Vísir - 18.12.1938, Blaðsíða 2

VÍSIR
Sigurður Eggerz, bæjarfógeti:
ÍHi WM mii kni liii i.
Þegar kallið kemnr, - Jegar klukkan $lær, - p ern allir ísiendingar.
Sigurður Eggerz bæjarfógeti hefir ávalt staðið fremstur í
fylkingu þeirri, sem krafist hefir algers sjálfstæðis íslandi til
handa og hefir sýnt að þar fylgir fullur hugur máli. Á sínum
tíma lét hann af ráðherradómi af þeim sökum að hann hélt
fram kröfum íslendinga í ríkisráði með fullri einurð, og alt frá
því hefir sókn hans í sjálfstæðisbaráttunni aldrei brostið.
Ræðu þá, sem hér fer á eftir hélt Sig. Eggerz hinn 1. desem-
ber s. 1. á fullveldishátíðinni á Akureyri.
Á 20 ára fullveldisdegi ís-
lands er eðlilegt að vér lítum
yfir hin liðnu 20 ár, að vér virð-
um fyrir oss hina 19 bræður
þessa dags.
Eðlilegra er þó, að vér lítum
fram í tímann.
Hið liðna er sveipað inn í
hversdagsflikur verulegleikans,
það sem fyrir framan er, geym-
ir vonir vorar. Það er hjarta
vort, sem vonir vorar eru.
örstutt verð eg að dvelja við
það hðna.
Fyrsta fullveldisdegmum var
að ytra úthti lýst svo af góð-
skáldimi Þorsteini Gíslasyni í
Lögréttu:
„Þann dag var veður hér svo
fagurt, sem fremst má verða
um þetta leyti árs, skýlaus him-
inn, frostlaust og kyrt, svo það
merktist aðeins á reykjunum
upp ur húsunum, að sunnan-
blær var í lofti, og ýtti hann
móðunni, sem yfir bæinn legst
í logni hægt og liægt norður
á flóann. Sveitirnar voru auð-
ar og mjög dökkar yfir að líta,
en hrim á hæstu fjöllum, og
sló á það roða við sólarupp-
komuna“.
Engar veislur voru haldnar
til að fagna deginum. Drepsótt-
in mikla, influenzan, hafði ver-
ið svo þungliögg í garð þjóðar-
innar, að um slíkan fögnuð gat
eigi verið að ræða,
Þegar sambandsiögín voru
samþykt, áttu sæti i stjórn ís-
lands: Jón Magnússon forsætis-
ráherra, Sigm’ður Jónsson frá
Ystafelli atvinnumálaráðherra
og eg fjármálaráðherra.
í nefndunum, sem að samn-
ingunum unnu, áttu þessirmenn
sæti frá íslands hálfu:
Bjarni Jónsson frá Vogi, Ein-
ar Arnórsson, Jóhannes Jó-
hannesson og Þorsteinn M.
Jónsson.
Af hálfu Dana:
Hage, formaður, J. C. Christ-
ensen, Borgbjerg og Arup.
Eg hefi á tvennum undan-
förnum fullveldishátíðisdögum
lýst aðdraganda sambandslag-
anna. Eg fer ekki inn á þessi
atriði nú. Minni aðeins á, að
þegar þeir hittust 1917 í Kaup-
mannahöfn, Jón Magnússon og
ÍZahle, þá kom þeim saman um
að samningatilraunir yrðu
gerðar með íslendingum og
Dönum um deilumálin, og
skyldu þeir samningar fara
fram hér heima.
Samningatilraunir, sem áður
voru gerðar, urðu íslendingum
vonbrigði.
Kjarninn í sambandslögun-
um er sá, að ísland er viður-
kent fullvalda ríki. Af þvi leiddi
að ísland félck fána sinn viður-
kendan.
Fánann, sem áður var eins-
konar fangi.
Ilann mátti ekki draga upp
á stjórnarráðshúsinu, nema að
Dannebrog væri samtímis dreg-
inn við hún. íslendingar máttu
ekki sýna þenna fána í erlend-
um höfnum.
Sá fáni, sem nú var fenginn,
blakti frjáls yfir hinu fullvalda
ríki.
Um fánann sagði eg 1. des-
ember það, sem hér fer á eftir:
„Fáninn er tákn fullveldisins.
Fáninn er ímynd þeirra hug-
sjóna, sem þjóðin á fegurstar.
Hvert stórvirki, sem unnið er
af oss, eykur veg fánans. Hvort
sem það er unnið á liöfunum
i baráttunni við brim og boða,
eða á svæði framkvæmdanna,
eða 1 vísindum og fögrum list-
um. Því göfugri, sem þjóð vor
er, — þvi göfugri verður fáni
vor.
Vegur hans og frami er frægð
þjóðar vorrar“.
Þá var oss með sambandslög-
unum heimilað að flytja æðsta
dómsvald inn í Iandið. Land-
varnirnar gátum vér tekið i
vorar hendur.
Gallarnir voru í 7. gr., — rétt-
ur Dana til að fara með utan-
ríkismálin í umboði voru og i
6. gr., -— sem heimilar Dönum
víðtækan rétt yfir landinu, sem
eg hefi nefnt ábúðarréttinn. En
á móti þessu vegur 18 gr. — í
henni er geymdur hinn gullni
lykill að frelsi voru.
Eftir 1943 getum vér sagt
sambandslögunum upp, ef % í
sameinuðu Alþingi eru því sam-
þykkir og % allra kjósenda
greiða atkvæði, og % af þeim
eru með sambandsslitunum.
Eg vik svo aftur að 1. full-
veidisdegínum. Jón Magnússon
var fjarverandi og eg fór með
stjórnina fyrir hann.
Fjöldi manna hafði komið
upp að stjórnarráðshúsinu 1.
desember, þar á meðal sendi-
menn erlendra ríkja. Eg hélt
þar ræðu. Að henni lokinni var
hinnklofnifullveldisfánidreginn
við hún á stjórnarráðshúsinu
og samtimis dregnir upp fánar
viðsvegar i bænum.
Danska ríkisstjórnin hafði
gert ráðstafanir til þess að lier-
skip væri á Reykjavíkurhöfn.
Og var fánanum heilsað með 21
fallbyssuskoti.
Athöfnin var einföld og ó-
brotin. Tár hrukku þó úr mörgu
auga, er hinn klofni fáni var
dreginn við hún á stjórnarráðs-
húsinu.
Þetta er ekki öll saga hins
fyrsta fullveldisdags, en aðeins
ógrip af henni.
Öllum liér er kunnugt um,
að þjóðaratkvæðagreiðsla fór
fz-am um sambandslögin, og
voru þau samþykt hjá þjóð-
inni með miklum meirihluta.
Eg hefi aldrei iðrast þess, að
eg greiddi atkvæði með sam-
bandslögunum.
En eg greiddi atkvæði með
þeim í því trausti, að uppsagn-
arákvæðið væri notað eins fljótt
og hægt væri.
Mér og mörgum fanst það
langur tími að bíða í 25 ár eftir
uppsögninni. Og nú ei’u 20 ár
liðin af þeim tíma — 20 ár.
Og hvernig lzöfum vér not-
að þau 20 ár?
Þeirri spurningu vil eg ekki
svara hér í dag. Hún er svo ná-
mikla örðugleika að búa. Eg
veit að það er satt. En eg er
tengd þeim deilumálum, sem
eru dagsins eilífu þrætumál.
í þessi 20 ár hefir litlum tíma
verið eytt til þess að tala um
sambandsmálið.
1928 gerði eg fyrirspurn á
Alþingi til ríkisstjórnarinnar
um það, livort hún vildi vinna
að því lijá þjóðinni, að sam-
bandslögunum yrði sagt eins
fljótt upp og unt væri.
Bæði ríkisstjórnin og for-
menn allra flokka svöruðu
þessari spurningu á þá leið, að
þeir vildu s'egja sambandslögun-
um upp.
1937 kom þessi sama spurn-
ing fram, og virtust allir flokk-
ar þá standa eins og 1928.
En það sém mér hefir fund-
ist á vanta, er það, að mér finst
ekki þetta mál hafa verið rætt
nægilega við þjóðina.
1 hvei-jum skóla í landinu
virðist mér, að það hefði átt að
kenna hvar vér stæðum eftir
sambandslögunum.
Eg held að það hefði hlotið
að skerpa ábyrgðartilfinning-
una hjá liverjum einasta kjós-
anda í landinu, og með því lield
eg að hefði getað skapast al-
menningsálit, sem einnig hefði
getað orðið öruggur liemill i
fjármálum vorum.
Raddir hafa heyrst um það,
að fjárhagsörðugleikar vorir
væru svo miklir, að óvíst væri,
hvort vér gætum notað heim-
ildina í sambandslögunum til
þess að segja sambandinu upp.
En má eg spyi-ja, — mundi það
bæta úr fjárhagsörðugleikun-
um, að láta þjóð, sem er 30
simzum stærri en vér, hafa á-
búðari’étt á landinu?
En svo svarið þér: Sam-
bandsþjóðin notar ekki þessa
aðstöðu.
Sannarlega hefði liún getað
notað aðstöðuna miklu meira.
En ekki get eg neitað þvi, að
mikið liefir verið kvartað við
mig um dragnótaveiðar dönsku
skipanna hér úti í firðinum,
sem tæki fiskinn frá landsins
börnum. Og viðar veiða Danir
með dragnótum en hér, — á
Skagafirði, fyrir Austurlandi
og viðai’.
Þetta er nú réttur þeirra. Vér
getum ekki ámælt þeim, þó þeir
noti þenna rétt, en vér getum
ámælt oss sjálfum, ef vér lát-
u m þá nota þenna rétt lengur
en nauðsynlegt er.
En það er satt, — Danir
hefðu getað notað þenna rétt
miklu meira en þeir hafa gert.
Þá eru utanríkismálin.
Hver einasta þjóð, sem með
þjóðum getum talist, skoðar
þessi mál höfuðmál sín. Og
nærri með hverjum degi sem
Iíður er þýðing þessara mála að
verða augljósari. Þau eru orðin
fastur liður í mestu nauðsynja-
málmn vorum.
Hvaða þýðingu mundi það
ekki hafa fyrir þjóðina, að eiga
örugga menn úr sínum hópi til
þess að vaka yfir markaðsspurs-
málum vorum í útlöndum.
Stauning talaði nýlega um
oss og Grænlendinga. Hann tal-
aði mikið um örðugleika vora.
Þegar vér eignumst sjálfir
utani’íkisráðherra, þá leyfum
vér honum ekki að koma með
yfii-Iýsingu um fátækt vora.
Þannig var uinhorfs í Downing Street, meðan samningar stórþjóðanna stóðu yfir.
Sir Samuel Hoare kemur af stjórnarfundi, en úti fyrir bíða blaðaljósmyndarar og
mikill mannfjöldi, sem stóð þar dag eftir dag.
Eg veit, að vér eigum við
ekki að sama skapi viss um, að
rétt sé að segja, að vér séum fá-
tækir. Er þjóð, sem á hin ríku
fiskimið, er þjóð, sem á tak-
mai’kalaust landrými, er þjóð,
sem á hið mikla afl í fossun-
um, —- er hún fátæk? Og nú
spyr eg: Er það ekki skylda vor
gegn oss sjálfum, gegn eftir-
komendum vorum, sem eiga að
erfa landið, — er eldci skylda
vor að verja þessa eign? Er
ekki skylda vor að losa oss við
allar kvaðir, sem á lienni hvila?
Getur það verið vafamál, að
vér eigum ekki aðeins % kjós-
enda í landinu að greiða at-
kvæði með uppsögninni? Vér
eigum allir kjósendur í landinu
að greiða atkvæði með henni.
Ef þetla er rétt, —- og liver
getur neitað þvi að þetta sé rétt,
— er þá ekki skylda vor að
ræða við þjóðina um þessi mál.
Er það ekki skylda vor að sjá
um, að hún verði undirbúin
þegar kallið kemur.
I ræðu á allshei’jar-stúdenta-
móti á Þingvöllum, sagði eg, að
vér yi’ðum að nota hverja stund
sem eftir væri til að undirbúa
oss midir að taka öll vor mál i
vorar hendur á réttum tíma.
Mig hefir aldrei brostið einurð
til að segja jiað i stjórnmálun-
um, sem eg taldi vera rétt. 1914
sagði eg konungi voruzii og
Dönum hug vorn allan, Islend-
inganna. Má vera, að sú ber-
sögli lzafi átt eizihvez’n þátt i að
vér fengum sambandslögin.
Eg segi yður i dag, að kjarn-
inn í íslenskum stjórnmálum er
að vér eignumst landið kvaða-
laust, og tökum öll mál vor í
vorar hendur.
Hann er meiri viz-ði sá kjarni
eiz þær dægurflugur, sem eltar
eru i flokkuzium.
Ef þjóðin ætti fasta trú á
þessuzn kjarna, mundi hún færa
allar þær fórnir, sem nauðsyn-
legar væru.
Eg sé ekki að zieitt það hafi
skeð, sem gæti gert oss hikandi
í þessu máli. Eg veit, að á 1.
fullveldisdeginum áttu menn
Örugga trú á þvi, að smáþjóð-
irnar yrðu verndaðar.
Sú trú er veikari nú ezz áður.
En vér stönduzn betur að vígi
en znaz-gar aðz’ar smáþjóðir.
Staða vor á hnettinum er vor
vernd. Jafnvægisatz-iðið er vor
vernd. Jafnvel það, hve litlir
vér erum, er vor vernd.
Stórþjóðiz-nar hafa jafnan
sýnt hinni litlu znenningarþjóð
vorri velvild.
Því skyldi sú velvild ekki
halda áfram?
Vér höfuzn í sambandslögun-
um lýst yfir ævarandi hlutleysi
voru.
Ef alt þetta ekki dugii’, — þá
er eitt vist, — að engin smá-
þjóð er þess megnug, að vernda
oss gegn stórþjóðunum.
Þá vil eg enn leggja áherslu
ó, að uppsögn sambandslag-
anna er eingöngu íslenskt mál.
Danir hafa samþykt það. Vér
mundum á eftir getað lifað i
fullri vináttu við sambandsþjóð
vora og öll Norðurlönd.
Það znundi styrkja alla fram-
þróun vora að vera jafn rétthár
aðili hiziuzn Noz-ðuz’lözidunuzn i
hinni noz’z’ænu samvinnu.
Ef vér notuðuzn ekki upp-
sagnarréttinn, þá znundi af því
leiða þegjandi fyrirlitning
frænda vorra allra á Norður-
lönduzn.
Þá fyrirlitningu þoluzn vér
eigi. Vér erum inzi við lijarta-
ræturnar líkir hinum ágætu
frændþjóðum vorum. Aðals-
iziaz-k þeirra er, að þær vilja
eiga og vernda lazzd sitt. Ef
þeim væri settur fjárhaldsmað-
ur i utanríkismálum þeirra,
mundu fánar hjá þeim drúpa
í liálfa stöng.
Vér biðjum að sú óhamingja
hendi aldrei neina af frænd-
þjóðum voz’um.
Vér viljum vera eins sterkir
i sjálfstæðisþrá vorri, eins og
fz-ændur vorir aðrir á Noi’ður-
löndum.
Vér getunz ekki minst þessa
20. fullveldisdags vors á veg-
legri hátt en að strengja þess
heit, að mæta við kjörborðið, er
atkvæðagreiðslan um uppsögn
sambandslaganna fer fram.
Strjúka þá allar kvaðiz-nar af
landinu, sem á því hvila. Ekki
%, heldur allir — allir að kjör-
borðinu þá.
Þegar kallið kemur. —
Þegar klukkan slær. —
Þá eru allir Islendingar.
Ufsaveiðar í Hafnarfirði.
Undanfarið hefir vez’ið upp-
gripaafli af ufsa i Hafnai’firði.
Hafa menn getað niokað lion-
um upp úr höfninni og margir
notfært sér það til atvinnubóta,
því að ekkert gerir eða getur
bærinn gert lil að draga úr
eymdinni.
Er ufsinn síðan seldur til
skepnufóðuz’s austur í sveitir og
fást 4 kr.- fyrir tunnuna.
Pertinax ekki af
baki dottino.
London í gær. FÚ.
Fregn sú, sem fz’anski blaða-
maðurinn Pertinax birti i blaði
sinu í gær, l'regn um það, að
Chamberlain ætlaði að bjóða
Mussolini Breska Somaliland,
til þess að fá þá til þess að aft-
urkalla aðrar kröfuz’, lzefir orð-
ið umlalsefni blaða um allan
heim. Þrátt fyrir það, að lýst
liafi verið yfir þvi í London í
gær, af opinberri hálfu, að ekki
væri kunnugt, að þessi fregn
hefði við nokkuð að styðjast,
hefir Pertinax endurtekið um-
mæli sín í dag. Kveðst hann
hafa liaft svo góða heimild fyrir
fregn sinni, að hann liefði ekki
getað efast um að hún hefði við
rök að styðjast. Og hann kveðst
enn liafa gildar ástæður til að
ætla, að heimildarmaður sinn
bafi rétt fyrir sér. Kveðst Perti-
nax hafa fengið fz’ekai’i upplýs-
ingar, sem staðfesti það, sem
hann liafi haft eftir lionurn í
þessu efni.
Heimsviðsktpti.
London í gær.
Þjóðabandalagið hefir birt
júní-septemberskýrslu sína um
framleiðsluna í heiminum. Út-
flutningur Bandaríkjanna hefir
aukist um 17%, Kanada um
11% og Þýskalands um 4%. Um
útflutningsaukningu er lika að
ræða í Belgíu, Hollandi, Dan-
mörku og Noregi, en minni í
Englandi og Svíþjóð. Útflutn-
ingurinn í heild liefir aukist um
8% miðað við sama límabl í
fyrra. Innflutningur hefir aulc-
ist að meðaltali í sept.—okt. um
4—5%, aðallega í Þýskalandi,
Frakklandi og Bandai’íkjunum.
United Pz’ess.
London i gær.
í opinberri yfirlýsingu um
viðræður dr.Schachts og Monta-
gue Normans, aðallzankastjóra
Englandsbanka, segir aðeins, að
dr. Scliacht liafi rætt við hann
lil þess að stofna til aukinna,
persónulegra og viðskiftalegra
kynna. I blöðum er því hinsveg-
ar haldið fram sem áður, að
þeir hafi rætt Gyðingamálin og
fjárliagsmál í sambandi við
þau.