Vísir - 28.05.1938, Blaðsíða 3

Ví SIR
Einar Hjörleifsson Kvaran
fæddist 6. desember 1859 að
Vallanesi í Múlaþingi. Voru for-
eldrar lians Hjörleifur Einars-
son (fl910), siðar prestur og
prófastur um langt skeið, og
fyrri kona hans Guðlaug
(f 1881) Eyjólfsdóttir bónda á
Gísiastöðum á Völlum Jóns-
sonar.
Síra Hjörleifur vígðist 1860
að Blöndudalshólum í Húna-
vatnssýslu, fekk Goðdali 1869
og loks Undirfell í Vatnsdal
1876. Hann var mætur maður,
gáfaður og áliugasamur um
margt, skyldurækinn embættis-
maður, góður búhöldur, víkiug-
ur til allra verka, örlyndur
nokkuð og kappsfullur, sátlfús
og góðviljaður. Þótti Vatnsdæl-
ingum liann æ vaxa með aldri
og lífsreynslu.
Einar hóf skólanám liaustið
1875 og lauk stúdentsprófi
1881. Sigldi þá til háskólans í
Kaupmannaliöfn og mun hafa
ætlað að lesa liagfræði og stjórn-
fræði.
Eii svo er að sjá, sem litið
hafi orðið úr þeim lestri, Hann
hafði kunnað illa skólavistinni
liér i Reykjavík og sloppið úr
prísundinni „kalinn á lijarta“.
Örgeðja mun hann hafa ver-
ið á þessum árum og miklu
viðkvæmari en alment gerist.
Og nú var hann sloppinn undan
okinu og orðinn frjáls maður.
Hann sökti sér niður í leslur
hinna ágætuslu skáldrita, en
skemti sér annað veifið og naut
lífsins í fullum mæli.
Þegar til Hafnar kom, kyntist
Einar fljótlega skáldbræðrum
sínum liinum íslensku er þar
voru fyrir, þeim Gesti Pálssyni,
Bertel E. Ó. Þorleifssyni og
Hannesi Hafstein. Fylgdu þeir
allir kenningum Braudesar og
dáðust mjög að honum. Hann
var þá tekinn að boða hið nýja
„frelsi andans“, og flutti kenn-
ingar sínar af mikilli snild.
Hann varpaði hiklaust fyrir
borð mörgu þvi, er mönnum
hafði verið heilagt, reif niður
vægðarlaust, lijó og lagði tveim
höndum og gætti þess lítt hvað
fyrir varð. Hann kvaðst hafa
kosið sér það hlutskifti, að berj-
ast undir merkjum „sannleik-
ans“, en sumum þótti ekki liggja
í augum uppi, að hann hefði
fundið neinn nýjan sannleika.
Kenningum Brandesar var
ekki allskostar vel tekið með
Dönum, en skáldin íslensku, þau
er áður voru nefnd, settust að
fótskör méistarans. Löngu síðar
lét íslenskur rithöfundur og
visindamaður svo um mælt, að
kenningar Brandesar hefði orð-
ið að daunillum forarpollum á
danska sléttlendinu.
Menn vita ekki til þess, að
Einar hafi kynst Brandesi per-
sónulega. Hitt er víst að hann
hlýddi á fyrirlestra lians og
mun vafalausl hafa þótt mikið
til koma. Þess þykja og sjást
nokkur merki í skáldskap Ein-
ars frá Hafnar-árunum, að hann
hafi orðið fyrir nokkurum áhrif-
um af kenningum Brandesar,
þó að ekki hafi þau staðíð djúpt
eða fest rætur í sál lians. Hann-
es Hafsteiu og Bertel urðu per-
sónulega kunnugir Brandesi, og
þó eínkum Hannes.
Einar dvaldist fjögur ár í
Kaupmannahöfn, en liélt þá
vestur um haf (1885). Enga at-
vinnu mun liann þó hafa átt
vísa, er vestur kæmi, en heim
hingað í fásinnið hefir hann
ekki viljað fara. Hann var þá
kvongaður fyrir nokkuru
danskri konu, Matliilde Peter-
sen, og fór hún með honum
vestur. Þau eignuðust tvo drengi
og dóu báðir á fyrsta ári. Kon-
an varð og skammlif og andað-
ist skömrnu eftir að þau komu
vestur.
Ifann kvongaðist öðru sinni
‘22. seplember 1888 og gekk að
eiga ungfrú Gíslínu Gísladótlur
frá Reykjakoti i Mosfellssvcit,
hina mestu mætiskonu. Hefir
hjónaband þeirra verið liið ást-
úðlegasta alla tíð og frú Gislína
reynst manni sínum ómetanleg-
ur förunautur, staðið örugg við
hlið lians, jafnt í blíðu sem
stríðu,og tekið þátt í öllum hans
kjörum. Þeim varð fimm barna
auðið, fjögurra sona og einnar
dóttur. Elsti drengurinn, Sig-
urður að nafni, yndislegur pilt-
ur, andaðist á fermingaraldri,
en hin eru þessi: frú Matthildur
Matthíasson, Einar bankabókari,
sira Ragnar landkynnir og
Gunnar stórkaupmaður.
E. H. Kv. dvaldist vestan liafs
um tíu ára skeið, 1885—1895.
Hann varð ritstjóri „Heims-
kringlu“ í Winnipeg, er það blað
bóf göngu sína (1886), en lét af
því starfi mjög bráðlega. Síðar
varð liann ritstjóri „Lögbergs“
frá stofnun blaðsins (1888) og
til þess tíma, er hann fluttist
heim hingað (1895) og gerðist
meðritstjóri „ísafoldar“. Árið
1901 fluttist Iiann til Akureyrar,
stofnaði með öðrum blaðið
„Norðurland“ og var ritstjóri
þess fyrstu árin. Fluttist liingað
1904 og var ritstjóri „Fjallkon-
unnar“ 1904—1907. Ritstjóri
„Skírnis“ var hann um tveggja
ára bil og ritstjórn „Sunnan-
fara“ bafði hann á hendi um
tíma, eftir að blaðið fluttist
hingað frá Kaupmannahöfn.
Ritstjóri „Morguns“, tímarits
Sálarrannsóknafélagsins, hefir
hann ver'ið frá upphafi.
Það ímm ljóst af þvi, sem
nú var sagt, að Einar hefir
oftast nær verið ritstjóri eða
meira og mínna riðinn við rit-
stjórn og útgáfu blaða og tíma-
rita um rúmlega hálfrar aldar
skeið, eða frá 1886 til dánar-
dægurs. Ræður því að líkurn, að
ekki muni það neitt smáræði
að vöxtum sem eftir liann ligg-
ur á þessu sviði. Mun og sanni
nær, að hann hafi skrifað meíra
en nokkur annar Islendingur
um hans daga. Greinar hans í
blöðum og tímaritum eru ótelj-
andi, en auk þess liefir hann
samíð ógrynni af fyrirjestrum
og erindum um ýmisleg efni,
ritað skáldsögur, leikrit og ljóð
eg snúið á vora tungu geysi-
miklu úr erlendum málum.
Þess er vilanlega enginn kost-
ur i stuttri blaðagrein, að lýsa
afstöðu E. H. K. til liinna ýmsu
málefna, sem uppi hafa verið
með þjóð vorri, síðan er hann
fluttist lieim hingað og gerðist
samverkamaður Björns rit-
stjóra Jónssonar. Hitt fær ekki
dulist, að liann hafði áratugum
saman mikil áhrif á hugsunar-
hátt þjóðarinnar, sem blaða-
maður og stjórnmálamaður.
Hann var áií alls efa einliver
allra ritsljmgasti og snjallasti
maðurinn, sem við blaðamensku
hefir fengist á þessu landi.
Hann skorti að vísu kraft og
kyngi og orðgnótt Bjarnar Jóns-
sonar. Hann notaði sjaldan stór-
yrði, en skrifaði þannig, að
jafnvel grimmustu andstæðing-
ar urðu að kannast við yfir-
burði lians. Sumir virtust bein-
línis kveinka sér við því, að
leggja til orustu við hann. Hann
var hinn mikli meistari í þvi, að
gera málstað sinn sennilegan
og snúa öllu í villu fyrir and-
stæðingunum. Sumar blaða-
greinar lians voru ósvikin lista-
verk, og allar liöfðu þær þann
ómetanlega kost, að vera
skemtilegar. Einhverju sinni
lieyrði eg mikilsmetinn and-
stæðing Einars lýsa yfir því við
kunningja sinn, að flestar
stjórnmálagreinar hans væri
„báskalega vel skrifaðar“.
—0—
Einar var bindindismaður
hálfa ævina eða lengur og vann
bindindismálinu mikið gagn í
ræðu og riti. Honum þótti liver
mannleg vera of góð til þess, að
hvoma í sig áfengi, spilla með
þvi heilsu sinni, liryggja vini og
vandamenn og sóa fjármunum
i vitleysu. Flutti hann mörg er-
indi um skaðsemi áfengisins og
livatti menn til bindindissemi.
Stórtemplar var liann um eitt
skeið og mun þá sem ella liafa
unnið gott starf í þágu „Regl-
unnar“. —•
Meðal rita E. H. K., sem ekki
eru skáldrit, má nefna þessi:
„Trú og sannanir“ og „Lif og
dauði“, livort tveggja um sálar-
rannsóknir. Um stjórnmál eru
þessi rit hans: „Tildrög stjórn-
arbótarinnar“ og „Frjálst sam-
bandsland“. Siðara ritinu sneri
Jón Sveinbjörnsson á dönsku og
kallaði „Danmörk og Island“.
Ferðasögu emni man eg eftir,
er nefnist „Vesturför“, en vel
má vera, að rit hans af þessu tæi
sé fleiri. Hann liefir og snúið á
íslensku fjölmörgum ritum er-
lendum og sumum liarla merk-
um.
—o—
Skáldrit Einars H. Kvaian
eru mörg og merkileg og munu
lengi bera höfundi sínum fagurt
vitni. Hann liefir fengist við
flestar eða allar greinir skáld-
skaparins, skrifað langar skáld-
sögur, smásögur, æfintýr, leik-
rit og ljóð. Og alls staðar hefir
honum vel tekist. Hann er eitt-
livert allra ástúðlegasta skáldið,
sem þjóð vor hefir alið að fornu
og nýju, snillingur í efnis-með-
ferð og óhvikull boðberi um-
burðarlyndis og kærleika. Hann
elskar alla smælingja, breiðir
faðminn móti öllu, sem er und-
irokað, umkomulítið, hrakið og
smáð. Hann veit að „alt af er
einhver að gráta“, og að alt af
er þörf á liuggun og skilningi.
Hann veit að allir eru bræður
og allir „á lieimleið“, þrált fyrir
alt þroskaleysið og hrottaskap-
ínn, þrátt fyrir margvislega
króka og tafir, margvísleg
vandræði, margvísleg slys og
syndir, Hann trúir því, að allir
komist lieim um siðir — hcim
iil föðurhúsanna, þó að leiðin
lcunni að verða nokkuð löng.
Og vafalaust mundi liann liafa
getað tekið undir með Bólu-
Hjálmari, er liann segir:
Rima-margur mun oss
stigi sá •—•
frá duftinu til heilagleikans
hæða
hljótum taka margföld
skifti klæða,
verðugir þar ti. verðum
guð að sjá.
Menn viia ekki til þess nú,
að Einar hafi byrjað að yrkja
fyrr en í Latínuskólanum. En
þar skrifaði liann eitt leikrit,
„Brandmajórinn“, og tvær sög-
ur: „Orgelið“ og „Hvorn eiðinn
á eg að rjúfa“. Siðari sagan var
prentuð 1880, árið áður en hann
varð stúdent.
Á Hafnar-árum sínum skrif-
aði hann þrjár sögur, svo að vit-
að sé með vissu: „Upp og nið-
ur“ (Verðandi) og „Sveinn
káti“ og „You are a liumbug,
Sir“ (báðar í Heimdalli). Engu
þessara æskuverka sinna hefir
hann viljað halda til liaga, nema
sögunni af „Sveini káta“.
Yestan hafs skrifaði hann
liina frábæru og frægu sögu
sína „Vonir“, og vafalaust sitt
livað fleira, þó að eg kunni ekki
frá því að greina. Þar vestra
mun hann og liafa orkt meiri
hluta ljóða sinna, þeirra er út
Voru gefin hér í Reyk javík tveim
árum áður en liann kom heim
úr útlegðinni (Ljóðmæli. —
Reykjavík 1893).
Skáldsögur Einars hinar
mestu eru þessar og munu hafa
komið út í þeirri röð, sem hér
er talið: „Ofurefli", „Gull“,
„Siálin vaknar“, „Sambýli“,
„Sögur Rannveigar“ og „Gæfu-
maður“. — En smásögusöfnin
eru sem hér segir: „Yestan liafs
og austan“, „Smælingjar“, „Frá
ýmsum liliðum“ og „Sveitasög-
ur“. Síðustu árin liafa birst í
tímaritum smásögurnar „Reyk-
ur“ og „Hallgrimur” og ef til
vill fleiri. Alls munu smásögur
Einars vera nær þrem tugum,
flestar hinn yndislegasti skáld-
skapur og margar ógleymanleg-
ar, svo sem „Marjas“, „Góð
boð“, „Vistaskifti“, „Anderson“
o. fl. — Leikrit lians eru þessi:
„Lénharður fógeti“, „Syndir
annara“, „Hallsteinn og Dóra“
og „Jósafat“. I smiðum mun
hann liafa átt, er hann féll frá,
leikrit og stóra skáldsögu, en
ekld er mér kunnugt, hversu
langt þeim verkum muni liafa
verið komið. Ljóð hans voru
gefin út öðru sinni, nokkuð auk-
in, á 75 ára afrnæli hans (1934).
Var mjög til þeirrar útgáfu
vandað af hálfu útgefanda.
Kveðskapur Einars er ekki
mikill að vöxtum. Og svo er að
sjá, sem hann liafi ekki lagt
mikla rækt við ljöðgáfu sína,
hvorki fyrr né siðar, og metið
meira annað form skáldskapar-
ins. En öll eru Ijóð lians fáguð
og mæta vel kveðiu.
—o—
Þess er að vænta, að ekki líði
á löngu, að ritað verði itarlega
um Einar H. Kvaran, skáldskap
hans og áhrif á liugsunarhátt
þjóðarinnar. Hann var einn liinn
áhrifarikasti maður sinnar sam-
tíðar hér á landi og markaði
vafalaust dýpri spor í þjóðlifi
voru en flestir aðrir, og þó
einkum að þvi, er tekur ti
hinna andlegu málefna.
Páll Steingrímsson.
Sumarstarfsenai
FeríafélagsiHS.
I fyrradag fór Ferðafélag Is-
lands skemtiför austur á Ing-
ólfsfjall eins og til stóð. Á f jall-
ið var gengið frá Alftavatni og
um hábunguna suður á Suður-
landsbraut. Síðan var farið um
Hveragerði, Svaði og fleiri liver-
ir skoðaðir og beðið eftir gosi úr
Grýlu. Snjókoma var á fjallinu
svo að útsýnis naut ekki, en.
veður að öðru leyti gott og förin
öll liin skemtilegasta þvi altaf
er gainan að vera úti, einkum ef
menn komast liátl upp, þ. e. a s.
á fjöllum.
Næsta för félagsins á sunnu-
daginn (29. þ. m.) er ákveðin í
Jaufarhólslielli í Eldborgar-
hrauni. Það mun verða farið í
jílum austur undir Hveradali,
en síðan um Þrengslin í hellinn.
Aeið þessi, sem var mjög fjöl-
farin áður en akbraut var lögð
um Hellisheiði, er mjög hæg og
skemtileg yfirferðar.
Einu sinni þótti enginn mað-
ur með mönnum sem ekki hafði
íomið í hellana í Borgarfirði —
Surlsliclli og aðra. Frægð þeirra
'ór víða og komu ferðamenn úr
fjarlægum löndum til þess að
skoða þá. Þá var saga Raufar-
hólshellis ekki liafin, þvi það
er tiltölulega stutt síðan menn
tóku eftir stærð lians, það er
einkum eftir að F. í. hóf starf-
semi sína og árlegar ferðir
þangað, að rnenn eru farnir að
kynnast honum. Þegar sá, sem
þetta ritar kom í hellinn i
fyrsta sinn fyrir nolckurum ár-
um, var inst í honum miði með
undirskrift Guðmundar lieitins
Bárðarsonar, prófessors, livar á
stóð að við mælingu liefði hell-
irinn reynst 1000 metra langur.
Hellirinn er nokkuð ógreiður
yfirferðar, einkum fremst, en
batnar þegar innar dregur. Hátt
er til lofts alstaðar og vítt til
veggja. Einn hluti hans er sér-
staklega fallegur og það er is-
liöllin. Þar myndast á vetrum
langir klakadrönglar við dropa-
fall úr lofti liellisins. Þegar birt-
an fná opinu í liellinum brolnar
í kristalstærum ísnum er þetta
mjög falleg sjón.
Raufarhólsliellir er lang-
stærstur allra hella í nágrenni
Reykjavíkur. Ættu mennaðnota
tækifæri það sem nú gefst til
þess að skoða liann. Jafnframt
má benda fólki á að nota sem
mest skemtiferðir F. í. Þær
eru mjög ódýrar og fararstjór-
arnir eru altaf reiðubúnir til
þess að veita fræðslu um það
sem fyrir augu ber.
Outsider.
STEPHAN STROBL.
Frh. af 2. síðu.
að skýra, en árangur sá, sem
náðst liefir á þessu sviði, er
mjög mikill óg eftirtektarverð-
ur, og rannsóknum á þessu sviði
er stöðugt haldið áfram í öllum
menningarlöndum. Þið íslend-
ingar eruð hepnir með að hér er
sára lítið um glæpi, en hjá öðr-
'um Norðurlandaþjóðum er
þetta hreinasta böl.“
„Hvað getið þér sagt mér um
teiknimyndir yðar?“
„Sérkenni þeirra eru ýkjur,
— en ef menn hafa opið auga
fyrir sérkennum og lyntlisein-
kunum náungans getur maður
i rauninni aldrei ýkt. En einmitt
í því, að finna sérkennin, er list-
in fólgin, — og þá eiginleika
hafa ekki allir. Upp á síðkastið
hefi eg aðallega lagt stund á að
teikna glæpamenn og rannsaka
sérkenni þeirra. Nú þarfnast eg
hvildar og loftbreytingar, og
þess vegna hefi eg komið hing-
að til íslands og nú langar mig
„Tovaritch'
Leik8ýning ReumertS'
bjónanna í kvelð.
Allir þeir, sem séð hafa Ieik-
ritið „Það er kominn dagur“ og
meðferð Reumerts-hjónanna a
liinum vandasömu blutverkum,
verður það ógleymanlegur vi5-
burður.
í kveld verður leikritið „To-
varitch“ sýnt i fyrsta skifti, en
það er síðara leikritið, sem þau
lijónin sýna liér að þessu sinnL
Þessi tvö leikrit eru mjög ólik
í eðli sínu og gefst bæjarbúuns
þvi kostur á að sjá meðferð
þeirra Reumerts-hjónanna á
hinum ólíkustu hlutverkum.
Leikritið „Tovaritch“ er eft-
ir kunnan franskan leikritahöf-
und, Jacques Deval, en hann er
nútímarithöfundur og hafa
mörg af leikritum hans náS
miklum vinsældum viða um
heim.
Um leikritið segir svo í leik-
endaskrá:
„Tovaritch“ er með síðustu
verkum Devals. Þegar þetta
leikrit var fyrst sýnt, þótti það
bera vitni um nærri því tak-
markalausa margbreytni hans
sem leikritaliöfundar. Leikrit
lians ná sem sé frá kátlegustia
skopleikjum til alvarlegustis
viðfangsefna. Hann hefir frá-
bært lag á að draga upp marg-
breytilegar mannamyndir, —
kýmni lians og kátína er nxjög
smitandi, innsæi hans í mann-
legar sálir er djúpt og orðbragð
hans létt og leikandL
„Tovaritch“ fer fram í Parls*
en þó mun ýmsum verða eins
mikið hugsað til íöðurlands aíS-
alpersónanna — Rússlands —
eins og til Frakklands. Orðið
„Tovaritch“, sem þótt undarlegt
megi virðast, er borið fram Ta-
varitcli, þýðir félagi, og er það
orðið, sem Rússar hins nýja
skipulags nota sem ávarp
manna á meðal i daglegu talL
Sennilega er það algengasta
orðið i Rússlandi í dag, og er
það notað á sama liátt og orðiS
„borgari“ var notað i frönsku
stjórnarbyltingunni. Því segja
menn Tovaritch ráðstjórnar-
maður Stalin. Tovaritcli leikarí.,
Tovaritch verkamaður o. s. frv.
Höfuðpersónur leikritsins era
algerðar mótsetningar hins nýja
Rússlands. Þær eru fulltrúar
höfðingjastéttar þeirrar, sem nú
virðist hvergi eiga friðland, eiE
flakkar milli liöfuðborga álf-
unnar og fleytir fram lífinu eins
og best gengur. Þungamiðja
leikritsins er teikningin af þess-
um persónum, sem Reykvíking-
ar hafa nú tækifæri til þess að
sjá í framsctningu Reumerts-
lijónanna“.
Að endingu þetta. Það er ekkí
oft að Reykvíkingum gefst
kostur á að sjá sanna og þrótt-
mikla list -— lisf sem lætur
menn gleyma stað og stundu,
en lirifur þá með sér inn í.uýja
heima, en þegar slik tækifærii
gefast mega menn ekki láta þauf
ganga sér úr greipum.
Leiksýningar Reumerts-hjön-
anna er stórviðburður í fá-
breyttu listalífi þessa bæjar, og
það er viðburður sem verður
minnisstæður og ánægjulegur
þeim, er séð hafa, um alla
framtíð.
til að snúa mér að sljórnmála-
mönnum, listamönnum og öðr-
um góðum mönnum og vona a<5
eg fái góðar undirtektir hjá
þeim. Mætti eg fá leyfi til aS
teikna yður?“
IJjá því varð ekki komist og
eftir augnablik var glannaleg
mynd komin á pappírínn, —•
furðu ljót, en liarla góð, eia
huggunin var, að fleiri fá sömia
útreið.