Vísir - 05.01.1940, Blaðsíða 2
VÍSIR
ÞORKELL SIGURÐSSON:
áhættu
siomanna
B
I
DAGBLA9
Útgefandi:
BLADAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsrniðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
; (Gengið inn frá Ingólfsstræli)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Þingi siitið.
J^LÞINGI var slitið kl. 11 í
dag. Þegar það var kallað
saman til síðari fundar 1. nóv-
ember í haust, var það ætlan
allra að störfum yrði lokið fyr-
ir jól. Sú fyrirætlan fórst fyrir.
Undanfarið hefir verið unnið
dag og nótt og því aðeins hefir
tekist að koma málum frá. Eins
og eðlilegt er eru menn ekki á-
nægðir með þessi vinnubrögð
og vilja sumir koma þeirri sök
á rikisstjórnina. En það er ekki
allskostar réttmætt. Að vísu má
segja að stjórnin hefði getað
komið í veg fyrir að þingið var
tafið svo sem raun varð á. En
til þess hefði orðið að beita
nokkurri hörku. En nú er það
svo í þessu samstarfi flokkanna,
að reynt er að forðast árekstra
í lengstu lög. Meðan svo er,
verður þess tæplega vænst, að
stjórnin geti altaf komið fram
með þeirri röggsemi, sem vera
þyrfti.
í raun og veru mætti ætla,
að þegar þrír stærstu flokkar
þingsins hafa komið sér saman
um stjórn landsins og skipað
hana beslu mönnum, sem hver
um sig hafði völ á, þætti svo
vel fyrir málum séð, að stjórn-
inni sjálfri yrði treyst til að
hafa forustu allra hinna viðtæk-
ari mála. Flestir þingmenn
munu vera þeirrar skoðunar, að
svo eigi að vera. En svo eru til
menn, sem finna hjá sér köll-
un til að hafa vit fyrir stjórn-
inni. Hafa slíkir menn gerst
næsta umsvifamiklir að þessu
sinni. Þessum umsvifum hefir
verið misjafnlega tekið og upp-
skeran minni en til var stofnað.
En þessi umsvif einstakra
manna hafa haft í för með sér
töluverða óánægju innan allra
stjórnarflokkanna og sist verið
til þess fallin að greiða fyrir
störfum þingsins.
Eitt af síðustu verkum þings-
ins var að sálga liöggorminum
svokallaða. Frumvarpið var
upprunnið í fjárveitinganefnid
og horið fram „vegna núver-
andi styrjaldarástands“. Var
frumvarpið uppliaflega tæpar
20 greinar og snerli raunar
flest milli himins og jarðar.
Það var þegar sýnt að þing-
menn tóku þessari lagasmíð
mjög misjafnlega. Var því það
ráð tekið, að stjórnin tæki mál-
ið í sínar hendur. Vinsaði hún
síðan það úr frumvarpinu, sem
þarflegast þótti og fékk fram
borið á viðeigandi hátt. Hafa
þannig nokkur atriði högg-
ormsins náð lögfestingu, þó
með allmiklum breytingum.
Flest ákvæði hins upphaflega
frumvarps liafa farið veg allr-
ar veraldar. Loks voru þau fáu
ákvæði, sem eftir voru í sjálfu
frumvarpinu borin undir loka-
úskurð neðri deildar í fyrrinótt
og feld þar með jöfnum at-
kvæðum, 15 gegn 15. Meðal
þeirra, sem tóku þátt í þeirri
atkvæðagreiðslu, voru allir þrír
ráðherrarnir, sem sæti eiga í
þeirri deild, sjálfstæðisráðherr-
arnir Jakob Möller og Ólafur
Thors og auk þess Eysteinn
Jónsson viðskiftamálaráðherra.
Allir ráðherrarnir greiddu at-
kvæði gegn frumvarpinu. Ann-
árs voru þingmenn stjórnar-
flokkanna mjög skiftir um
þessi mál. Meðal þeirra sem
fylgdu höggorminum fast voru
þrir merkir þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins, Jón á Akri,
Pétur Ottesen og Þorsteinn
Þorsteinsson. En þessir þrír
menn eiga eins og kunnugt er
sæli i fjárveitinganefndinni,
sem undirbjó þessa óvenjulegu
lagasmíð, og hafa þess vegna
lalið sig nokkuð bundna í mál-
inu.
Afdrif höggormsins urðu þau
að ekki er sennilegt að fjárveit-
inganefnd, eða aðrar þingnefnd-
ir, fari fyrst um sinn jafnmik-
ið út fyrir starfssvið sitt eins og
hér varð raun á. Það er fengin
reynsla fyrir því, að slík um-
svif eru ekki til að greiða fyrir
þingstörfunum. Virðist fara
best á því að stjórnin liafi sjálf
forustuna í almennum löggjaf-
arefnum en þingnefndir láti
sér nægja, það sem Alþingi
sjálft felur þeim.
Ákveðið er að Alþingi komi
saman að nýju um miðjan fe-
brúar, eins og lög standa til.
ci
Verslunar-
atósmÁ'ia:í'
Mun vera hag-
stæður um ca. 8
miij. króna,
Heildartölur eru ekki komn-
ar ennþá um verslunarjöfnuð-
inn í Iok síðasta árs, en sam-
kvæmt upplýsingum, sem Vísir
fékk í morgun hjá Hagstofunni,
mun hann vera hagstæður um
ca. 8 milj. króna.
í lok nóvember var innflutn-
ingurinn orðinn 56 miljónir, en
i desemher var innflutningur-
inn álíka mikill og næstu tvo
mánuði á undan, Iivorn um sig.
Var því innflutningurinn alt ár-
ið 60—61 milj. króna.
Útflutningurinn var liinsveg-
ar orðinn um 63 milj. í nóvem-
hór, en desemberútflutningur-
inn nam 6—7 milj. króna. Mun
því heildarútflutningurinn vera
um 69 milj. kr.
Þessar tölur, og sérstaklega
þær, sem að útflutningnum
lúta, geta breytst nokkuð.
Ármenninagr.
Skíða- og frjálsir íþróttamenn!
Munið æfinguna í kvöld kl. 8.
Hjónaefni.
Á aðfangadag jóla opinberuðu
trúlofun sína ungfrú Berga G. Ól-
afsdóttir frá Kiðafelli í Kjós og
Rósmundur Tómasson frá Búrfelli
í Grímsnesi.
Á gamlársdag opinberuðu trú-
lofun sína ungfrú Sólveig Guð-
mundsdóttir, starfsstúlka á Sól-
heimurn, og Einar Norðfjörð, húsa-
smiður í Keflavík.
Póstferðir á morgun.
Frá R: Ölfuss- og Flóapóstar.
Laugarvatn. Akranes. Grxmsness-
og Biskupstungnapóstar. — Til R:
Ölfuss- og Flóapóstar. Akranes.
Rangárvallasýslupóstur. Vestur-
Skaftafellssýslupóstur.
Spellvirki.
1 nótt var brotin rúða í sölubúð
bakarísins í Þingholtsstræti 23, með
grjótkasti.
Gengið í dag.
Sterlingspund .......... kr. 25.66
100 dollarar .............— 651.65
— ríkismörk.........— 260.76
— franskir frankar .. — 14.78
— belgur.......... — 109.93
— svissn. frankar ... — 146.47
— finsk mörk .......... — !3-27
— gyllini ............. — 348.03
— sænskar krónur ... — 155.28
— norskar krónur ... — 148.29
— danskar krónur ... — 125.78
í 270. tbl. Vísis er sagt frá
umræðum á Alþingi, viðvíkj-
andi hreytingarlillögu hr. Sig-
urjóns Á. Ólafssonar við frv.
Fjárveitinganefndar um skatt-
og útsvarsgreiðslu og áhættu-
þókmin sjómanna á ófriðar-
svæðum. í þeim umr. sem frá
er sagt um þetta mál, eru það
sérstaklega þau orð, sem hr.
Bernhard Stefánsson og hr.
prófessor Magnús Jónsson létu
falla, er eg finn ástæðu lil að
gera að umtalsefni.
Bernhard Stefánsson getur
þess i upphafi, að allir væru
sammála um áhættu sjómanna,
og að verða vel við óskum
þeirra eftir því, sem föng væru
til, en bætir svo við að fleiri á-
liættustörf væru unnin í okkar
þjóðfélagi, og nefnir sem dæmi
störf lækna og' hjúkrunarfólks,
á drepsóttartímum, og liefði
aldrei komið til orða, að þetta
fólk fengi áhættuþóknun og því
síður undanþágu frá skatt-
greiðsu. Þetta fólk gerði sína
skyldu og legði sig í lífshættu,
án þess að krefjast aukaþókn-
unar eða hlunninda. Þarna get
eg ekki betur séð, en að hóli á
þeim gamla anda til sjómanna-
stéttarinnar, sem svo mjög hef-
ir gætt á síðari árum meðal
nokkurs hluta þingmanna, og
þá sérstaldega þeirra, sem hafa
þóst bera hag landbúnaðarins
fyrir brjósti, þótt hin mildu
inngangsorð þingmannsins
dragi að nokkuru úr biturleik
þeirra.
Eg viðurkenni ekki, að á-
hætta lækna og hjúkrunarfólks
á drepsóttartímum sé sambæri-
leg við áhættu sjómanna, á
þeim tímum, sem nú standa
yfir er þeir sigla á ófriðarsvæð-
um. Til þess eru visindin komin
of langt um allar sóttvarnir,
sem betur fer. Aftur á móti hef-
ir hernaðarvísindunum fleygt
meira og meira fram i því að
auka hættur sjófarenda á ófrið-
artímum, en svo vitað sé, eru
engin læki til, sem geta forðað
sjómönnum hlutlausra þjóða
frá hættum þehn er leynast i
og á hafinu og jafnvel í lofti, af
völdum ófriðaraðila. Má í þessu
sambandi minna á hina dag-
íegu viðburði er skip hlutlausra
þjóða rekast á tundurdufl og
sökkva, á 2—3—4 mínútum, en
fleiri eða færri af áhöfninni
farast, því að engin mannleg öfl
eða varúðarráðstafanir megna
að koma í veg fyrir það. Hins-
vegar álít eg rétt og sanngjarnt
að leggja að jöfnu áhættu sjó-
manna á friðartímum og áhættu
lækna og hjúkrunarfólks á
drepsóttartímum. Báðir þessir
aðilar leggja sig í lífshættu
framyfir aðra menn, en háðir
liafa mikla tæluii sér til varnar.
Sjómenn hafa fengið bættan
skipakost með fullkomnustu
öryggistækjum svo sem loft-
skeytastöðvum, miðunarstöðv-
um, dýptarmælum o. fl. Lækn-
ar og hjúkrunarfólk hafa sér til
varnar hina miklu tælcni lækna-
vísindanna með tilheyrandi
sótlvörnum o. fl. Sá er svo mun-
urinn að öryggistæki sjómanna
koma ekki nema að litlum
notum á ófriðarsvæðum.
Eg leiði hjá mér að minnast
á ræðu kommúnistaþingmanns-
ins, Br. Bj., því að hún mun af
sama toga spunnin og lýðræðis-
hjal hans, og þeirra Moskva-
manna.
Þá sleppi eg og að minnast á
fyrri hluta ræðu hr. prófessors
Magnúsar Jónssonar. En þar
sem M. J. furðar sig á því, að
Sigurjón Á Ólafsson skuli halda
því fram, að öll sjómannastétt-
in standi á bak við liann um
fíutning breytingartillögunnar,
þar sem sjómenn og ríkisstjórn-
in liefðu gengið til samninga
um þessi mál, og samningar
tekist, sem háðir hefðu unað
við, verð eg að álíta að gæti
nokkurs misskilnings eða „Ful-
tonisma“ hjá hr. prófessornum.
Þar seni eg var einn af þeim,
sem átti í þessum samningum
fyrir hönd míns stéttarfélags þá
er mér mál þetta nokkuð kunn-
ugt.
Strax og samningaumleitan-
ir hófust milli sjómanna og
ho tn vörpuskipaeigenda, tóku
fulltrúár sjómanna það fram að
tilgangslaust væri að hefja
sanminga um kaupuppbót
vegná aukinnar áhættu, vegna
ófriðarástandsins, fyrr en séð
væri fyrir því að ef tirgjöf feng-
ist á útsvari og skatti af vænt-
anlegri áhættuþóknun, þar sem
vitað var að 40—100% af hæklc-
uninni mundi gleypt af útsvars-
og skattahítinni. Hefði því í
sumum tilfellum ekki orðið um
neina raunverulega áhættu-
1 þóknun að ræða. Þessi sjónar-
mið okkar voru svo kynt ríkis-
stjórninni og féll það í hlut at-
vinnumálaráðherra, hr. Ólafs
Thors að ræða þessi mál við
okkur. Kom hann fram í þessu
máli með miklum drengskap
og fullum skilningi á oklcar
sjónarmiðum, sem hann og
gerði í sambandi við allar
sanmingagerðir í þessu máli og
sáttaumleitanir í sambandi við
þau. Niðurstöður þessara mála-
umleitana urðu þær að ríkis-
stjórnin hét að heita sér fyrir
því og fá í gegn á Alþingi að
50% af áhættuþóknun sjó-
manna skyldi útsvars- og tekju-
skattsfrjáls, en lengra lofaði
hún ekki að ganga í þessu efni;
vissu sjómenn þar með að ef
frekari eftirgjöf ætti að fást, þá
yrði að fá einhverja þingmenn
utan sjálfrar stjórnarinnar til
að flytja frv. í þá átt. Þótt ríkis-
stjórnin vildi ekki ganga lengra
heldur en að veita skattfrelsi
á að eins 50% áhæltuþóknunar-
innar, en vildi leggja frekari
eftirgjafir á vald þingsins, sam-
þyktu sjómenn að halda áfram
samningum við útgerðarmenn
á þeim grundvelli. Til þess að
árétta það, sem hér liefir verið
sagt, læt eg hér með fylgja nið-
urlagsorð úr samningi útgerð-
armanna við Yélstjórafélag ís-
lands, en nákvæmlega sömu
niðurlagsorð eru í samningum
skipstóra og sýtrimanna og loft-
skeytamanna.
„Yiðauki frá Vélstjórafélagi
íslands: Samningur þessi er
gerður á þeim grundvelli, að
ríkisstjórn íslands liefir lofað
að 50% af áhættuþóknuninni
verði skattfrjáls lil ríkis og
hæjar og að ákvæði Gengis-
skráningarlaganna nr. 10, 4.
april 1939, sem ræða um launa-
kjör yfirmanna á ísl. botn-
vörpuskipum verði úr gildi
nlimin. Af aflaverðlaunum
reiknast það áhættuþóknun
fyrsta vélstjóra, sem laun þeirra
hækka við hækkaðar ísfisksöl-
ur. Miða skal við meðalsölu s. 1.
þi'iggja ára samkvæmt skýrslu
Fiskifélags Islands, í hvoru
landinu fyrir sig, Biætlandi eða
Þýskalandi. Ennfremur í
ti-austi þess, að Alþingi verði
við hinni sanngjörnu kröfu
okkar um að öll áhættuþóknun-
in verði skattfrjáls, eða leysi
málið á annan viðunandi hátt.
12. okt. 1939. Undirskriftir.“
A fþessu geta allir séð, að gert
var fyllilega ráð fyrir að breyt-
ing um fulla eftirgjöf á útsvai'i
og skatti af nefndri þóknun
yrði lögð fyrir þingið á þessu
hausti og er því ekki um nein
samningsrof að ræða frá hendi
sjómannafélaganna þótt þeir
standi að baki flutnings þessar-
ar tillögu hr. Sigurjóns Á. Ólafs-
sonar.
Þá vil eg og taka það fram,
að sjómönnum hefir aldrei
komið til hugar að komast und-
an sköttum og skyldum af
venjulegum tekjum sínum,
þótt þær kynnu að hækka að
öðru leyti, hvort sem það yrði
vegna hækkaðs afurðaverðs á
saltfiski eða síld eða vegna
beins hækkaðs kaupgjalds, sem
talist gæti samhæi'ilegt við það
að aðrar stéttir þjóðfélagsins
fengju kjarahætur vegna auk-
innar dýrtíðar í landinu. Það er
að eins af þeirri aukaþóknun,
sem sjómenn fá fyrir að leggja
líf sitt í Iiættu fram yfir alla
aðra landsmenn, fyrir það, að
flytja verðmæti að og frá land-
inu, svo að landsmenn geti
keypt og dregið að sér nauð-
synlegustu vörur, að við viljum
njóta þessarar þóknunar ó-
skertrar, og teljum okkur hafa
siðferðislegan rétt til þess, til
þess að geta látið vandamönn-
um okkar líða betur, sem ekki
mun af veita, því að mjög mun
það reyna á taugar og þrek
ýmsra þeirra á ineðan beðið er
eftir því að fréttir komj um
hvort pabba, bróður eða eigin-
manni liafi nú tekist að komast
heilum til lands. Og sennilega
mun þetta reyna mildu meira
á þá, sem í landi bíða eftir ást-
vinUm sínum, heldur en á okk-
ur sjómennina sjálfa, því að við
erum orðnir svo vanir breyti-
legu ástandi að við höfum ekki
svo nákvæma tilfinningu fyrir
því, hvort hættan er meiri eða
minni á hverjum tíma.
B.v. Ti'yggvi gamli 20. des. 1939
Þorkell Sigurðsson
vélstjóri.
Höft og §tríð.
Eftir Eirík Sigurkergsson viðskiftafræðing.
Þegar í byrjun núver-
andi Evrópustríðs raskaðist
viðskiftafyrirkomulag sið-
ustu ára. Útflutningshöft
voru sett til bráðabirgða á
ýmsa vöruflokka, en aftur
á móti liðkuðu stríðsþjóð-
irnar um innflutningshöft-
in og opnuðu dyrnar fyrir
auknum innflutningi ýmsra
nauðsynjavara frá hlutlaus-
um löndum.
Með þessari breytingu í við-
skiftamálum hafa skapast
möguleikar fyrir aukinni sölu á
ísl. afurðum til ófi'iðaraðila. í
svipinn er óþarft að óttast, að
ekki vei'ði hægt að selja flesta
ísl. framleiðslu, er ætluð er er-
lendum markaði, svo fremi að
það takist að koma lienni á
markaðinn sökum hættunnar á
sjónurn.
En flutningar á sjó liafa tek-
ist furðanlega enn sem lcomið
er og vonandi ganga þeir vel á-
fram. Og undir þeim ki'ingum
stæðum hlýtur atvinnulíf lands-
manna að örfast mjög, enda eru
margir bjartsýnir á það. Telja
menn að nú muni t. d. sjávar-
útvegui’inn ná til að rétta úr
kryppunni og verða enn á ný
hlómlegur atvinnuvegur, nú
eða aldrei, hæta menn við.
Betur að svo yrði. En ein-
hvern tíma endar striðið. Og
Iivað tekur þá við? Hvernig
verður sú stefna, sem þá ryður
sér lil rúms í heimsviðskiftun-
um? Verður það haftastefna aft-
ur eða verða viðskiftin gefin al-
gerlega frjáls? Því er vitanlega
eldci hægt að svara, en húast
má við, að höftin verði enn við
lýði, að einhverju leyli að
minsta kosti.
Ef haftastefnan verður yfir-
sterkari mun brátt sækja í
sama liorfið aftur hér hjá okk-
iir, og er þá liætt við að mögru
kýrnar verði ekki lengi að
gleypa liinar feitu. En hvað sem
því líður — stríð, sem örfar
atvinnulífið með aukinni eftir-
spurn eftir vörlim og hækkandi
vöruverði, er skammgóður
vermir fyrir þjóðax-hag. Hér er
um „abnormalt“ ástand að
ræða, þjóðarliag verður að miða
við normal tíma, friðartima.
AUir vita hvernig fór um sið-
ustu styrjöld og næstu ár á eft-
ir. Sívaxandi eftirspurn vara og
hækkandi vex-ð. Allir keptust við
að auka framleiðsluna fyrst eft-
ir sti-íðið, bæði þær þjóðir, sem
staðið höfðu utan við hinn
mikla hildarleik og ófriðai-þjóð-
irnar sjálfar. En hrátt fór fram-
leiðslan að verða of milcil fyrir
markaðinn. Og kreppan hélt
innreið sína með verðfall og
höft.
Hér á landi tala stjórnmála-
menn mikið um nauðsyn þess
að örfa fi-amleiðsluna og láta
sem flesta við liana vinna. Þetta
er og sjálfsagt. Þó með einu
skilyrði: að liægt sé að selja
framleiðsluna. Án þess er fram-
leiðslan einskisvirði og alt
skraf um, að menn eigi að skapa
sér atvinnu við hana og aulca
hana, út í loftið. Frumskilyrði
fyrir góða afkomu þjóðar er að
sjálfsögðu það, að hægt sé að
tryggja sölu framleiðslunnar, að
svo miklu leyti- sem mögulegt
er.
Það mun þykja hægar ort en
gjört. Þó er sjálfsagt að gera
sitt ítrasta í þessu efni sem öðrli,
er til almennra heilla horfir.
Við verðum að selja eins mikið
til ófriðai’þjóðanna og mögulegt
er meðan á stríðinu stendur og
einkum þær vörur, sem íslend-
ingar höfðu lílil leyfi til að
flytja xit til þeirra fyrir stríð.
Með þvi móti tryggja Islend-
ingar sér þeim mim liærri kvóta
og meiri sölumöguleika eftir
stríð og geta á friðartímum
haldið áfram að flytja sína
framleiðslu til þessara landa,
þrátt fyrir öll höft — því kvótar
ei’u, sem kunnligt er, miðaðir
við innflutningsmagn frá hverri
þjóð síðustu tíma áður en höft
ei'Li sett.
Þetta gildir einkum og sér í
lagi um Frakkland, vegna þess
að við skiftum lítið við það fyrir
stríð. Margar ísl. afurðir voru
þá svo að segja iitilokaðar af
frönskum markaði vegna haft-
anna, að eins nokki’ar vöruteg-
undir vorli frjálsar, svo sem
síldarmjöl, en fyrir það er
Frli. á 4. siðu.