Vísir - 14.02.1940, Blaðsíða 2

VlSIR

I3AGBLA &
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIU ÍI/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hvetfisgötu J2
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lansasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Ef alt er betra
en íhaldið.
O' HÆTT er að fullyrða, að
að innan Sjálfstæðis-
flokksins eru fáir menn svo
gerðir, að þeir kjósi ekki heldur
að leysa hveri mál með frið-
samlegum hætti, en eiga um
það í baráttu og illindum. Sjálf-
stæðismenn eru yfirleitt sein-
þreyttir til vandræða. Þeir liafa
sennilega ekki áhlaupahraða á
við liina flokkana. En reynslan
hefir sýnt, að þá hefir ekki skort
þrautseigju eða stefnufestu. í
fullan tug ára var sameiginlegt
kjörorð þeirra, sem með völdin
fórU „alt er betra en íhaldið“.
Sjálfstæðismönnum var þannig
lýst, að þetta væri menningar-
laus „Grimsbylýður“, „malar-
skríll“, braskarar, hugsjóna-
snauð eiginhagsmunaklíka, sem
engu góðu vildi til vegar lcoma
og raunar illu einu. íhaldið
hlakkar yfir hruni atvinnuveg-
anna, aflaleysi og markaðs-
tregðu! Ihaldið þráir „dauðann
og allsleysið“! Slíkar vorU lýs-
ingar þær, sem daglega mátti
lesa í blöðum núverandi sam-
starfsflokka um sjálfstæðis-
menn. Engar hvatir voru svo
lágar, að „íhaldinu“ væri ekki
eignaðar þær. Alt var gert til
þess, að gera sjálfstæðismenn
að sakamönnum í augum þjóð-
arinnar.
Allur þessi rógur hafði ákveð-
inn tilgang. Flokkarnir, er með
völdin fóru voru ákveðnir í því
að sleppa þeim aldrci. Ætlunin
var sú, að gera sjálfstæðismenn
réttlausa'. En til þess að þjóðin
fóllist á að sjálfslæðismenn ættu
að vera réttlausir, var nauðsyn-
legt að lýsa þeim sem slíkum
ófreskjum, að þeir ættu engan
rétt skilið. Þegar veldi fyrver-
andi stjórnarflokka stóð sem
hæst, höfðu þeir flokkssamtök
um að drepa hverja einustu til-
lögu, sem frá sjálfstæðismönn-
um kom, smáa jafnt og stóra.
Undir þessari „yglibrún einræð-
isins“ varð Sjálfstæðisflokkur-
inn að búa árum saman.
Þegar á alt þetta er lilið er
augljóst, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hefir verið mjög afskiftur
Um alla íhlutun á gang mála á
undanförnum árum. Loks kom
að því, að fyrverandi stjórnar-
flokkar treystu sér ekki til að
fara einir með völdin. Þegar alt
var að sökkva var Ieitað til
þeirra manna, sem reynt hafði
verið að gera að ófreskjum í
augum þjóðarinnar og þeir
beðnir að rétta hjálparhönd.
Þar með var Sjálfstæðisflokk-
urinn ekki lengur andstæðinga-
flokkur, heldur samstarfsflokk-
ur. Hljóðið breyttist í blöðum
fyrverandi stjórnarflokka -—
um stund.
Nú er alt að sækja í sama
horfið á ný. Þeir, sem lesa lýs-
ingar Tímans á Sjálfstæðis-
flokknum þessa dagana komast
að raun um að engu er gleymt
frá því að „alt er betra en
íhaldið“ var letrað á gunnfána
Framsóknar. Hægrabrosið virð-
ist vera búið að lifa sitt feg-
ursta. Nú er skrifað á þá lund,
að að kommúnistar smjattá á
hvcrju orði, enda eru þau út úr
lijarta þeirra töluð. Tilefnið lil
þessa að hin gamli rígur er tek-
inn upp að nýju, er það eitt, að
sjálfstæðismenn vilja ekki sætta
sig við að „rétlleysi andstæð-
inganna“. sé gert að „réttleysi
samstarfsmannanna“.
Framsókn hefir haldið þvi
mjög á lofti, að hún væri „milli-
flokkur“ og gæti unnið jafnt til
liægri og vinstri. Samstarfið við
sósíalista var með þeim liætti,
að sumir af leiðtogum Alþýðu-
flokksins liafa hælt sér af því,
að hafa komið sósíalismanum
lengra áleiðis á íslandi en tek-
ist liefir i nágrannalöndunum,
þar sem flokksbræður þeirra
liafa farið einir með völd. Fram-
sókn á eftir að sýna að hún geti
unnið með sjálfstæðismönnum.
Eftir skrifum Timans að dæma,
lítur jafnvel út fyrir að Fram-
sókn vilji ekki vinna með
Sjálfstæðisflokknum.
Sjálfstæðismenn eru svo gerð-
ir að þeir kjósa friðsamlega
lausn mála, fremur en illvíga
baráttu. En ef samstarfsflokk-
arnir vilja misnota þennan
friðarhug til þess að halda því
ranglæti, er þeir komu á, meðan
þeir stefndu að „réttleysi and-
stæðinganna“, verða þeir sjálf-
ir að taka afleiðingunum. Ef
„alt er betra en íhaldð“, þá er
sjiálfsagt að „milliflokkurinn“
renni augum í aðrar áttir.
a
800 manns hafa
séð sýningn
FlugmodelféL
í gærkveldi höfðu 800 manns
skoðað sýningu Flugmodelfé-
lagsins og voru allir áhorfend-
ur á einu máli um það, að pilt-
arnir hefði unnið feikna mikið
og lofsamlegt starf.
Sýningin verður opin fram
eftir mánuðinum, daglega kl. 1
—10. Kvikmyndasýning fer
fram tvisvar á dag, kl. 4 og kl.
8,45 og er kvikmyndin, sem
sýnd er, frá starfi Svifflugfé-
lagsins á Sandskeiði.
Á sýningunni hefir flugstóll-
inn vakið mikla eftirtekt. Geta
unglingar „flogið“ i honum og
liefir það að vonum verið þeim
hin mesta skemtun. Þvi miður
geta fullorðnir ekki „flogið“, til
þess eru gormarnir, sem notað-
ir eru í stólnum, ekki nægilega
sterkir. Hefir ekki verið hægt
að fá þá nógu sterka.
Sýningunni hefir verið breytt
lítilsháttar, en sýningarmunir
eru jafnmargir og þeir sömu
sem áður. Ætti bæjarbúar að
veita athygli þessu starfi hinna
yngstu á syiði flugmála okkar
og styrkja þá með því að sækja
sýninguna.
LÚÐVÍG KRISTJÁNSSON, RITSTJÓRI:
FISKIMENN OG BÆNDUR
Landsíundurinn
settur á morgun.
Landsfundur Sjálfstæðis-
flokksins verður settur kl. 5
síðd. á morgun í Varðarhúsinu.
Síðan flytur Ólafur Thors, at-
vinnumálaráðherra, erindi um
stjórnmálaviðhorfið.
Fundurinn mun verða mjög
fjölmennur, svo að litið hús-
rúm mun verða fyrir áheyrend-
ur. Fá fulltrúar sérstök skír-
teini, er gilda sem aðgöngumið-
ar. —
íslendingar hafa svo að segja
alla tíð skifst í tvo höfuð-
atvinnuflokka — fiskimenn og
bændur. Og lengsl af hafa hinir
síðarnefndu verið langsamlega
fjölmennasta atvinnustéttin í
þjóðfélaginu. Um margra alda
skeið var reyndar vart skilið á
milli þessara stétta, því að þjóð-
in í lieild stóð næstum jöfnum
fótum í þessum framleiðslu-
störfum hvorttveggja. Var slíkt
mjög eðlilegt, þegar litið er á
legu landsins og aðrar aðstæður.
Þótt framleiðslustörfin væru
ekki fjölbreyttari, voru þau
trygg og liefðu vel mátl fleyta
þjóðinni betur en raun varð á, |
ef ekki liefði verið við að kljást
fádæma harða baráttu við nátt-
úruöflin og skilningsleysi og fá-
kunnáttu á högum íslendinga
af liálfu þeirra manna, er æðst
höfðu ráðin um stjórn lands og
þjóðar.
Er fram liðu stundir fjölgaði
þeim hópnum er eingöngu
stundaði fiskveiðar og varð
hann vísir að þeim þorpum og
kauptúnum, sem nú eru víðs-
vegar kringum land alt. Fjölg-
unin við sjávarsíðuna varð æ
meiri, þótt hún væri reyndar
ekki ör fyrst framan af, en nú
er svo komið, að búandalið
landsins er fyrir nokkuru orð-
ið fámennara, en þeir, sem búa
í þéttbýlinu meðfram ströndum
landsins. Útvegurinn jókst svo,
að hann dró æ fleira og fleira
fólk til sin frá störfum úr dreif-
býlinu og raskaði með mjög
snöggum svifum þeim hlutföll-
um, er verið höfðu milli þétt-
býlis- og dreifbýlisfólksins.
Þessi hraða breyting var vart
eðlileg, þótt hjá henni yrði ekki
komist eins og á stóð.
Þeir sem fylgst hafa með því,
hvernig kaupstaðir og kauptún
landsins liafa fært út kvíarnar,
munu við nokkura íhugun
komast að raun um, að grund-
völlurinn fyi-ir þeirri útþenslu
hefir ekki verið svo traustur
sem skyldi, og því eigi Ioku
fyrir skotið, að í liann kynnu
að koma vábrestir, sem áttu
rætur sinar að rekja til kylju-
kasta í atvinnulífinu.
Velmegunartímabil útvegsins
fæddi af sér afdrifarika fjör-
kippi fyrir kauptún og kaup-
staði, einkum þar sem stórút-
gerð var rekin. Stöðugt vantaði
fólk við sjávarsíðuna og afkoma
alls almennings þar var yfirleitt
hin sæmilegasta. Það er því ekki
hægt að lita á það sem einbert
gáleysi, þótt margt duglegra
manna fýsti að leita til þeirra
staða, þar sem störfin biðu
þeirra miklu betur goldin en
þeir liöfðu átt að venjast, og
auk þess var það veigamikið
atriði fyrir suma að komast úr
einangruninni í þéttbýlið.
•Það var eins og allar ár féllu
til Dýrafjarðar, straumurinn lá
óslitinn, úr sveitunum til sjáv-
arsíðunnar. Og jafnvel um
skeið sótti margt bænda til
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar
og stunduð þar eyrarvinnu í
1—1 !4 mánuð, meðan vertíðin
stóð sem hæst, og báru þeir
jafn mikið úr býtum, eða meira,
fyrir þennan tíma, en fiski-
menn á vélbátaflotanum munu
hafa haft að meðaltali undan-
farnar vetrarvertiðir. Það var
því ekkert undarlegt, þótt beit-
an þætti girnileg og margir bitu
á krókinn.
En gróskan í atvinnulífinu
við sjóinn, sem fyrst og fremst
átti rætur sínar í sjávarútvegin-
um hlaut að vera takmörkun-
um háð svo sem annað, eins og
tilfinnanlega hefir orðið uppi á
teningnum. Flutningarnir úr
sveitunum héldu þó áfram til
höfuðborgarinnar og kaupstað-
anna, eftir að atvinnulífið þar
hafði beðið lítt bætanlegan
hnekki og þrátt fyrir það að
fullraðað var á garðann og
meira en það. En þegar svo var
komið, var nauðsynlegt að beita
sterkum átökum til að sporna
við straumnum og veila hon-
um eftir öðrum heppilegri far-
vegum. En að því ráði var ekki
horfið, nema að mjög takmörk-
uðu leyti, og liafði það í för með
sér afdrifaríkar afleiðingar,
sem vér verðum nú að liorfast
í augu, við.
Ef vér atluigum jiann grund-
völl, sem atvinnulíf flestra
liinna vaxandi hæja byggist á,
þá komust vér að raUn um, að
liann var að ýmsu leyti ótrygg-
ur, eins og fyrr er getið. Þess
má til dæmis geta, að fólks-
flutningar til eins hinna stærri
fiskibæja, hafði mestan byi'
meðan erlent togarafélag lét
hálfa tylft togara stunda þar
þorskfiskveiðar yfir vetrarver-
tíðina. Alt var á huldu um það,
hvað félag þetta mundi gera
lengi út frá þessum stað og hvað
tók þá við, þegar því lauk? Yar
hægt að vænta þess, að í þessum
bæ skapaðist skjótlega atvinna
lianda öllum þeim, er höfðu
haft starf á þessum erlendu
skipum eða við verkun og nýt-
ingu þess fengs, er þau færðu á
land? Þessari spurningu er
hægt að svara nú, og það neit-
andi. Þetta dæmi sýnir glögt,
hve varhugaverður strengur
það var, sem togaði í fólkið úr
dreifbýlinu á mölina.
Þess er reyndar ekki að dylj-
ast, að fjarri voru landi hafa
gerst ýmsir þeir atburðir, er
hafa haft örlagaþung áhrif á
atvinnulíf vort, og þá einkum
þess hluta þjóðarinnar, sem
lifir beint eða óbeint á sjávar-
útvegi. Engan mun hafa rent
grun í, að svo myndi fara sem
orðið er. Eða mundi nokkur Is-
Iendingur hafa búist við því
fyrir 10 árum síðan, að Spán-
verjar, sem keyptu 14 af allri
sallfiskframleiðslu heimsins,
mundu á því herrans ári 1939,
kaupa alls að eins 5 þús. smál.
En þannig tala staðreyndimar.
Undanfarin ár hefir verið ær-
ið stór liópur atvinnulausra
manna í kaUpstöðum landsins,
en þó stærstur í höfuðborg þess.
En í sama mund er fjöldi
manna í landinu, sem sér ekki
fram úr þvi, sem hann þarf að
inna af liöndum, þótt hann
vinni frá miðjum morgni til
miðnættis jafndægra á milli.
Þannig er tviskinnungurfnn
með þjóð vorri, og hann á sér
margvíslegar rætur.
Þetta ástand hefir verið flest-
um íhugunarefni og þótt horfa
uggsamlega, ef ekki fengist úr
greitt. En ofan á þetta hefir svo
skipast, að óvenjulegir atburðir
hafa skeð, er auka svo á óviss-
una um afkomu þjóðarinnar,
að tæpast verður séð daglangt
fram í tímann, hvað þá lengra.
Þegar svo horfir, er ekki að
undra, þótt spurt sé, hvað eigi
að gera og hvað unt sé að gera,
til þess að tryggja afkomu þjóð-
arinnar, til þess að skapa þeim
starf, er nú sitja auðum hönd-
um og bíða þess eins að verða
virkir aðilar í framleiðslustörf-
um landsins.
Meðan saltfiskverslun íslend-
inga stóð í blóma voru greiddar
5 miljónir lcróna á ári í laun
fyrir fiskverkun. Þessu hefir
stórlega hrakað undanfai-in ár
og enn er talið að hallað geti
verulega undan, að þessu leyt-
inu. Samkvæmt því, sem greint
er frá í nefndaráliti fjárveit-
inganefndar Alþings, munu
vínnulaun Hafnfirðinga minka
um 14 miljón króna á ári ef
engir togarar stunda saltfisk-
veiðar þaðan. Hvað mun þá á
öðrum stöðum, þar sem togar-
útgerð er stunduð.
En hvað á þetta fólk að haf-
ast að, ásamt þvi, sem atvinnu-
laust er fyrir?
Ýmislegt mun hafa verið at-
hugað í þessum efnum, hvað
unt er að gera og nokkurar ráð-
stafanir hafa verið gerðar til
þess að reyna að mæta þessum
örðugleikum. Allir vænta þess,
að þær ráðstafanir, sem kunna
að verða gerðar, verði sem
minst fálmkendar stríðsráðstaf-
anir, heldur aðgerðir til fram-
búðar. Það myndi þjóðinni af-
farasælast, ef slíkt mætti tak-
ast.
Eg sagði í upphafi máls míns,
að lengst framan af hefðu ís-
lendingar verið í senn fiski-
menn og bændur. Enn þá eru
allmargir, sem stunda þessi
framleiðslustörf jöfnum hönd-
um. En er það nokkur goðgá að
láta sér detta í hug, að þangað
í geti horfið margt af því fólki,
! er nú situr auðum liöndum, og
það geli á þeim vettvangi skap-
að sér arðvænlega atvinnu?
i Mér virðist það minsta kosti
( þess vert, að leiða að því at-
hygli og mun hér á eftir rejma
að tefla fram nokkurum líkum,
! er virðast benda í þá átt.
j Víðsvegar meðfram strönd-
‘ um landsins hagar svo til, að
! víð og auðunnin ræktunarlönd
| og auðug og stutt sótt fiskimið
fallast í faðma, ásamt sæmileg-
um sjálfgerðum lendingum.
Víða eru þessir staðir allvel
setnir, en margir staðir eru nú
ekki nema svipur hjá sjón,
vegna þess afhroðs, er þeir liafa
| goldið við fólksflutningana til
I kaupstaðanna, eða hinna stærri
I sjávarþorpa. Þar sem láður var
i brýnt mörgum bátum úr vör,
er nú einn eða enginn. Og í
; þriðja lagi eru þeir staðir, sem
. enn má telja næstum ónumda
að þessu leytinu. Svipist nú liver
! um á þeim slóðum, þar sem
hann er kunnugur, og athugi
hvort hér sé ofmælt.
| En hvaða líkur eru þá fyrir
því, að menn á slíkum stöðum
| og við þessa tviskiftu atvinnu
■ gætu bjargast betur áfram en t.
d. þeir, er byrja búskap á nýbýli
eða eyðijörð, þar sem ekki er
við annað að styðjast en það, er
; jörðin gefur af sér?
Gerum oss t. d. í hugarlund,
að 5 fjölskyldufeður flylji úr
i atvinnuleysinu og allsleysinu á
( einhvern slíkan stað, sem fyrr
! er greint. Þeir eiga opinn vél-
bát, er þeir gætu sótt á til fiskj-
; ar haust og vetur og framan af
| vori. Er sjóróðrar þrjóta, held-
; ur starfið áfram við að gera
| aflann að fullverkaðri markaðs-
! hæfri vöru. Við fiskverkunina
I gæti alt vinnufast fólk á heim-
: ilunum unnið, ekki einungis
: það fulltíða, lieldur einnig ungl-
! ingar og stálpuð börn. Gerum
ráð fyrir, að aflinn hafi orðið
100 skpd. miðað við verkaðan
fisk, og er þá ekki freklega á-
ætlað, þá mundu þessar 5 fjöl-
skyldur fá í verkunarlaun um
. 1500—1800 kr. miðað við nú-
i verandi verkunarkostnað. Þann-
! ig hefir hver heimilisfaðir get-
! að skapað sér og sínum at-
i vinnu, er bæti um 3—400 kr.
! við hinn beina hlut í aflanum.
En nú má gera ráð fyrir, að á
sama tima og fiskverkunin
stendur yfir, sé jafnframt sint
hirðingu fiskbeina, mótöku,
jarðeplasáningu og venjulegri
vorsýslan við búfé o. s. frv,:
Síðan tekur heyskapurinn við
og að honum loknum venjuleg
hauststörf. Þannig leiðir livert
starfið af öðru árið um kring,
Og að vinnuafla heimilanna
nolast sem best má verða, þvi
að störfin eru þannig vaxin.
Þannig getur liin starfandi hönd
á heillaríkan hátt orðið sjálfri
sér nóg um flesta hluti og um
leið lagt lóð á vogarskálina til
aukinnar velmegunar þjóðfé-
lagsins.
Aðstaða þessara manna til
lún- og garðx-æktar er að ýmsu
leyti mjög góð, ef ræktunarskil-
yrði eru fyrir hendi. Þannig
munu þeir geta ræktað mun
meira miðað við búfjáreign
sína, án þess að kaupa erlendan
áburð, heldur en landbændur,
Þessi aðstöðumunur byggist á
því, að alt rask fisksins er hinií
dýrmætasti áburður auk þess,
sem þeim ætti að vera hægt
heimatakið við að flytja fjöru-
gróður í garða sína, en lxann er
einnig talinn prýðilegur áburð-
ur. Eg hefi heyrt sagt, að einn
liestvagn af slorskúfum, eða
öðru fiskraski, samsvaraði alt
að því 1 poka af erlendum á-
burði. Sé þetta rétt, þá er það
ekki neitt smáræðisvei’ðmæti,
sem árlega fer forgörðum með-
fram ströndum landsins. Fram
til þessa hafa menn lítt gert sér
far um að lxagnýta sér þennan
fjársjóð. Þess eru dæmi og þau
ekki fá, að sumir útvegsmenn
láti aka innvolsi fiskins (þar
með er vitanlega ekki talin gota
og lifur) í sjóinn. En kaupa svo
marga poka ái'lega af erlendum
áburði til að bera á tún sín. —
Slík sóun og slikt hirðuleysi er
hin mesta vömm, og lítt sam-
boðið fátækri en menntaðri
þjóð.
Sjávarbóndinn hefir því
nxargvíslega möguleika til þess
að geta séð sér og sínixm far-
boi’ða, og hin síðai'i ár liafa ver-
ið stígin ýms þau spor í þágu
atvinnulífsins, er virðast styx-kja
þá skoðun. Meðfram ströndum
landsins eru mörg hi’aðfrysti-
hús og vel mætti svo fai’a, að
þau gætu tekið drjúgt af afla
þeirra sjávai'bænda, er næst
búa. Þess má til dæmis geta, að
árið 1938 lagði einn sjávarbóndi
inn fisk i fi’ystihús eitt fyrir
öskar 4 þús. kr. Þennan feng
hafði hann aflað með tveimur
dætrum sínurn innan við ferm-
ingu. Þetta er reyndar einsdæmi
og tæpast að vænta þess, að
margir komist i hálfkvisti við
hann hvað þá meir. En það sýn-
ir þó, hvílíka þýðingu lxrað-
fi-ystihúsin geta haft fyrir þá, er
jöfnum lxöndxxm slunda fisk-
veiðar og Iandbúnað.
Eilt af því, sem styður þá
skoðun, að það sé heillavænlegt
{ fyrir þjóðfélagið, að miklu fleiri
menn gerist sjávax-bændur en
nú eru, er fyrst og fremst hinn
trausti grundvöllur, sem hygt er
á, ekki einþætt starf eða fram-
leiðsla, heldur fjölþætt í smáum
! stíl og geti einn þátturinn bætt
annan Upp, þegar þess gerist
þörf. Á þetta atriði er alment
ekki litið sem skyldi og þó er
oss íslendingum meiri nauðsyn
á því að hafa það ríkara í liuga
en flestum öðrum þjóðum.
Það senx íslenzku þjóðinni
ríður mest á nú, er að liinn
stóri atvinnulausi hópur full-
vinnufærra manna geti orðið at-
hafnasamur í sjálfri framleiðsl-
unni. Sú leið, sem farin liefir
verið undanfarin ár, að leggja
af mörkum mikið fé lil at-
vinnubóta, sem að mjög litlxx
le'yti er í tengslum við fram-
leiðsluna, hefir ekki stoðað til
þess að ráða bót á meinsemd-
inni og hún mun aldi'ei gagna
til þess. Þetta nxun flestum
Ijóst, og þeim mun einkenni-
Iegra virðist, að ekki skuli hafa
verið reyndar nýrri og tækilegri
leiðir. Eða á að trúa því, að til