Alþýðublaðið - 04.07.1928, Qupperneq 2

a
ÆISP. YÐUBESAÐKÐ
ALPÝÐUBLAÐIÐ
kemur út á hverjum virkum degi.
Algreiðsla i Alpýðuhúsinu við
Hveriisgötu 8 opin 5rá kl. 9 árd.
til kl. 7 síðd.
Skrifstofa á sama stað opin kl.
9*/s — iO'/a árd. og kl. 8 — 9 síðd.
Slrnar: 988 (afgreiðsian) og 2394
(skriístofan).
Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á
mánuði. Auglýsingarverðkr.0,15
hver mm. eindálka.
Prentsmiðja: Alþýðuprentsmi&jan
(í sama húsi, simi 1294).
Mentæmál,
íhaldið og alpýðumentunin.
Ment er máttur. Pekking er
vald. Þetta er nú orðið viðurkend
staðreynd. Mentaður maður hefir
meiri skilyrði til þess að /geta
sjálfur notið meðfæddra hæfileika
sinna, og líka til að, geta niotað
]>á í þágu annara, en sá, sem
engrar mentunar hefir notið.
Þekkingin veitir manmiinum vald
yfir umhverfi sinu og þá líka
yfir lifskjörum sínum, en þekk-
ingarskortur gerir manniinin ó-
sjálfbjarga.
Þetta vita íhladsmenn eins vel
og aðrir. Þess vegna er líka sú
raunin á um a,llan heim, að í-
halds- eða afturhalds-flokkarnir
standa sem óskiftir gegn mentun
alþýðu. Og það er mjög eðlilegt.
í þeirra augum er verkamaðurinn
að eins vinnudýr eða þá hluti
úr vél. Mentun er óþörf handa
honum, segja' þeir. Verkamaður-
inn á ekki að hafa hugann við
annað en strit sitt. Hanin á ekki
að brjóta heifann um rök til-
verunnar. Hann á ékki að vera
að hnýsast í gang og rekstur at-
vinnufyrirtækjanna. Hainin á að
taka við illa I.aunuðu stritinu eiins
og náðargjöf frá þessum, sem
kalia s:ig atvinnurekendur.
En verkamaður, sem öðlast
hefir þelrkingu, getur tekið upp
á þeim skojla, að hugsa með
gagnrýni um ýms atriði í stjórn
atvinnumálanma. Hann gæti meira
að segja farið að hugleiða, hvor-
um bæri fremur að þakka, verka-
mmninum, sem frámléiðir hin
raunverulegu verðmæti, og verð-
ur þó oft að lifa Við sult: og
seyru, e'ca utvinnurehmcknum,
sem hirðir arðinn af vinnu hins,
og leyfir sér oft að lifa í sukki
og óhófi.
Þess vegna er aukin méntuin
alþýðu hættuleg frá sjónariniði
afturhalds og auðvalds. Verka-
maður, sem lítið veit og lítið
hugsar, , vegna þess að hann
hefir haft lítil og léleg tækifæri
til að læra, hann verður pœgari
en hinn, sem meira vejt, og auð-
veldara að nota hann og vininuafl
hans sér til ávinnings. Það er
hægara að halda hinum fáfröðu
í þeim járngreipum kúgunar,
sem draga úr þeim al'.an mátt
til að reýna að hjarga sér sjálf-
ir. Þeir finna, ef til vill, að eitt-
hvað er að, því að tiMinninganna
er, fæsturn varnað, en þeir geta
ekki gert sér grein fyrir því, af
hverju þeirra eigin eymd stafar.
Og þá er ekki heldur von til, að
þeim komi nein ráð í hug til að
'baúa úr.
Aftur á móti er mentun alþýðu
sterkasta lyftistöngin undir starf
hennar til viðreisnar og sjálfs-
bjargar. Hefir og xeynslan sýnt
það, að í þeim löndum þar sem
alþýðumentun er bezt, þar er
samtakastarf ialþýðunnar öflugast
og kjör hennar bærilegust.
Þetta vita íhaldsmenn hér eins
og annars staðar mæta vel. Þeir
vita sem er, ao mentnn alpýð-
unnar er sterkastí naglinn í lok-
íð á líkkistu auovaldsstjómar í
landmu.
1 krafti þessarar vissu hafa ís-
lenzkir afturhaldsmenn staðið trú-
.egtt á verði gegn hverskonar um-
bótum á mentun almenniings.
Barnafræðslúna hafa þeir helzt
viljað gera sem allra minsta. Hér
stóðu íhaldsmenn í bæjarstjórn-
inni miklu lengur en fært var
gegn því, að byrjað væri á bygg-
ingu nýja barnaskólans. Og ef
þeir hefðu fengið að ráða í friði,
væri eflaust ekki byrjað á Jion-
um enn. A alþingi hafa komið
fram margar tillögur úr sömu
herbúöum, sem "hafa miðað að
því að draga úr barnafræðslunni.
Stundum átti að leggja hana al-
, veg niður, en þegar það hafðist
ekki fram, var reynd önnur leið.
Hún var sú, að láta héruðin sjálf
bera meiri hluta kostnaðarins en
nú er. Þá var vonin sú, að þröng-
! sýnir menin og afturhaldssamir
heima í héruðunum gætu hrætt
menn með kostníaðargrýlunini tii
þess að skera alt við nögl, sem
til fræðslunnar gengi, svo að
gagnið yrði sem minst. En þetía
mistó'kst líka; sem betur fór.
Sama er andúð íhaldsins gegn
alþýðuskóium og framhaldsskól-
um, bæði í sveitum og kauþ-
stöðum.
Einn alþýðuskóli er alveg rek-
-inn af ríkinu. Það er Eiðaskól-
■inn. Þar var húsnæði allsendis
ófulinægjandi, og stóð lengi til
að bygt yrði. En þegar lo'ks áttl
að hefjast handa, þá greiddi aili-
ur íhaldsflo'kkurinn á alþingi 1924
atkv. gegn fjárveitingu til bygg-
ingarinnarað undanteknum 2. þm.
Norðmýlinga, sem af skiljanlég-
um ástæðum fékk leyfi til þess
að s'kerast úr íeik.
Þ-ingeyingar eru nýlega búnir
að reisa mjög myndar-legan sköla,
hitaðan með jarðhita. Er þegar
orðiin svo miki'l að-sókn að skól-
anum, að margiir V&rða frá að
hverfa á. hverju ár-i vegna þ-ess
að skóliinn rúmar e'kki fleiri nsm-
endur. Meðan byggiing skólans
var í undirbúningi reyndu í-
haldsmenn í héraðmu að- eyða
máilinu eða draga þ-að á langinn,
biæði með þrefi um skólastaði-nn
og úrtölum um k-ostnað og erf-
iðieika. Qg. þegar til þingsi'ns
kom, reyndu íhaídsmenn þar að
'koma í Veg fyrir að veittur yrði
byggingarstyrkur til skólans.
Á Suður,landsundirlendinu hafa
menn lengi ve-rið að hugsa um
að koma upp góðum aiþýðuskóia.
Loks var svo komið, vorið 1926,
að hefjast átti handa. Tilskilið
fé var til taks, en það voru
frjáls framlög einstákra manna
og nokkur upphæð, er íhrnes-
sýsla ætlaði að leggja fram. Á-
gætur, en að vísu nokkuð aldr-
aður maður var vís til þess að
veita skóla-num íorstöðu fyrstu
árin. Þá risu þ-eir upp íhalds-
menn austan fjalls, spiluðu á
strengi hreppapólitíkur og eigi-n-
girni, og tökst að vekja mik-lar
césingar um skólastaðinn og um
væntantegan kostnað af rekstri
skólans. En þe-gar samt leit svo
út, að þetta dygði ekki, tök í-
haldsstjérnin, sem þá sat að völd-
um, til sinna ráða og drap rrtál-
ip í höndum áhugpmamanna
eystrg með ofbeldi, Gerði hún
það í fullkomnu trássi við yf-
irlýstan vilja meiri hluta neðri
déildar aiþin-gis. Mat hún þar
meira andúð íhaldsins gegn auk-
innj alþýðumentun en vilja þings-
-ins. Og nú, þegar byggingu skól-
ans loks er hrund-ið í fram-
kvæmd, þá tútna íhaldsmálgögn-
in út af miáttlausri gremju.
(Meira.)
Khöfn, FB„ 3. júlí síðdegis.
Horfur á, að Lundborg verði
bjargað.
Frá Moskwa er símað: Rúss-
neski ísbrjóturinn Krassin var í
gær áttatm sjómíljur frá Lund-
borgflokknum. Reynir Krassin að
brjótast gegn um þriggja metra
þykkan ís, til þess að komas.t
til flokksins. Elur skijistjófrinn
góðar vonir um að geta bjargað
honum.
Ainundsen finst ekki.
Frá Osló er símað: Flugvélar
og skip hafa árangurslaust leitað
að Amundsem á svæðinu á milli
Tromsö og Spitzbergen. Leitinni
verður haldið áfram.
t'
Norðmenn ásaka Nobile.
Mikil gremja í Noriegi gegn No-
bile. Álíta margir, að leiðangur
hans hafi að ýmsu leyti verið
mjög illa undirhúinn.
Eldgos.
Frá Londoin er sírnað:, Eldgos
úr Nayonelfjalli. hefir eyðila-gt
hæinn Liborg(?) á Philippine-eyj-
um. Kólera geysar á meðal íbú-
anina.
(Philippine-eyjar eru í Suðaust-
ur-Asíu, ca. 295,000 ferkílóm.
Miklir fjallgarðar eru á eyjunum.
Mörg eldfjöll. Landskjálftar :tíð-
ir. íbúatala eyjanna er ca. 10
millj., en af þ-eirri tölu er-u tæ-p
20,000 hvítir menn, Bandaríkin
ei-ga Philippine-eyjar.)
Flokksþlng
|afsiaðæFin^iifina
i Svípjéð.
Sænskir jafnaðarmenn háðu 13.
reglulegt flokksþing sitt í Stokk-
hó.lmi dagana 3.—10. júní s. 1.
305 fulltrúar voru mættir. Flokks-
þingin eru haldin á 4 ára fresti,
eða helmingi sjaldnar en þing ís-
lenzkra jafinaðarmanna.
Á sænska þinginu mættu gestir
frá jafnaðarmannaflokkunum í
Þýzkialandi, Danmörku og Finn-
landi. Þingið setti formaður
flokksins, Per Albin Hansson, og
áVarpaði þá hina útlendu gestiu
Gat hann þess sérstaklega, að
sænski flokkurinn hefði í uppha(fiii
fengið góðan stuðning hjá dönsk-
um flokksbræðrúm, þar á meðal
fjárhagsl-egan styrk all verulegan.
Aftur á móti hefðu sænskir jafn-
aðarmenn á sama hátt stuitt
flokkshræður sína í Finnlandf.
Hefði þannig mikil gagnkvæm
fjárhagsleg hjálp átt sér stað á
milli jafnaðarmannaflokk-annia á
Norðurlöndum. Því næst skýrði-
ræðumaður frá vexti o,g viðgangi
flokksins á síðustu fjófrum árum.
Á þessu tímabili hefði tala flokks-
manna aukist um 47% og væri
nú yfiir 200 þúsund inerni í hin-
um skipulögðu samtökum. Tala;
verklýðsfélaganna hefði og
vaxið um 33%.
Þá veik ræðumaður orðum sín-
um að flokksfioringjunum, s-em
fallið hefðu í valinn, frá því síð-
asta flokksþing var háð. Var það
fyrst og fremst frumherji iiakks-
ins og sjálfkjörinn foringi hans,,
frá því flokkurinn var stofnaður,
stjórnmálamaðurinn stórfrægí,
Hjalmar Brgnting-., Á síðasta
flokksþingi árið 1924 jiefð-i Bran-
ilng getið þess, að hann m-yndi
ekki sitja á fleiri þingum flokks
síns og um leið sagt að það væril
sér óblandin ánægja að leggjast
til hvílu í fullu trausti þess, að
sænski jafnaðarmaniniaflokkuriinin
hefði náð þeim þroska og vexti,
siem raun bæri vitni um. Hefðu
orð þessa stórmennis haft mikill
áhrif á alla, er á þinginu sátu.
Önnur stríðshetjan, sem fallið
hefði í valinn á þessu fímaibili,
væri F. V. Thorson, s-em einis og
kunnugt er var fjármálaráðherra í
síðasta ráðuneyti Brantings. Hefði
hann ásamt Brantiing átt mikiinjn
og góðan þátt í dáðrííku starfi
flokksins, bæði utan ríkisþings
og innan.
Á þinginu ÍÖru fram langar
umxæður um afstöðu flokksins til
afvopnunar í Svíþjóð. Hafa
sænskir jafmðarmenn kappsam-
liega unnið að því að minka út-
gjöld ríkisins til helrs og flota
og mikið orðið ág-engt í því efni.
Er ætlun þeirra að nalda öhikað
áfram sömu stefnu.
Mesta stórmálið, sem tekið var
ti,l umræðu, var þátttaka jafn-
áðarmanna í stjórnarmyndun.
Lagði flokksstjórnin fram tiilögu