
,Vi var ialt 14 Mand i en
Baad med otte Aarer, der om
Morgenen den 3. Juni (ártalið
1844 er lilfært hér á öðrum
stað) lagde til ved den stejle
Eldey, hvor tre Mand vovede
sig i Land. Der sad to Geirfugle
mellem mange andre Söfugle,
og da Mændene gik hen mod
dem, tænkte de ikke et Ójeblik
paa at forsvare sig, men löb
liurtigt over den stejle Klippe-
flade, strækkende Hovederne
stærkt frem og smaabaskende
med Vingerne. Trods deres
korte Skridt bevægede de sig
omtrent lige saa liurtigt som en
gaaende Mand.
Sömanden Jon drev den ene
ind i en Krog og fangede den,
mens Sigurd lidt senere tog den
anden; Ketil gik hen til en be-
skyttet Plet og fandt der et Æg,
som han dog smed væk, da lian
mente, det var i Stykker. Saa
kvalte de Fiiglene og solgte
dem for 170 Kroner Stykket.“
Sé þessi skýrsla rétt, sem mér
virðist engin ástæða til að ve-
fengja, þá liefir hann lieitið Jón,
maðurinn sem veiddi næstsið-
asta geirfúglinn og Sigurður,
sá sem veiddi þann síðasta, en
maðurinn, sem handlék síðasta
geirfuglseggið — sem ekki er
ólíklegt að hafi verið svo grá-
ungað að um líf hafi verið að
ræða innan undir skurninni —
hann segir prófessor Newton
að lieitið hafi Ketill.
Það er þvi alls ekki ósenni-
Iegt, að það liafi einmitt verið
Ketill, sem drap síðasta geir-
fuglinn!
Eyrarbalcka, 17. ágúst 1929.
P. Nielsen.