Vísir - 25.01.1938, Blaðsíða 3

V í S I R
Mesta áhugamál kvemia
Eftir Ragnhildi Pétursdóttur.
Það er þess vert nú um þess-
ar bæjars tj órnarkosningar, að
rifja upp fyrir lconum þá bar-
áttu, sem liefir átt sér stað af
hálfu kvenna fyrir aukinni
mentun þeirra á heimilisstörf-
um.
Það er að vísu ekki liægt að
rekja þá sögu ítarlega í stultri
klaðagrein og verður því ekki
gert hér. En á það, sem næst
liggur, vil eg þó drepa.
Eg skal strax viðurkenna það,
að við konur liöfum viljað og
reynt að lialda þessum sameig-
inlegu málum oltkar utan við
flokkapólitikina. Þvi var það
árið 1935, að konur úr öllum
flokkum skrifuðu undir áskor-
un og beiðni til Alþingis um, að
stofnaður væri liússtjórnar- og
vinnuskóli hér í Reykjavík. Frú
Guðrún Lárusdóttir bar það
frumvarp fram i efri deild Al-
þingis. Málið kom til umræðu
og var visað til mentamála-
nefndar. Jónas Jónsson vor for-
maður þeirrar nefndar. Hann
dró málið á langinn og eyðilag'ði
það. Hann sá þá ekki nema eina
leið til að bæta úr þessum mál-
um, að breyta Kvennaskólanum
í slíkan skóla. En hann gleymdi
því þá, að það eru yfir hundrað
ungar stúlkur, sem árlega sækja
mentun sína í Kvennaskólann,
og fyrir þennan hóp er ekkert
pláss i öðrum skólum hæjarins.
Enda ekki aí'lir lirifnir af sam-
sköiunum. — Þar að auld er
þetta elsta mentastofnun okkar
kvenna og ekki eign landsins.
Það er býsna ótrúlegt, að það
gengi liljóðalaust af, að Kvenna-
skólinn yrði lagður að velli.
En það var ekki i fyrsta sinn
sem J. J. hefir viljað Kvenna-
skólann feigan. Á ráðlierratima-
hili sínu stóð honum mikill
stuggur af þessari stofnun.
Kvennaskólinn hefir verið fyrir
J. J. eins og þegar rauðri dulu
er veifað framan í mannýgt
naut. Nefndin lclofnaði um mál-
ið, frú G. L. var i minnihluta, og
var því svo til málamynda visað
til stjórnarinnar.
Næsti þáttur er þessi: 1936
vildi eg koma á framfæri frum-
varpi Kvenfélagasambands Is-
lands um kenslukvennaskóla
íslands og liússtjórnarskóla fyr-
ir Reykjavík. Eg valdi enn ó-
pólitísku leiðina, að biðja
mentamálanefnd neðri deildar
að flytja málið. Þar áttu sæti
tveir framsóknarmenn, Á. Á. og
B. B., tveir sjálfstæðismenn, P.
H. og E. E. og einn alþýðu-
flokksmaður, S. E. Nefndin
klofnaði. Sjálfstæðismennirnir
voru fylgjandi málinu, en hinir
treystu sér ekki til að fylgja því.
Þar sem sjálfstæðisfloklcs-
mennirnir höfðu tjáð sig frum-
varpinu fylgjandi, og það var
auðséð á öllu, að ómögulegt var
að koma þessu máli fram, nema
að snúa sér til þess flokks, þá
var horfið að því ráði.
Næsta ár 1937 sneri eg mér
beint til Sjálfstæðisflokksins
með frumvarp Ivvenfélagasam-
bands Islands. Hann taldi sig
fúsan að flylja málíð. Var það
svo flutt af þingmönnum
Reykjavikur, þeim Pétri Hall-
dórssyni, Sigurði Kristjánssyni
og Jakob Möller.
Fólk rekur kannske minrii til
þess mikla öskurs, sem J. J. rak
upp í Nýja dagblaðinu, er hann
siá, að Sjálfstæðisflokkurinn
hafði ákveðið að beita sér fyrir
þessu velferðarmáli. Auðvitað
liafa þeir fáu Reykvíkingar, sem
lesa Nýja Dagblaðið, ekki kipt
sér upp við óliljóðin. Þau heyr-
ast svo oft úr þeirri átt og
stundum miklu verri. En við
Reykjavikurlconur megum
gjarnan muna það, að J. J. liefir
altaf reynt að gera lítið úr okk-
ur og okkar verkum. Megum við
vel muna framkomu hans við
Ragnhildur Pétursdóttir,
forgangskonur oidcar í Land-
spítalamálinu, þegar engin
kona var boðin til að vera við j
opnun Landspitalóns. Höfðu !
þó konur átt frumkvæði að því
merka menningarmáli.
F rumvarp Kvenf élagasam-
bands íslands um stofnun Hús-
mæðrakenuaraskóla íslands og
liúsmæðraskóla í Reykjavík eða
nágrenni liennar, hefir verið
borið fram af Sjálfstæðis-
flokknum nú á tveim síðustu
þingum. Það liefir verið með
þetta mál eins og fleiri, sein
stjórnarflokkarnir vilja stiga á.
Þvi hefir verið ýtt til hliðar. Það
hefir á engan hátt borið á áhuga
þingmanna Alþýðuflokskins að
greiða götu þessa velferðarmáls
kvenna á Alþingi.
Eg vil nú litillega gera grein
fyrir höfuðatriðum frumvarps-
ins. Við liugsum okkur skólann
svo, að hann geti bæði verið
heimavistórskóli og heima-
gönguskóli fyrir stúlkur i
Reykjavík. Við viljum helst, að
að skólinn starfi alt árið og, að
námstíminn verði ekki styttri
en 5 mánuðir, fyrir hinn al-
menna hússtjórnarskóla. Þar að
auld eru liugsuð skemri og
lengri námskeið, sem geta náð
jafnt til giftra sem ógiftra
kvenna. Skólinn á ekki að tak-
markast af neinni sérstakri stétt
i þjóðfélaginu. Hann á að vera
jafn fyrir alla þá, sem vilja
auka þekkingu sína og læra að
vinna. — Húsmæðrakennara-
skólinn verður auðvitað að vera
undir alt öðrum reglum og hafa
miklu lengri námstíma. Við
verðum hér að fara eftir reynslu
nágrannaþjóða okkar.
Þetta er fyrirkomulag skól-
ans í höfuðatriðum. Auðvitað
verða allar námsgreinar kendar
þar, sem kendar eru á sambæri-
legum skólum annars staðar. Eg
skal geta þess, að hvenær sem
kvenfélögin hafa leitað til bæj-
arins um lán á liúsum barna-
skólanna, hvort heldur til náms-
skeiðslialda í matreiðslu eða
handavinnu, liefir það verið
auðsótt mál, og bærinn þá borið
mikið af kostnaðinum.
Siðastliðið ár var tekin upp
ný fjárveiting á fjárhagsáætlun
bæjarins 15.000 kr., sem ætluð
var til húsmæðrafræðslu. En
vegna ýmsra óvíðráðanlegra at-
vika var ekki hægt að koma
kenslunni á í því formi, sem
aðstandendur óskuðu. — Og
féll því kenslan niður. í ár var
þessi sama f járveiting aftur tek-
in upp á fjárlög bæjarins.
Er nú byrjuð matreiðslu-
kensla í skólaeldhúsum beggja
barnaskólanna. Eru þau að
kveldi, þegar lcenslu slcólabarna
er lokið. Þessi kvöldnámskeið
eiga að standa i 6 vikur. Læra
stúlkurnar að matbúa miðdeg-
ismat fjóra daga vikunnar og
framreiða smurt brauð og kald-
an mat einn dag vikunnar. Auk
þess læra þær að baka og þvo,
svo sem vani er og við verður
komið í skólaeldhúsum.
Það er ekki hægt að lolca
augunum fyrir því, að hús-
stjórnarfræðsla kvenna er stórt
og merkilegt mál. Að sú deyfð,
sem hefir verið yfir því, verður
að hverfa. Hér í Reykjavík
verður að korna góður hús-
stjórnarskóli. Og í þeim mál-
um munum við krefjast sömu
réttinda og' sveitir landsins.
Við höfum séð það af reynslu
síðustu ára, af því, sem að
framan er sagt, að það er ekld
hægt að lialda þessum málum
utan hjá pólitík. Við komum
þeim aldrei fram án hjálpar
pólitísku flokkanna. Nú hefir
það sýnt sig, að þau ár, sem
núverandi stjórnarflokkar hafa
setið við völd, hefir þessum
málum elcld orðið ágengt hér í
Reykjavík. Reynslan liefir líka
kent okkur Reylcvikingum það,
að við getum ekki treyst nein-
um pólitískum flokki nema
Sjálfstæðisflokknum. Hann er
sá stjórnmálaflokkur, sein vill
að við liöldum áfram að vera
Reýkvíkingar og íslendingar.
Langsamlega mikill meiri-
liluti af eldri og yngri konum i
Reykjavík fylgir stefnu Sjálf-
stæðisflokksins. Konur vilja
vinna í'vrir velferðarmál sín og
,inna með þeim hætti, sem
reynsla hefir sýnt, að best
lientar okkur íslendingum.
Mér er það vel ljóst, áð það
er mikið gert til þess að tæla
fólk til fylgis við útlendar of-
stækisstefnur, sem ómögulega
geta samrímst okkar þjóðlífi
eða lifnaðarháttum.
Eg vil því mjög alvarlega
vara konur við þeim flugu-
mönnum, sem vilja blekkja þær
til áð gefa öðrum lista atkvæði
sitt en Sjálfstæðislistanum.
Þeim skrifum, sem staðið
liafa í Alþýðublaðinu um „Hús-
mæðra- og starfss túlknaskála"‘
er þyrlað upp nú fyrir bæjar-
stjórnarkosningarnar. Þau bera
öll þess glög'g merki, að ekkert
er meint með þeim. Að ekkert
sé á bak við, annað en komm-
únistastóryrði og skvaldur. —
Konur, við skulum sýna það á
sunnudaginn kemur, að við
viljum vera fslendingar og út-
rýmum Moskva-valdinu af Is-
landi.
Kjósurn því þann flokk, sem
einn allra vill öllum góðum
málefnum vel. Yill heill og
heiður lands og þjóðar. Kjósum
Sjálfstæðisflokkinn!
Ragnhildur Pétursdóttir.
C-listinn
er listi Sjálfstætiisflokksins í
Reykjavík.
Opið bréf
til Mjóikarsölanefndar.
Sú fregn fer um bæinn, eins
og' yður mun kunnugt, að i ráði
sé að hækka mjólkurverðið —
um 2—5 au. hvern líter — þegar
eftir bæj arstj órnarkosningarn-
ar, með ljúfu saniþykki stjórn-
arflokkanna: Kommúnista og
F ramsóknar.
Er þetta tilhæfulaust, og eng-
in verðhækltun væntanleg?
Ef liáttvirt mjólkursölunefnd
svarar oss ekki skýrt og greini-
lega fyrir kosningarnar, þá
verður það skilið svo, að laun-
w

ráð séu hér í undirbúningi, sem
stjórnarflokkarnir þori ekki að
opinbera fyrir kosningarnar.
Margar húsmæður í Reykjavík.
Skráning sosíalista á,Hauka
nesið‘ hefir vakið mikla
eftirtekt.
Það er Sjómannafélagsins aö koma
í veg fypir að sjómenn séu látnii*
gera nauðungarsamnmga.
||AÐ hefir vakið mikla at-
‘ hygli, að socialistar í
Hafnarfirði með aðstoð Sigur-
jóns Á. Ólafssonar skuli hafa
gerst svo frekir, að þora að skrá
á togarann Haukanes fyrir
helmingi lægra lágmarkskaup
en krafist er að einkaútgerðin
greiði.
Togarinn Haukanes er að
nafninu til rekinn sem sam-
vinnufyrirtæki, en það sem
einkum ber á, þegar athugaður
er rekstur lians, er að svo er
fyrir mælt í félagslögunum, að
skipverjar slculi sætta sig við
lágmarkskaup, sem er helmingi
lægra en auglýst taxtakaup.
Sigurjón Á. Ólafsson reynir
að breiða yfir þessa staðreynd
í grein í Aiþýðublaðinu í gær,
en tekst það að vonum ófim-
lega.
S. Á. Ó. segir, að kaup mann-
anna sé „aðeins sú upphæð, sem
afgangs verður útgerðar- og
reksturskostnaði“.
Þetta eru ósannindi.
Á vertíðinni 1936 neituðu há-
setar á Haukanesinu að fara út
í veiðiferð vegna þess, að þeir
höfðu þá fengið aðeins um 100
kr. frá nýári og fram í apríl
greitt í kaup. Kröfðust þeir
kaups svo þeir mættu draga
fram lífið.
Var nú farið að gera gang-
skör að þvi að reyna að rétta
þess útgerð við og gekk fram-
kvæmdastjóri félagsins, Ásgeir
Stefánsson, milli kaupmanna og
beildsala og annara, sem lánað
höfðu félaginu, til að fá eftir
gefin 90% af skuldasúpunni.
Niðurstaðan varð sú, að sumir
gáfu eftir en aðrir ekki og eng-
ir erlendir skuldheimtumenn
gáfu neitt eftir. Heildsalar og
kaupmenn veittu eftirgjafir auk
bæjarsjóðs Hafnarfjarðar og
hafnarsjóðsins, sem eklii liafði
fengið neinar greiðslur frá fé-
laginu árin þar á undan.
Skipið lá inni í liálfan mán-
uð og til þess að fá hásetana til
að fara um borð, var þeim
trygt a. m. k. hálft taxtakaup,
og var gerð breyting á lögum
félagsins, þar sem ákveðið var
að hásetarnir skyldu fá hálft
taxtakaup, hvað sem liði af-
komu félagsins, og er því
rauninni ekki lengur hér um
neitt samvinnufélag að ræða.
Þetta „samvinnusnið" nær því
ekki lengra en til þess, að koma
því til vegar að hægt sé að reka
þessa útgerð þannig, að ekld
þurfi að greiða sjómönnunum
Spopin hræða
Um síöustu aldamót, e'öa frá því
nokkuð íyrir þau og þangaö til
nokkuö eftir þau, var eg töluvert
kunnugur ísafjarðarkaupstað og
atvinnulífi þar, því bæði kom eg
þangað oft á sumrin og stundaði
líka atvinnu þaðan nokkur sum-
ur ^á þilskipum.
Það var óþarfi að segja, að á
þeim tímum væri allt atvinnulíf í
kaldakoli á ísafirði. Þá var svo
mikið um vinnu þar, bæði fyrir
karla og konur, að heimafólkið
dugði ekki nándar nærri til að
sinna allri þeirri vinnu, bæði til
sjós og lands, svo að ráða varð
þangað fólk á hverju ári úr fjar-
lægum héruðum, ekki í tugatali,
heldur í hundraða tali, til að geta
afkastað þeirri vinnu, sem fram*
tak og dugnaður ýmsra einstakra
manna og fyrirtækja krafðist. Og
það voru miklir peningar, sem
fólk úr ýmsum bygðum Vestur-
landsins sótti til ísafjarðar og
kom með að haustinu til heimila
sinna, og lifði á að núklu leyti til
uæsta árs, og margur efnaðist vel
á þeirri atvinnu, sem þar var að
fá. Þá stóðu heldur ekki verslun-
ar- eða vöruhús tóm og auð, sem
ömurlegur minnisvarði horfinnar
atvinnuvelgengni, eins og nú kvað
vera, til dapurlegrar hrygðar fyrir
alla þá mörgu, sem þektu ísafjörð
í fyrri daga, sem hinn mesta at-
vinnu- og athafnabæ Vesturlands.
Þá var lieldur enginn friðarspillir
eða atvinnurógstunga upprisin í
lanainu. Þá voru atvinnurekendur
ekki skoðaðir sem þjóðfélagsfénd-
ur, heldur sem þær þjóðfélagsstoð-
ir, sem allt hvíldi á og væri undir
komið að væri sem sterkastar. Það
■ var ekki þá búið að læða þeirri
ljótu list inn í fólkið, að öfundast
yfir hverjum eyri sem atvinnurek-
andinn kynni að hagnast, heldur
. miklu fremur fagnað yfir því, ef
, allt gekk vel og atvinnureksturinn
f gæti borið sig sæmilega. Því þá
bugsuðu menn svo, sem þá væri
, méiri von um framtíðaratvinnu,
, eins og auðvitað heilbrigt er og
. rétt. Enda gat margur dugnaðar-
nema sem minst, eða hálft
taxtakaup.
Stendur því óhaggað, sem
Vísir hefir skýrt frá, að með
vitund og' vilja Sigurjóns Á.
Ólafssonar er skráð á togara
fyrir hálft taxtakaup. Trún-
aðarmenn sjómanna láta það
viðgangast, að til sé togaraút-
gerð, þar sem sjómenn eru
knúðir til að sætta sig við að-
eins helming þess taxtakaups,
sem annarsstaðar er krafist
að greitt sé.
Sigurjón Á. Ólafsson fórnar
liöndum og segir: „Lögin á-
kvcða þetta svona. Eg get ekk~
ert gert!“
En það eru engin lög, sem á-
kveða það, að sjómenn á tog-
ranum Haukanes eigi að sætta
fcig við hálft taxtakaup, önnur
en þau félagslög sem socialistar
hafa knúið sjómennina til áð
ganga inn á.
Það ætti að vera hlutverk
Sigurjóns Á. Ólafssonar, ef
hann liefir nokkuð hlutverk, að
heita samtöknm sjómanna til
þess að koma í veg fyrir slílca
nanðungarsamninga.
S. Á. Ó. afsakar útgerð
liaukanessins með því, að
henni hafi verið hrundið af
stað vegna þess, að útgerðar-
menn liafi lagt upp skipunum. ; masul-inn á þeim tímum komist
Þetta er ósatt. Togarinn var J ag góðum kjörum hjá atvinnurek-
keyptur af Utvegsbakanum og
voru fleiri um boðið en social-
istar, en tryggara mun hafa
verið talið, að selja það félagi,
þar sem lögin voru þannig úr
garði gerð, að verja mátti kaupi
sjómanna til að standa straum
af útgerðarkostnaðinum. — Ef
socialistar hefði ekki keypt
Haukanesið, væri það nú í
einkaeign o(g sjómennirnir,
hefðu ekki undanfarin ár feng-
ið hálft taxtakaup, heldur fult.
S. Á. Ó. játar í Alþýðublað-
inu í gær, að útgerð eins og
Haukanes-útgerðin hafi
„mikla galla í för með sér og
á sama og ekkert fylgi meðal
sjómanna“.
Þessi orð mætti viðhafa
um alt útgerðarbrask social-
ista, hvar sem er. Það er ó-
vinsætt orðið meðal sjó-
manna — en er í upphafi
þannig til komið, að nokkra
socialista langaði til að „slá
sér upp“, án þess að eiga
sjálfir of mikið á hættu.
Sjómenn fordæma þessa
spekútanta — en fylkja sér
um þann ftokk, sem borið
hefir uppi útgerðina og alt
frjálst framtak og varið það
anda sínum, þó hann væri ekki
þrælbundinn af pólitískum stétt-
arfélagsskap eins og nú, enda
voru þá engir lýðskrumarar eða
vinnuletingjar komnir fram á sjón-
arsviðið, til þess að æsa og rægja
stétt gegn stétt, til þess, á þann
hátt, að geta sjálfir skriðið upp eft-
ir hinum þreyttu bökum þeirra,
sem nentu að vinna ærlega vinnu,
og koma sjálfum sér að kjötkötl-
unum og í valdasessinn,
En því miður hafa tímarnir
breytst í þessu falli til hins verra.
Þjóðin hefir látið blekkjast alt of
mikið. Það sýnir afkoma og efna-
hagur þjóðarinnar. Og það sýna
ekki síst þeir staðir eða bæjarfé-
lög, þar sem lýðskrumarar og
þeirra niðurrifspólitik hefir náð
yfirhöndinni, eins og er um ísa-
fjörð, Hafnarfjörð og fleiri staði,
þar sem alt frjálst framtak er heft,
og þeir sem fyrir því hafa staðið,
ckki eingöngu hafa verið sviftir
eftir megni gegn óbilgjarnri
landstjórn og ofsafullum
skriffinnum í hennar þjón-
ustu.