Vísir - 01.12.1938, Qupperneq 1

1918
1938
FULLVELDIS AFMÆLI ÍSLANDS
1. DESEMBER
Benedikt Sveinsson fyrv. alpm.

Jón Sigurðsson reisti frelsis-
l)aráltu Islands á „óskertum
landsréttindum Islands frá elstu
timum“.
Sú langa og stranga barátta
stóð undir hans merkjum lieil-
an mannsaldur. Er óþarft að
rekja hana hér, þar sem marg-
sinnis hefir verið um hana rit-
að. Má í því efni vísa til ævisögu
J. S. eftir Eirík Briem i And-
vara VI. ári, rit Jóns Aðils sagn-
fræðings og síðast en ekki sist
ins milda rits prófessors Páls
Eggerts Ólasonar um J. S„ er
Þjóðvinafélagið gaf út og er
því í margra höndum, — að ó-
töldum þeim mörgu og ágætu
ritum og ritgerðum, er eftir J.
S. liggja sjálfan.
Atburðir þeir, er gerðust á
þjóðfundinum 1851 eru stórum
merkilegir. Þar átti samkvæmt
konungsboði að ákveða um lög-
gjöf og meðferð íslenskra mála
gagnvart konungi. Hafði það
mál alt verið rækilega undirhú-
ið á íslandi í hverju héraði, eft-
ir því sem kostur var á. Fulltrúi
erlenda valdsins sleit þjóðfund-
inum, sem kunnugt er, án þess
að fulltrúar þjóðarinnar ætti
kost á að ganga frá tillögum sín-
um á formlegan og lögskipaðan
hátt, eins og konungur hafði
ætlast til að gert yrði og góður
rekspölur var á kominn af full-
trúanna hálfu. En þeir stóðu
fast og trúlega á verði fyrir rétti
þjóðarinnar og létu ekki þokast
frá sínum réttarkröfum og sátu
við sinn keip, þótt við ofurefli
væri að etja. Hafa þeir atburðir
lengi verið í minnum hafðir og
munu seint firnast.
Enginn íslendingur liggur
„þjóðfundarmönnunum“ á háLsi
fyrir það, ]xjtt þeir héldi fast
og ákveðið á málstað þjóðarinn-
ar. Þeir hófu það leiðarmerki á
loft, er lengi stóð. Þótt engum
BENEDIKT SVEINSSON.
breytingum yrði framgengt
næstu tuttugu árin á stjórnar-
háttum landsins, þá liefir ís-
lenska þjóðin aldrei skelt skuld-
inni á forvigismenn sína fyrir
of mikla fastheldni á forn rétt-
indi sín, enda mundi það hafa
orðið skammgóður vermir, þótt
einhverjar smávægilegar íviln-
anir kýnni að hafa fengist í
framkvÉbmd —• gegn því, að
horfið hefði verið frá þeim rétt-
argrundvelli, er kröfurnar um
sjálfforræði íslands voru bygð-
ar á.
Nokkuru síðar en „stétta-
þingin“ hófust í Danmörku og
meðan embættismannanefndin
starfaði í Beykjavík að Islands-
málum (1839—41) gerði inn
einvaldi konungur þær ráðstaf-
anir gagnvart íslandi með bréfi
sínu 20. maí 1840, að nefndin
„skuli athuga, hvort ekki muni
vel fallið að setja ráðgjafarþing
á íslandi, og hvort ekki sé rétt-
ast að nefna fulltrúaþingið al-
þing, og eiga það á Þingvelli
sem alþing hið forna, og laga
eftir þessu enu forna þingi svo
mikið sem verða má“. Með
þessum fyrirmælum var inn á-
gæti konungur að hlaða undir
það, að íslendingar mætti sjálf-
ir hafa þing í landinn sjálfu á
horð við Dani og að það yrði
sem virðulegust stofnun, með
því að það yrði sem mest lagað
eftir inu forna þingi. En Alþingi
var síðan stofnað með konungs-
])réfi 1843.
Danakonungur lét af hendi
einveldi sitt sem kunnugt er við
ina dönsku þegna sína og var
málum þeirra skipað með
grundvallarlögunum dönsku
1849. En í hréfi konungs varð-
andi Islendinga 23. sept. 1848
var því heitið, að elcki skyldi á-
kveðið um stöðu Islands gagn-
vart inu danska ríki fyrr en lög-
lega kjörinn fulltrúafundur í
landinu sjálfu hefði látið í ljós
óskir sínar um það efni. Var því
þjóðfundinum ætlað í þessu efni
samskonar verksvið sem rikis-
þing Dana hafði í sínum mál-
um.
Nú varð ekki gengið frá þeirn
störfum, sem Þjóðfundinum
(1851) var ætlað. Hélt því kon-
ungur sömu stöðu gagnvart
landi voru og þjóð sem áður og
íslendingar gagnvart honum, þ.
e. — að hann hélt áfram að vera
einvaldur yfir Islandi, eins og
lalið var, að hann hefði verið
síðan Kópavogsfundurinn var
liáður 1662, sællar minningar.
Ráðgjafarstjórn Danmerkur-
ríkis ásældist þó afskifti íslands
mála eftir sem áður. Eftir all-
mikið stímabrak á 7. áratugi
aldarinnar gerðust þau firn, að
löggjafarvald Danmerkur setti
lög, er út voru gefin 2. janúar
1871 „um stöðu íslands í rík-
inu“. Hljóðar 1. grein þeirra
svo:
„ísland er óaðskiljanlegur
hluti Danaveldis með sérstökum
landsréttindum.“
Þessi lagasetning ins danska
löggjafarvalds var einbert of-
riki, hreint valdarán, bæði gagn-
vart Islandi og inum einvalda
konungi Islands mála, — ský-
laust brot á fvrrgreindu yfir-
lýstu heitorði lians til íslenzku
þjóðarinnar.
Jón Sigurðsson segir i ræki-
legri ritgerð um „10g“ þessi í
Nýjum félagsritum XXIII. 65,
— að „næst liggi“ að taka svo,
„að stjórnin hafi nú fengið sér
liðveizlu ríkisþingsins til þess
að koma á ísland valdboðnnm
lögum, eða kúgunarlögum, sem
fulltrúaþing íslendinga hefir
aldrei séð, að öðru leyti aldrei
samþykkt, og enda i þriðja lagi
afneitað að samþykkja. Með
þessum kúgunarlögum lætur
ríkisþingið eins og það veiti Is-
lendingum eða alþingi löggjaf-
arvald i sérstökum málum Is-
lands, sem aldrei hafa heyrt
undir danskt ríkisþing, (sem
ráðgjafinn sjálfur játar ....).“
Varð sú og raunin á, að næsta
Alþingi (1871) lýsti þegar ein-
dregnum mótmælum af íslands
hálfu gegn gildi þessara svo
nefndu „stöðulaga“. íslenzk
þjóð liefir aldrei veitt þeim
formlega viðurkenning og til
frekari áréttingar lýsti Alþingi
enn að nýju neitun á gildi
þeirra með þingsályktun í Nd.
árið 1911.
Þessi „stöðulög“ vóru þó af
danskra stjórnarvalda liálfu
lialdin svo sem lög um langa
hríð og vóru notuð af þeirra
hálfu sem nokkurskonar sker-
garður, er sjálfstæðiskröfur Is-
lendinga vóru látnar stranda á
úm marga tugi ára.*)
Sjaldan mun Isléndingum
*) Það er nærri gaman að
minnast þess, að inn alkunni
stjórnmálamaður og lögfr., dr.
Kn. Berlin, hélt sem vonlegt var
1