Vísir - 13.05.1938, Qupperneq 1

28. ár.
Reykjavík, föstudaginn 13. maí 1938.
112. A. tbl.
Jón Pálmason alþm.:
Oreiðan í ríkisstofnununum.
Þegar ríkissjódurixm getur ekki
annað framfærslu þurfalinga so-
cialista og1 Framsóknar, taka
rikisstofnanirnar viö.
I hinni skörulegu ræðu, sem Jón Pálmason alþm. frá
Akri hélt í eldhússdagsumræðunum, gerði hann grein
fyrir fjársukkinu hjá ríkisstofnununum. Þar, sem al-
menningur hefir ekki átt kost á að kynna sér þetla
mál sem skyldi, en hinsvegar ekki ófróðlegt að skygn-
ast um gáitir þessara fyrirtækja, birtir Vísir þessa á-
gætu ræðu í lieild, en mun ef til vili siðar víkja nánar
að þessum einokunarhreiðrum.
Eg skal fyrst geta þess, aö
þegar hæstv. forsætisráðherra
er að slá um sig með spádóm-
um um það, hvernig hér væri
ástatt, ef sjálfstæðismenn hefðu
ráðið, þá er það furðulega fá-
víslegt, þvi þar talar hann um
það, sem hann veit ekkert um.
— Við erum búnir að vera
minnihlutafl. bráðum 11 ár og
ekki getað ráðið í fjármálum
þjóðarinnar eða á Alþingi.
Á siðasta eldhúsdegi hér á
Alþingi sýndi eg fram á það
með glöggum dæmum hvernig
fjármálastjórnin hefir verið liér
á landi að undanförnu, hvernig
skuldir og rekstrarhalli fram-
leiðslunnar hefir farið vaxandi
og hvernig allur reksturskostn-
aður i ríkisstarfseminni hefir
blásið út ár frá ári. Nú skal eg
sýna fram á livaða máli siðustu
þektar staðreyndir tala um
þetta efni og draga dæmin mest
frá siðasta ári, 1937.
I byrjun jxjssa þings, þegar
liæstv. fjármálaráðherra lagði
fjárlögin fram, lét hann vel af
afkomu síðasta árs, eins og
venjulega og gat þess meðal
annars, að skuldir rikisins hefðu
minkað á árinu um 1 milj. kr.
Þetta lét vel i eyrum, en það
var ekki rétt neina að forminu
til, þvi jafnframt þvi, sem borg-
að hafði verið af föstum lán-
um, þá hafa skuldir rikisstofn-
ana vaxið þeim mun rneira, því
eftir þvi, sem næst verður kom-
ist, voru þær skuldir ríkisstofn-
ana, 'sem ekki voru taldar með
skuldum ríkisins, á áramótum
41/2 mlijón kr. Þar af eru ó-
samningsbundnar vanskila-
skuldir 1. febr. rúml. l1/^ milj.
kr., og i janúar liafði verið sam-
ið um 400 þús. kr. af skuldum
tóbakseinkasölunnar. Auk þess
voru vanskilaskuldir póst og
sima rúm 400 þús,, en það virð-
ist talið ineð ríkisskuldum. Við
áramót neestu áður voru skuldir
rikisstofnana, og ekki talið með
ríkisskuldum, um 1600 þús. kr.,
svo þessar skuldir virðast hafa
aukist á árinu um 2 milj. og
900 þús. kr., en í því er eitt
fast lán til stækkunar á útvarps-
stöðinni, 747 þús. kr. Að öðru
Ieyti er þessi skuldaaukning
þannig til lcomin, að mikið af
þeim vörum, sem ríkisstofnan-
ir hafa flutt inn, liafa þær ekki
getað gi-eitt, vegna gjaldeyrls-
skorts. Svo langt er komið t. d.
með tóbakseinkasöluna, að hún
skuldar meira erlendis en nem-
ur öllum ársinnflutningnum. —
Það er nú vitanlega ekki gott,
að samningsbundnar skuldir
rikisins séu miklar og vaxi, en
hitt er þó hálfu verra, að hinar
og þessar stofnanir, sem ríkið
á og rekur, skuldi hingað og
þangað út um öll lönd háar upp-
hæðir fyrir raftæki, bíla, tóbak,
brennivín, útvarpstæki o. fl. En
skuldaaukningin erlendis frá
viðskiftum s.l. árs er meiri en
þær 2.9 milj., sem eg hefi nú
nefnt, því nýlega upplýsti hv.
þingmaður Vestmannaeyja liér
á Alþingi, að skuldir 60 inn-
flytjenda, sem gefið hefðu
skýrslu, hefðu vaxið um 2.3
milj. kr. og auk þess eru háar
upphæðir þar fyrir utan, sem
aðrir skulda, svo skuldaaukn-
ingin frá viðskiftum siðasta árs
er ekki undir 6 milj. kr., þrátt
fyrir alt gumið um góðan versl-
unarjöfnuð. Eins og háttv. þing-
maður Snæfellinga gat um liér í
kvöld, er ástandið með erlend
viðskifti nú verra en nokkuru
sinni fyr, enda engin furða, þeg-
ar svo er ástatt, sem eg hefi nú
lýst. Þetta sannar það, sem
vænta mátti, að innflulnings-
höft koma ekki að því haldi,
sem til hefir verið ætlast, þeg-
ar ár eftir ár er með erlendu
lánsfé lialdið uppi falskri kaup-
getu bjá nokkurum hluta þjóð-
arinnar, en það kalla eg falslca
kaupgetu, sem er i fullu ósam-
ræmi við kaupgetu þjóðarheild-
arinnar út á við og i fullu ósam-
ræmi við fjárhagsmátt fram-
leiðslunnar og alls almennings
í landinu.
Á þessu þingi, eins og undan-
farið hefir fjárveitinganefnd
lagt í það mikla vinnu að kynna
sér ríkisreksturinn og allar þær
kröfur, sem til þingsins berast.
Menn undrast að vonum, að af
þessu skuli ekki leiða víðtækar
tillögur um niðurskurð af fjár-
lögum, en til þess liggja tvær
aðalástæður. Sú fyrst, að allar
ónauðsynlegustu greiðslur rik-
isins eru föstum samningum
bundnar milli stjórnarflokk-
anna og tillögur og frumvörp
frá sjálfstæðismönnum um nið-
urfellingu þeirra mundu að eins
leiða af sér rifrildi, meiri tíma-
eyðslu og lengra þing ár eftir
ár. Hin ástæðan er sú, að þing-
menn horfast ár eftir ár i augu
við þá aðferð rikisstjórnarinn-
ar, að taka fjárlögin alls ekki
til greina í framkvæmdinni,
nema á vissum sviðum. Verður
slíkt eðlilega til að lama við-
leitni þingmanna i öllum flokk-
um i þvi, að leggja sig fram
um nauðsynlegar endurbætur.
Fjárlögin eru árlega Ijót og á-
lcveða miklu hærri fjárframlög
en þjóðin er fær um, en reynsl-
an hjá hæstv. stjórn er þó miklu
verri. Hæstv. fjármálaráðherra
hefir ár eftir ár þverbrotið það
Jón Pálmason.
loforð, sem liann alloft hefir
hrópað út til þjóðarinnar, að
fylgja fjárlögum, og skal eg
færa að því, nokkuru frekari
rök en hv. þingm. Snæfellinga
gerði áðan.
Árið 1937 segir hæstv. fjár-
málaráðherra að ríkisgjöldin
liafi farið 2.3 milj. fram úr á-
ætlun fjárlaga, og er það allríf-
leg upphæð, en það er meira
blóð í kúnni, því þar til viðbót-
ar liafa gjöld rikisstofnananna
orðið miklu hærri en fjárlög á-
kveða. Þannig hafa gjöldin hjá
pósti og síma farið fram úr á-
ætlun um 383 þús. kr. Hjá út-
varpi, tóbakseinkasölu og á-
fengisverslun um 65 þús. kr.,
eða samtals 448 þús. kr. Hvað
gjöldin hjá öðrum stofnunum
hafa orðið liærri en heimildir,
er ekki hægt að sjá til hlitar,
af því að þær eru ekki færðar
upp í fjárlögin. Þó er ljóst,
að lijá Viðtækjaversluninni,
Landssmiðjunni, Bifreiðasöl-
unni og Raftækjasölunni liefir
verið greitl samtals rúmlega 48
þús. kr. i laun umfram það, sem
ákveðið er í starfsmannaskrá
ríkisins. Það liggur þvi fyrir, að
lijá stofnunum rikisins liefir
verið eytt til gjalda nærri liálfri
miljón króna umfram það, sem
fjárlög ársins 1937 heimila. En
þetta kemur ekki fram í skýrslu
fjármálaráðherra og er hulið
almenningi, þvi reikningsfyrir-
komulagið er þannig, að tekj-
urnar, skv. 3. gr. fjárlaga, eru
nærri 500 þús. kr. minni en ella
mundi. Umframgreiðslurnar
1937 eru því milj. kr. hærri
að minsta kosti en fjármálaráð-
herra gaf upp. í allri upphæð-
inni, 2.8 milj., eru að vísu all-
stórir póstar, sem greiddir eru
eftir öðrum lögum en fjárl., svo
sem til pestarv^rnanna o. fl., og
auk þess er alt af eitthvað, sem
fer fram úr áætlun og er óvið-
ráðanlegt; en þrátt fyrir það er
eyðslan hóflaus, sem þarna
kemur í Ijós. Eins og kunnugt
er, fer mest upphæð af gjöldum
rikisins og stofnana þess í laun
allskonar og þær f járhæðir fara
ört vaxandi ár frá ári. Síðan
byrjað var af fjárveitinganefnd
að setja starfsmannaskrá ríkis-
ins, þá hefir ætlunin verið sú,
að rikisstjórnin fylgdi skránni,
að minsta kosti þannig, að
greiða ekki hærra. Þetta hefir
þó alt af verið þverbrotið af
bæstv. stjórn, og skal eg því til
sönnunar sýna fram á hvernig
þetta hefir verið s. 1. ár. Eg liefi
sem sé reynt að gera upp hve
mildu munar á starfsmannskrá
og raunverulegri eyðslu í laun
allskonar í allri ríkisstarfræksl-
Viðtal við söngkonuna
Irma Weile Barkany
unni. Alveg nákvæmt er þetta
ekki, því öll kurl koma ekki til
graíar. Þar sem fjárlögin eru
hærri en starfsmannaskrá,
hefi eg farið eftir fjárlög-
um. Niðurstaða þessara rann-
sókna er sú aó i laun hefir tek-
•ist aö eyöa ánð 1937 722.ó80 kr.
samt. umfram það, sem heimilað
er i í jártögum eða starfsskrá.
Svo emstok hefir eyðslan verið
á árinu ly<}7 jafnhliöa því sein
framfeiösla landsmanna tii sjós
og sveita er rekin með stórum
haila. Eg gat þess í vetur, þegar
eg geröi grein fyrir fjárstjórn-
inm í útvarpinu, að eg tæki þá
stofnun sem sýnishorn, enha
kvartaöi Jónas útvarpsstjóri
untlan því, að eg skyfdi vera aö
finna aó hjá honum einum. Eg
ætia nú ekki að tala um útvarp-
ið sérstaklega nú, en staðfesta
þau ummæh útvarpsstjórans,
aö það .er viðar ófagurt um aö
litast. Það gelið þið oh lika gert
ykkur liugmynd um af því sem
þegar er sagt.
Eg skal þá fyrst minnast á
þá stoínun sem stendur liæstv.
ráðherrum næst, stjórnarráðið.
Þar liefir verið greitt í starfs-
mannalaun árið iy37 45.439 kr.
umfram ljárlagaáætlun. Það er
vel að verið, enda koma þar
fram ýmsir furðulegir póstar. 1
þessu er t. d. uppliæð sem heit-
ir launabót samlals 24.233 kr.
og fyrir aukavinnu 5415 kr.
Undir annan kostnað er fært ki*.
11.429 sem eru bein til ýmsra
manna. T. d. eru 2.500 til Ölafs
Friðrikssonar þó ekki sé vitað
að hann liafi starfað neitt i
stjórnarráðinu, 2.750 kr. til
Guðm. Péturssonar símritara,
970 kr. til Einars Magnússonar
fyrir að þýða dósentsritgerðirn-
ar frægu og margt fleira. Bóndi
norðan úr Skagafirði, Gisli í
Eyhildarli., fær þar 300 kr.
o. s. frv.
Þegar nú er borið saman við
fyrri ár hvað fer i laun og ann-.
an kostnað í stjórnarráðinu auk
ráðlierralauna má t. d. geta
þess, að árið 1928 var ailur
kostnaður við stjórnarráðið auk
ráðherralauna tæp 127 þús. kr.,
en 1937 er þessi kostnaður full-
ar 200 þús. kr. Um 73 þús. kr.
hefir þessi liður hækkað siðan
1928.
Hjá póststjórninni hér í
Reykjavík liefir kostnaðurinn
aukist all ríflega síðustu árin og
þykir mér rélt að geta nokkuð
um það. Árið 1937 fóru launa-
greiðslur að eins i pósthúsinu
í Reykjavík og póslstjórnar
skrifstofum 52.905 þús. kr.
fram úr heimild fjárlaga. Síðan
1930 hafa launiri i pósthúsinu i
Reykjavík hækkað um 65 þús.
kr., en á sama tima hafa launin
í öllum öðrum póstafgreiðslum
og bréfhirðingum i landinu
liækkað um ein 4 þús. Að hækka
laun á einu ári ári fjárlagaheim-
ildar i ekki stærri stofnun en
pósthúsinu og póstmálaskrif-
stofunni hér í Reykjavílc um
nærri 53 þús. kr. hygg eg að sé
nokkuð einstakt stjórnarfar og
þetta er því ljótara sem lengra
er skygnst undir yfirborðið, því
á sama tíma sem mest hefir
orðið hækkun á launum bjá
póststjórninni liafa tekjurnar
minkað og er einn fyrirhafnar-
mesti þáttur starfseminnar
næstum horfinn út úr vegna
liaftanna, en það er erlendur
böglapóstur. Nettó hagnaður
ríkisins af póstmálaslarfsem-
inni hefir líka minkað úr 182
þús. kr. 1933 í 24 þús. kr. 1937.
Tiðindamaður Vísis hefir átt
viðtal við söngkonuna Irma
Weile Barkany, sem hér hefir
dvalist nokkurar vikur, til þess
að kynnast landi og þjóð, og
skrifa greinar um ísland fyrir
Trans-Europa Press, sem lælur
um 800 blöðum í tuttugu lönd-
um í té fréttir.
„En þetta er að eins auka-
starf, sem eg geri af áhuga, og
vel getur samrýmst söngstarf-
semi minni“, segir söngkonan
við tiðindamann Vísis. „Og nú
efni eg til söngskemtunar hér
á miðvilcudaginn kemur í
Gamla Bió.“
„Þér hafið viða sungið, eftir
blaðaummælum að dæma.“
„Eg hefi sungið í helstu tón-
listaborgum álfunnar, Buda-
pest, París, Briissel, Varsjá, Ber-
lín, Milano og víðar, — eg hefi
lagt mig eftir að túlka nútima-
tónlist ýmissa landa — við á-
gætar undirtektir. Við að kynn-
ast Eggert Guðmundssyni list-
málara og frú hans og fleiri
Islendingum, varð eg hrifin af
íslandi og Islendingum — og
ákvað að fara hingað — og er
stórhrifin af landinu og þjóð-
inni og lilakka til að fara viðar
um, er kemur fram á sumar“.
„Eruð þér af dönskum ætt-
um?“
„Faðir minn var þýskur rik-
isborgari — af kunnri danskri
ætt — en móðir mín var ung-
versk. Faðir minn var forn-
menjafræðingur við liáskólann
í Pisa og akademíið í Florenz
og samtímis þýskur konsúll.
Puccini var góður kunningi for-
eldra minna og hann veitti
hæfileikum mínum á sviði tón-
listarinnar fyrstur eftirtekt —
En 1937 er greitt í eftirvinnu,
aukalaun og frimerkjauppbót
hjá póststjórninni hér livorki
meira né minna en kr. 66.000.
Þar af fyrir eftirvirinu og nætur-
vinnu 40 þús. kr. Eitt dæmi um
stjórnina að öðru leyti á þess-
um stað er það, að póstmeistari
hefir að undanförnu haft á
kostnað póstmálanna dýran
luxusbíl, einn þann finasta í
bænum og að mestu til eigin af-
nota. 1936 var kostnaðurinn við
liann kr. 3.215 kr., en 1937
3.364 kr. og þá voru höfð bila-
kaup og gefið í milli 1.800 kr.
svo kostnaðurinn árið 1937 varð
5.164 kr. Það hefir á þessu sviði
sem mörgum öðrum komið i
ljós hver álirif það liefir að
skifta um menn og margt leiðir
liæstv. sljórn góðum floklcs-
mönnum.
Hjá Landsímanum liafa laun-
in farið fram úr ákvörðun Al-
þingis á árinu 1937 um 92.800
krónur, en þar með eru allar 1.
fl. stöðvar á landinu. Þeíta er
nú óneitanlega allríflegt þó það
komist ekki neitt i námunda við
póstinn. En svona gæti eg haldið
láfram að telja upp stofnun eftir
stofnun þvi þær eru tillölulega
fáar lijá liæstvirtri sljórn sem í
launagreiðslum liafa haklið sig
við starfsmannaskrá og fjárlög
ríkisins. Þrátt fyrir alt þetta fer
það ekki dult að ýmsir stjórnar-
liðarnir hér á þingi telja á því
mikla nauðsyn, að hækka laun-
in hjá starfsmönnum ríkisins. T.
er eg var barn að aldri. Tón-
listarmentun hlaut eg hjáhinum
kunna þýska píanókennara pro-
fessor Martin Krause, sem var
lærisveinn Franz Listz, en það
var fyrir áhrif hljómsveitar-
stjórans Arthurs Nikischa, að
eg fór að stunda söngnám“.
„Og hvað ætlið þér að syngja
fyrir Reykvíkinga á miðviku-
daginn ?“
„ítalska, ungverska, spanska
söngva og margt fleira“.
Blaðaummæli þau, sem Irma
Weile Barkany hefir fengið, eru
hin lofsamlegustu. Hefir tið-
indamaður Vísis átt lcost á að
sjá mörg þeirra, en rúin leyfir
eigi að birta þau í lieild. Til þess
að gefa þó lesendum blaðsins
nokkura hugmynd um dóma
þá, sem söngkonan liefir feng-
ið, skal hér tekið upp það, sem
Kaupmannahafnarblaðið Ber-
lingske Tidende segir:
„Irma Weile — Barlcany er
elcki einungis ein af hinum
merkustu söngkonum Evrópu,
beldur einnig hefir hún óvenju-
lega málakunnáttu og liæfileika.
Það var vinur fjölskyldu lienn-
ar, hið mikla tónskáld Puccini,
sem á sínum tíma uppgötvaði
hæfileika liennar.
Irma Weile Barkany hefir
ferðast viða og hefir kynt ung-
verska hljómlist viða um heim,
m. a. hið fræga tónskáld Zoltan
Kodali. Áður en ópera lians,
„Ungverska spunakonan“, var
sýnd í Milano Scala, var hún
fengin til að syngja í Scala fyr-
ir stærstu hljómsveitarstjóra og
músik-útgefendur í Ítalíu og
Ameriku, hin ungversku lög
hans.“
d. hélt liáttv. 1. þm. Skagfirð-
inga, Pálmi Iiannesson, mikla
ræðu liér við aðra umræðu
fjárlaganna um það, livi-
lík ósvífni og lýðskrum það
væri, af mér sem er bara fá-
tækur bóndi, að lieimta lækkun
á láunagreiðslum ríkisins. Það
hefir líka tekist að fá liæstv.
fjármálaráðlierra til að hækka
laun mentaskólakennara um
15 þús. kr. að eins með fjárlaga
ákvæði og þannig eru góðar lik-
ur á að áfram haldi. Hvernig
háttað er launagreiðslum og
aukagreiðslum hjá ýmsum gæð-
ingum stjórnarinnar er mál sem
er næstum ótæmandi og eg
sleppi þvi að sinni. Ef til vill
gefst færi á að drepa á fáein
atriði áður en þessum umræð-
um lýkur, ef tilefni gefst til.
En það er fleira en laun sem
stofnanir ríkisins eyða að ó-
þörfu í og mætti margt til tína.
Það má t. d. nefna það að 5
stofnanir liafa 1937 borgað til
tækifærisgjafa 5694 kr. Þá hafa
5 stofnanir, raftækjasalan, land-
smiðjan, útvarpið, prentsmiðj-
an og tóbakseinkasalan greitt
fyrir skemtiferðir starfsmanna
kr. 4020 og til risnu hafa sex
stofnanir greitt kr. 5429. Mætti
þar og víðar nefna ýmsa furðu-
lega liði. Þetta eru þó smámun-
ir einir hjá öllu því óhemju fé
sem borgað hefir verið i auka-
laun allskonar og sem eg hefi
drepið nokkuð á.
Þá skal eg fara fáeinum orð-