Vísir - 18.06.1938, Blaðsíða 3

V I S IR
Próf. Ólafur Lárusson:
Stúdentar eiga ónumin
1 •• J Verkefni eru mörg og eng-
ItLlllUa in þörl á fækkun þeirra. —
Jarðarför móður okkar, tengdamóður og örnrnu,
Guðrúnar Finnsdóttur,
fer fram frá fríkirkjunni mánudaginn 20. þ. m. og Iiefst
með bæn á Elliheimilinu Grund kl. 1. — Jarðað verður £
gamla kirkjugarðinum. —- Aíhöfninni í kirkjunni verð'ur
útvai-pað.
Börn, tengdabörn og bamabörn.
Heiðruðu áheyrendur.
Undirbúningsnefnd þessa
móts hefir beðið mig að liefja
hér umræður um hagsmunamál
stúdenta. Stúdentar eru öll bin
akademiska stétt, jafnt eldri
menn sem yngri, jafnt þeir, sem
enn stunda nám, sem hinir, sem
lokið liafa námi eða hætt því.
Ef ræða ætti um öll hagsmuna-
mál þessarar stéttar eða ein-
stakar greinar hennar, þá
myndi það vera miklu meira
efni en svo, að hægt væri að
gera því skil að nokkru gagni
á þeim tíma, sem mér er ætl-
aður til þessa inngangserindis,
og það jafnvel þótt stiklað væri
á helstu höfuðatriðum þess
máls. Það er því sjálfgefið fyr-
ir mig, að takmarka umræðu-
efni mitt. Hin akademiska stétt
er eins og alkunnugt er ærið
sundurleit og skiftist í margar
greinar. En sú greining, sem
þar skiftir mestu máli, er aö-
greining sú milli stúdenta, sem
eru i'við 'nám annarsvegar og
annara stúdenta hinsvegar. Það
eru hagsmunamál hinna fyr-
nefndu, stúdentanna, sem enn
eru við nám, sem eg ætla að
gera að umtalsefni, og þó að
eins ifokkur þeirra. Um sum
önnur af liagsmunamálum
þeirra munu aðrir liér tala á
mótinu, t. d. um félagsmál
þein-a og fram hjá þeim málum
mun eg þess vegna ganga. -
Á fyrsta áratug þessarar ald-
ar, árunum 1905—1910, luku
151 maður stúdentsprófi hér á
landi. Það komu með öðrum
orðum 15 nýir stúdentar á ári.
Þessi viðkoma mun þá alment
hafa verið talin hæfileg. Hún
var ekki of mikil. Menn gátu
á þeim tímum verið nokkurn-
veginn vissir um að þeir mundu
fljótlega fá atvinnu að loknu
námi, en á hinn hóginn bar ekki
á því, að þessi viðlcoma væri
of litil. Það heyrðist elcki á það
minnst, að neinn tilfinnanleg-
ur liörgull væri á akademiskt
mentuðum mönnum í þær stöð-
ur og þau störf, sem þeim þurfti
að fela. Á síðastliðnum 10 ár-
um, 1928—1937, hafa liinsvegar
586 manns orðið stúdentar, að
þvi er mér telst til, eða liðl. 58
til jafnaðar ár livert. Þetta er
nál. ferföld liækkun frá því, sem
var fyrir 30—40 árum, og ef
vér tökum 5 síðustu árin ein,
þá er hækkunin meira en fer-
föld, 65 manns á ári til jafnaðar.
Stúdentatalan fór að hækka
upp úr árinu 1910. Hækkunar-
innar fór fljótlega að verðavart,
eftir að breytingin á latínuskól-
anum gaifila í hinn almenna
menntaskóla komst í fram-
kvæmd, og hún liefir svo vax-
ið jafnt og þétt síðan og aldrei
orðið hærri en nú hin síðustu
ár. Það er orðið nokkuð langt
siðan að farið var að liafa orð
á því, að þessi milda stúdenta-
viðkoma væri ískyggilegt fyrir-
brigði og að vér værum þar
komnir út á hættulegar brautir.
Og vissulega er þetta málefni,
sem athugunar er vert. Það er
um framleiðslu mennlamanna
eins og svo margt annað i fé-
lagslífinu, að það er heilnæm-
legast bæði fyrir þjóðfélagið og
fyrir menntámennina sjálfa, að
hún sé hæfileg, livorlci of mik-
i( né of lítil, að hún sé sniðin
við það tvent, þarfir þjóðfélags-
ins fyrir fóllc með þeirri ment-
un og við þá afkomumöguleika,
sem þjóðfélagið getur boðið
þeim. Það liefir verið sagt, að
það væru of margir menn við
liáskólanám í hverju þvi landi,
þar sem þeir væru fleiri en einn
af liverju þúsundi landsbúa. Eg
fyrir mitt leyti efast um, að
liægt sé að gefa alm. formúlur
um þetta, enda er ekki liklegt,
að sama talan henti öllum lönd-
um, og eg veit elcki á hvaða rölc-
um þessi regla er reist, og sel
liana þvi ekki dýrari en eg
keypti, en ef hún væri nærri
lagi, þá myndi menntamanna-
viðkoman hjá oss vera nærri
þrefalt liærri en hún ætti að
vera, þvi samkv. upplýsingum
frá upplýsingaskrifstofu Stú-
dentaráðsins liafa 320—330 ísl.
stúdentar verið við framhalds-
nám hér á landi og erlendis s.l.
vetur og eru þó ekki meðtaldir
kandidatar, sem voru við fram-
lialdsnám.
Eins og sagt var, er langt síð-
an farið var að ræða um það,
að stúdentaviðkoman væri of liá
og það liafa koinið fram til-
lögur um ýmsar ráðstafanir til
þess að draga úr henni. Þær til-
lögur hafa fæstar verið fram-
kvæmdar. Eina ráðstöfunin í
þessa átt, sem komist hefir til
framkvæmda og vert er að
nefna, er takmörkunin sem gerð
hefir verið siðan 1927 á aðgang-
inum að gagnfræðadeild menta-
skólans í Reykjavík. Þessi tak-
mörkun liefir orðið óvinsæl,
enda er það og sennilega nokk-
uð mikið efamál, hvort rétta
tækifærið til úrvals úr nem-
endahópnum sé við inngönguna
i gagnfræðaskólann. Og þessi
takmörkun liefir reynst áhrifa-
laus eða áhrifalitil um stúdenta-
fjölgunina, þvi stúdentatalan
hefir hækkað jafnt og þétt síð-
an farið var að beita henni.
Þegar um það er að tala,
livort þessi mikla stúdentavið-
koma sé óheppileg eða ekki, þá
er þar í rauninni um 2 spurn-
ingar að ræða og það hefir að
minni hyggju ekki verið gerður
nógu glöggur munur á þeim í
umræðunum um þetta mál.
Annað er slúdentaviðkoman
sjálf. Hitt ér kandidataviðkom-
an, það, liversu margir ljúka
embættisprófi og hversu margir
ljúka því í hverrieinstakrigrein.
Þetta er tvent ólíkt. Þjóðfélagið
þarf ekki á að lialda og getur
ekki tekið við nema takmarlc-
aðri tölu t. d. lögfræðinga eða
lækna, og svo er um alla aðra
ílokka sérmentaðra manna. En
eru nokkur talunörk fyrir
live marga menn og konur með
stúdentsmentun rúm sé í þjóð-
félaginu? Sérmentunin er ein-
liæf. Hún miðast við að búa
menn undir tiltekið lífsstarf,
hennar er aflað i því skyni, að
blulaðeigandi maður stundi það
starf í framtiðinni og liún kem-
ur honum oftast að tiltölulega
litlu gagni við önnur störf. Stú-
dentsmentunin er almenn, hún
á að geta komið mönnum jafnt
að haldi hvaða stétt eða stöðu
sein þeir lenda í síðar í Kfinu.
Iivert sem starf mannsins verð-
ur, þá á liann að vera betur
settur við það fyrir það að hafa
fengið stúdentsmenlun en þeir
eru, sem ekki hafa fengið hana.
Fólki með stúdentsmentun ætti
því aldrei að vera ofaukið og
það er í rauninni engin ástæða
til að harma það, út af fyrir
sig, þótt margir taki stúdents-
próf. Það er því tvent ólikt,
hvort margir taka stúdentspróf
eða hvort of margir talca em-
bættispróf. í því efni má enn
benda á eitt atriði. Stúdents-
prófi lúka flestir um tvítugt.
Til þess náms nota menn árin
fyrir tvítugsaldurinn. Embætt-
isprófi lúka flestir eleki yngri en
bálfþrítugir. Árin, sem til há-
skólanámsins ganga, fyrri helm-
ingur þriðja tugsins, eru næsta
þýðingarmikið tímabil af
mannsæfinni og það varðar
miklu um framtiðina, hversu
þau eru notuð. Það er þvi illa
farið, ef menn kasta þeim ár-
um á glæ í nám, sem þeim sið-
an verður að litlu eða engu
haldi.
Eg liygg að vér stúdentar höf-
um enga ástæðu til þess að am-
ast við þvi, að sem flestir taki
stúdentspróf og mætti miklu
frekar vera það ánægjuefni, að
sem flestum ungum stúlkum og
mönnum geti tekist það, að afla
sér þeirrar almennu mentunar,
sem til þess prófs er lieimtað.
Hitt varðar oss aftur yi móti
miklu, bæði yngri stúdenta og
eldri, hvað af stúdentunum
verður eftir prófið og einkum
það, hvaða framlialdsnám þeir
stunda og hversu þeir skiftast á
framlialdsnámsgreinarnar. Og
þessu máli er nú komið í það
liorf, að eg tel það tvímælalaust
vera lang mikilvægasta liags-
munamál stúdenta nú og um
langa framtíð, að lieppileg lausn
fáist á því. Niðurl.
Um heigina.
Eitt af því nauðsynlegasla til
þess að hafa skemtun af ferða-
lagi, hvort sem er gönguför eða
á annan hátt er að eiga kort, af
þeim landshluta sem ferðast er
um. Yfirhtskort 1:250.000 eru
góð til þess að byrja með, og
svo er liægt að afla sér annara í
stærri mælikvarða siðar. Iiortið
af Suðvesturlandi, frá Skóga-
sandi vestur um að Hvalfirði —
ætti að vera til á hverju heimili.
Af þvi korti má liafa mikla
skemtun og fróðleik, jafnvel þó
lítið sé ferðast.
Yið skulum líta á kortið áður
en við förum að ákveða livert
fara á um næstu helgi. Við för-
um eftir veginum sem liggur
til Hafnarfjarðar og snúum af
honum eftir afleggjaranum til
Vífilsstaða, skamt austan við
vegamótin; á vinstri liönd eru
Hofstaðir, þar mun liafa verið
til forna, hof ættingja Ingólfs
Arnai'sonar, við erum nú rétf
við takmörk þess lands er Ing-
ólfur ætlaði sér til eigin nota,
þvi rétt til hægri liandar er
Hraunsholtslækur, sem markaði
það land í þessa átt. Við liöld-
um eftir veginum að Heilsuhæl-
mu, en beygjum af leið vestan
við það, eftir göngustig, fram
lijá, leifum af Vífilsstaðabæn-
um, þar sem Vífill þræll Ing-
ólfs bjó, og yfir Hraunsholts-
læk á göngubrú og erum nú
komin í Hafnarf jarðarbraun.
Við höldum upp með hrauninu
og vestan við Vífilsstaðalilíð og
þar komum við brált á troðn-
inga. Við höldum nú suð-austur
með hlíðinni, sem er vaxin
kjarri og eins er hraunið til
liægri, er hér viða mjög vínalegS
og fallegt. Vert er að atliuga, atJ
skömmu eftir að komið er fyrir
endann á Vífilsstaðahlíðina er
götuslóði til hægri út í hraunið„
ef haldið er eftir honum, kom-
um við í Maríuhelli, og vel vert
að skoða hann, gatan heldur á-
fram fram hjá hellinum að
Urriðakoti og siðan um SeOierg
í Hafnarfjörð, en við förum
ekki þá leið í dag.
Við höldum áfram inn með
Vífilsstaðahlíðinni, þar heitír
hraunið til hægri liandar Urr-
iðakotshraun. Þegar komiS er
móts við enda hlíðarinnar opn-
ast vítt útsýni til Bláf jalla og
Lönguhlíðar, næst ber mest á
Húsfelli og Helgafelli og milli
þeirra er Búrfellsgigur og þang-
að förum við. Á leiðinni er
Gjáarrétt. Á leiðinní þangaS
förum við fram hjá þröngri gjá
er troðningar margir liggja að,
Ef farið er niður í hana má, þar
ná í vatn að drekka. Við Iiöld-
um nú eftir Búrfellsgjá og alla
leið í giginn. Af gígbarminum
er allgott útsýni yfir næstá na-
grenni og er nú um margair
leiðir að velja. í norðaustur
fram með Hjöllum, að Elliða-
vatni; ganga á Helgafell og fara
um Kaldársel til HafnarfjarSar,
en við förum um Ilelgadal á
Selvogsveg, göngum yfir IiæS-
ina að Kaldárupptökum. Svo
förum við sömu leið aftur á
Selvogsvegmn og eftir honum
I í Hafnarfjörð um Smirlaliúð-
arhraun. Á þessari leið, eru á
einum stað margar vörSur
vinstra megin við veginn, þar
eru liellar og gömul selstæSL
Einn þeirra kvoshellir (opið er
alveg við veginn) er alllangur
uppsögninni. Svo vér verðum
að falla frá uppsögninni?
Hvaða breytingar?
Þungur efnahagur?
Verður efnaliagurinn betri, ef
önnur þjóð á landið með okk-
ur?
Hver trúir því?
Eða óróin í veröldinni? Hin-
ir miklu herbúnaðir. — Miss-
um vér einhverja vernd með
uppsögninni ?
í fyrsta lagi höfum vér enn
enga ástæðu til að ætla annað
en að stórveldi þau, sem áhrifa-
mest eru í heiminum, munu
sýna þessu litla varnarlausa
ríki vinsemd áfram eins og
hingað til.
Og í öðru lagi er það ljóst,
að vér stöndum eldíi ver að
vígi, þó sambandinu við Dan-
mörku sé sagt upp — því eg
geri ráð fyrir, að á eftir stönd-
um vér í öruggu vináttusam-
bandi, ekki aðeins við Dan-
mörku, lieldur öll Norðurlönd.
Vér verðum að gæta þess, að
vér stöndum í engu stríði við
Danmörku. Uppsögnin er fyrir-
fram samþykt af Dönum.
Spurningin livort vér eigum
að segja upp sambandslaga-
samningnum er spursmál, sem
vér eigum við vora eigin sam-
visku.
Uppsögnin gefur ekki ástæðu
til nokkurrar deilu við Dan-
mörku.
Það var einn af sigrunum,
sem vér unnum 1918 — að hin
gamla íslensk-danska deila, sem
fól í sér svo mörg eldkveikju-
efni — var leyst á þann hátt,
að Danir gáfu fyrirfram sam-
þykki sitt til þess, að eftir 25
ár yrði það alveg á okkar valdi,
livort við vildum talca öll okkar
mál og landið sjálft í vorar
liendur.
Eg held það væri lilægilegt
að ræða meira um það, hvort
það væri betrá fyrir oss að aðr-
ir ættu landið með oss.
Ef vér segðumst heldur vilja
láta aðra þjóð eiga landið með
oss —- þá mundi veröldin hlæja.
En þó liggur við, að það sé
ekki síður lilægilegt, að vér
teldum að það væri betra, að
fela annari þjóð en sjálfum oss,
að fai’a með það mál, sem skift-
ir þjóð vora, eins og allar aðr-
ar þjóðir, mest allra mála.
Sérstaklega nú, eftir því liorfi
sem viðskiftamál veraldarinnar
eru í, þá er oss hin allra mesta
nauðsyn að hafa þessi mál
sjálfir.
Og í þessu sambandi vil eg
laka það fram, að það er hfs-
spursmál livaða stjórn sem fer
með völdin í þessu landi og
hvernig sem þeim innri málum
verður stjórnað — að í stöðurn-
ar, sem út á við vita, verði altaf
teknir færustu mennirnir — og
ekkert verði látið ráða þar ann-
að en það, liverjir eru færastir.
------Því eftir þeim mönn-
um, sem fara með utanríkismál
vor, verður þjóðin dæmd. Og
ef vér erum liepnir með þá
menn, sem í þær stöður velj-
ast, — þá má vera að þau
kraftaverk verði unnin, sem
skifti alt atvinnulíf vort meiru,
en nokkurn grunar.
Svo eg aðeins viki nokkuð að
samvinnunni á Norðurlöndum,
þá stöndum vér, eins og utan-
ríkismálum vorum nú er kom-
ið, að sumu leyti fyrir utan þá
samvinnu. Þannig eigum vér nú
ekki aðgang að þeirri ráðstefnu,
sem utanríkisráðlierrar Norður-
landa koma á til að tala um
ýms stefnumál landa sinna. Vér
tökum eigi þátt í þeirri æðstu
samvinnu.
Að því er að öðru leyti snert-
ir utanríkismál vor, vil eg að-
eins taka fram, þá hefir eini
sendiherrann sem vér eigum, til
skamms tíma ekki verið í Corps
Diplomatic í Danmörku.
Stúdentar — eg veit, að vér
ráðum ekki úrslitum stónriála
vorra.
En þegar stúdentalieimurinn
mætist hér í fyrsta sinn á þess-
um stað, þessum fomlielga
stað, þá liljótum vér með djújiri
alvöru, livar og livernig sem
vér stöndum i flokkum, að í-
huga liöfuðmál þjóðar vorrar
— sjálfstæðismálin,
Og þessi dagur Iiéfði ekki
verið vaíinii; ef tilætlunin hefði
ekki verið að vinna i anda Jóns
Sigurðssonar.
Slúdentarnir lögðu fánamál-
inu hð á sinum tima.
Þeir kveiktu hinn eldlega á-
huga hjá þjóðinni — það var
aðalatriðið.
Nú komum vér istúdentar úr
öllum áttum i dag á Þingvöll.
Vér höldum fyrsta allsherj-
arriiótið hér. Vér lcynnumst] hér
— ungir og gamlir.
Ný vináttubönd verða hnýtt
hér á þessu móti, — gömul
styrkjast — það er gott.
En það er ekki nóg.
Eklcert er eðlilegra en vér at-
liugum hvernig liin andlegu
verðmæti þjóðar vorrar standi
i dag.
Engum ber framar oss að
vera á verði um þau verðmæti.
Er trúin á hin andlegu verð-
mæti eins mikil og þau verð-
skulda? Stundum finst manni,
að það sé að verða allsherjar
trú, að maðurinn lifi á einu
saman brauði.
En þetta er ekki rétt.--------
Baráttan um brauðið er auð-
vitað liörð — er ef til vill að
verða harðari og harðari. — En
hin andlegu verðmæti eru þó
. aðalatriðið.
Þjóð, sem á liáar hugsjónir
og trúir á þær, verður svo sterk
í gegnum hugsjónirnar — að
, einnig baráttan fyrir brauðinu
-verður henni léltari.
Trúin á liugsjónirnar gerir
menn einbeittari, gerir menn
djarfari, gerir menn betri. Trú-
in á hugsjónirnar er móðir
drengskaparins.
En enginn þáttur i lifi þjóðar-
innar er eins máttugur fyrir
alla framtíð hennar eins og
drengskapurinn.
Það eignast enginn varanlegt
óskift fylgi þjóðarinnar, nema
sá, sem leitar að hugsjónum
hennar og finnur þær — og
tignar þær.
Ef þér viljið láta þetta fyrsta
allsherjarmót stúdenta verða
að nýjum, voldugum þætti í
lífi þjóðarinnar — þá íhugið
tímamótin, sem vér stöndum á.
íhugið það, sem að baki er,
en sérstaklega þó það, sem er
fyrir stafni. Það er og verður
aðalatriðið. Það þarf að lcveikja
binn eldlega áhuga lijá þjóðinni.
Það þarf að blása hinum heil-
aga anda ættjarðarástarinnar
inn í baráttu þjóðarinnar, að
þvi stóra marki, sem fyrir
framan stendur.
Múrar þagnarinnar eiga að
hrynja.------Þeir skulu lirynja.
Eftir 5 ár verðum vér að eiga
landið kvaðalaust —- einir. Eft-
ir 5 ár verðum vér að ráða yfir
öllum málum vorum.
Alt þetta getur orðið eftir 5
ór — en þessi 5 ár — hvert ein-
asta augnablik þessara 5 ára
verður að vera helgað þeim
undirbúningi sem gera þarf.
Hugsjónin mikla verður að
sitja í öndvegi. Frá lienni lcem-
ur birtan yfir þjóðlífið.
Það er gott að mætast á þess-
um fornhelga stað.
Minningar standa hér um-
hverfis oss i þéttum röðum„
Og hér frá þessuin fornhelga
stað, Þingvöllum, blasir ætt-
jörðin við oss í allri sinni dýrS,
Sannarlega — sannarlega elg-
um vér meira en vér vitum^
Vér eigum viðáttumikið ö-
unnið land. Vér eigum afl t
fossunum.
Vér eigum bestu fiskimiS
veraldarinnar. — Alt þetta bíS-
ur eftir hinni skapandi höndl
Hinni miklu skapandi IiöncE,
Ef þær liendur, senx vinna
liver gegn annari, ynnu samani
að einu stóru marki. —
Ef liinn skapandi þróttur
færðist í þær allar, þá myndt
rísa nýtt Island, ísland hínns!
miklu athafna, undfr hímn5
þeirra hugsjóna, sein vakaffi
hafa yfir oss, er mest reyndi á_
Vér erum á fjórtánda liuncfc-
að stúdenta í þessu Iandi. I bæj-
unum, í sveitunum, út við hinr.
ystu annes. Skemm upp Iierör
í stúdenlaheiminum.
Herjum á máttleysið, úrtöl-
urnar, liinn eilífa ótla við a?5
gera það, sem stórt er. Blásum
hinum heilaga aiula sjálfstæðis
inn í brjóst þjóðarinnar.
Gefum henni trúna á sig, —
trúna á framtíðina.
ísland lengi lifi!