Vísir - 09.03.1940, Blaðsíða 2
VlSIR
VÍSIH
O A OBL A 1?
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
NÝTT SKIP!
mánudaginn var birtist
hér í blaðinu grein eftir
Sigurð E. Hlíðar, alþingis-
mann þar sem skorað var á
landsmenn að sýna skipverjum
á vélbátnum „Kristjáni“ viður-
kenningu sína í verki með því
að gera þeim kleift að halda á-
fram atvinnu sinni. Eftir 12
daga hrakninga á hafinu mat-
arlitlir og vátnslausir, var fyrsta
hugsun þessara sægarpa, að
reyna að fá annan bát. Það er
óhætt að fullyrða að öll þjóðin
var upp með sér af þessum
vösku mönnum. Þeir höfðu sýnt
óvenjulegt þolgæði. og úrræða-
semi í hrakningum sínum. í
lendingunni lá við að jieir týndu
lífi. Bátnum hvolfdi og allir
lentu i hamslausu brimlöðrinu.
Þessir menn hugsuðu ekki um
að leggja árar í bát. Fyrsta
hugsun þeirra var: Annan bát
— og aftur á sjóinn!
„Þennan hugsunarhátt, }>etta
starfsþrek og starfsvilja verður
þjóðin að glæða, virða og við-
urkenna“,-segir Sigurður Hlíð-
ar í grein sinni. Og hann heldur
áfram: „Og um þessa viður-
kenningu ætti nú öll þjóðin einu
sinni að vera samtaka. Þarna
eru framleiðendur. Tökum sam-
an höndum og söfnum í skyndi
því fé, sem til þess þarf, að þess-
ir þrautreyndu sægarpar geti
umsvifalaust haldið áfram at-
vinnu sinni!“
Aðrir hafa tekið undir þessi
drengilegu hvatningarorð Sig-
urðar Hlíðar. Málið er komið á
þann rekspöl að líkindi eru til
að skipverjarnir á „Kristjáni“
fái ósk sína uppfylta, og það á
annan hátt, en þeim sjálfum
hafði til hugar komið. Hér í
blaðinu birtist í gær ávarp frá
6 þjóðkunnum mönnum, þar á
meðal Sigurði Hlíðar og Ólafi
Thors, um að skjóta saman and-
virði nýs „Kristjáns“ handa
skipverjunum í stað ]>ess sem
fórst. Gert er ráð fyrir að bátur-
inn verði um 20 smálestir að
stærð og mUni kosta 35—40000
krónur.
Það er æðimikið fé sem hér
er farið fram á. En þó eru öll
líkindi til þess að það fáist og
það fljótlega. Hér er um viður-
kenningu að ræða fyrir óvenju-
legan vaskleik og manndóm.
Blöðin hafa heitið þessu máli
stuðningi sínum og taka á móti
samskotum. „Óþektur sjómað-
ur“, sem lagt hefir 150 krónur
til samskotanna skrifar á þessa
leið í Morgunblaðið í gær:
„Aldrei höfum við skiliðþaðeins
vel og nú, bve við erum ham-
ingjusöm, að þurfa ekki að
horfa á eftir sonum vorum, vin-
um eða frændum út á vígvöll-
inn — út í dauðann, eða vera
fjárhagslega kúgaðir vegna
herskyldu eins og styrjaldar-
þjóðirnar nú eru. En þó við eig-
um ekki hermenn í venjulegri
merkingu eigum við samt nokk-
urskonar hermenn, þar sem sjó-
mannastéttin er“. „Minnumst
þess“, segir þessi sami maður,
„að um leið og vér leggjum eitt-
hvað af mörkum, hver eftir
sinni getu — til þess að tryggja
framtíð þessara vösku drengja
— þá tryggjum vér um leið
framtíð þjóðfélagsins í lieild, og
okkar sjálfra, því þannig er
velferð og hagur allra landsins
barna samtvinnaður“.
Það eru ekki nema fáir dagar
liðnir síðan Sigurður Hlíðar
hreyfði þessu máli. Hugmyndin
var eins og töluð út úr hjarta
þeirra manna, sem meta kunna
slíka atorku, sem skipverjamir
á „Kristjáni“ sýndu. Nú er hug-
myndin að verða að veruleika.
Gjafir streyma inn til blaðanna.
Menn leggja 1—5—10 krónur,
alt upp í þúsund til að útvega
nýjan „Kristján“. Þannig sýna
íslendingar að þeir viðurkenna
]>að sem vel er gert.
a
Flýtt fyrir friði.
i.
Einhversstaðar sá eg trú-
aðan Breta, láta i ljósi undr-
un sína yfir því. að öll þau ó-
sköp af bænum sem fram höfðu
verið flutt í flestum kirkjum
landsins skyldu ekki liafa megn-
að að koma i veg fyrir frið-
slitin. Væri nógu fróðlegt
að fá að vita hvort þess-
háttar bænir sem Bretinn
átti við, hafa nokkurntíma haft
nokkurn árangur En mjög lík-
legt er, að bænum mætti svo
haga, að árangur yi’ði. T. d. ef
þannig væri farið að. í öllum
helstu kirkjum hér á landi - eða
raunar helsl öllum — færi fram
bænagerð í þá átt, að þessum
háskalegasta ófriði mannkyns-
sögunnar, mætti skjótt lok-
ið verða. Flyttu prestarnir
bænina, en fólkið tæki undir.
Það yrði að taka fram, að
bæninni væri beint til íbúa jarð-
stjarna þar sem Lífstefnan ræð-
ur. íbúum Lífstefnuhnattanna
veitir mjög erfitt að ná sam-
bandi við Helstefnumannkynin
á útjaðri lífheims, og ef svo væri
ekki, mundi eins tröllaukin
heimska og styrjöld þessi er,
ekki eiga sér stað. En þó að ekki
væri nema nokkur hundruð
manna sem Ieituðu aðstoðar
hinna fullkomnari af réttara
hugarfari og meiri þekkingu á
hinum nauðsynlegustu undir-
stöðuatriðum en áður liefir gert
verið, þá mundi við það skapast
nokkurskonaraflsvæði sem gerði
slíkum verum er forfeður vorir
nefndu guði og gyðjur, auðveld-
ara um að háfa bin nauðsynlegu
áhrif á hugi þeirra sem hér á
jörðu hafa vald til að hefja ófrið
og semja frið.
n.
í því sem sagt hefir verið, er
fólgin skýringin á þýðingu bæn-
arinnar. en nokkur vorkunn þó
að ýmsir hafi hæðst að þeirri
trú, að menn geti með því að
biðja, fengið alvitran guð
til að sjá sig um hönd og gera
breytingar á ráðstöfunum sín-
um.
Ekki er þvi að leyna; að ep
menn gefa engan gaum að þvi
sem hér er sagt, þá verður en~
torveldara um samband * i * 1
góða staði en áður, og niundi
það með nokkrum hætti koma
fram i rás viðburðanna.
28. febr. •
Helgi Pjeturss.
V estur-í slendingum
gefnar 500 myndir
af Jóni Sigurðssyni.
Eins og skýrt hefir verið frá
hér í blaðinu, bárust Þjóðrækn-
isfélaginu á liðnu sumri að gjöf
frá Sambandi ungmennafélaga
tslands 500 myndir af Jóni Sig-
urðssyni forsetá, hinni ástsælu
frelsishetju íslendinga. Er
myndin send sem vinarkveðja
M erkisbók
um ísland
Eftir prófessoi
íslendingar munu yfirleitt á
einu máli um það, að æskilegt sé,
að umheimurinn, ekki síst stór-
þjóðirnar, eignist sem sannasta
og víðtækasta þekkingu á landi
og þjóð, sögu liennar og menn-
ingu. Með þeim hætti eykst
virðing fyrir henni erlendis og
jafnframt er vegur greiddur við-
skiftalegum samböndum lienn-
ar við aðrar þjóðir. En í þeim
efnum — verslunarviðskiftum
— beinist hugur íslendinga nú
allmjög vestur um baf, til
Bandaríkjanna. Munu menn því
fagna yfir því, að i ræðu og riti
er nú dyggilega unnið að þvi af
ýmsum stofnunum og einstakl-
ingum, að auka þekkingu
Bandaríkjamanna á íslandi og
íslendingum.
Talandi vottur þess er það, að
á þrem síðastliðnum árum hafa
komið út á ensku vestan hafs
tvær einkar athyglisverðar bæk-
ur um ísland: Hjalmar Lind-
roth: Iceland — A Land of
Contrasts (Tlie American-
Scandinavian Foundation, New
York, 1937), í þýðingu prófes-
sors Adolph B. Bensons við Yale
háskólann; og Vilhjálmur Stef-
ánsson: Iceland: The Fist Ame-
rican Republic (Doubleday, Dor-
an & Cömpany, New York,
1939). Um hina fyrrnefndu
skrifaði eg á sínum tíma í „Nýja
Dagblaðið", en hinnar siðar-
nefndu skal hér að nokkru get-
ið. Er það stærðai’rit, 275 bls.
Vilhjálmur Stefánsson er £ýr-
ir margra hluta sakir flestum
færari til að skrifa góða yfirlits-
bók um ísland. Hann er heims-
frægur landkönnuður og víð-
lesinn bæði í sagnfræði og land-
fræði; auk þess hefir þessi mik-
ilhæfi sonur islenskra landnema
i Nýja íslandi og Norður Dakota
heimsótt ættland sitt tveim sinn-
um og kynst því og þjóð vorri í
sjón og reynd. Þar við bætist, að
liann er ritsnillingur eigi síður
en vísindamaður. Þessi „íslands-
lýsing“ Vilhjálms er einnig mjög
fróðlegt rit og skemtilegt, þó
dálítið skifti í tvö horn um ein-
staka kafla þess, og veldur efnið
miklu þar um.
Sumum lesendum kann að
koma það ókunnuglega fyrir
sjónir, að Vilhjálmur kallar fs-
land „The First American Re-
public“ (Fyrsta ameríska lýð-
veldið), en hann telur það land-
fræðilega hluta af hinum nýja
heimi, Ameríku, og færir mörg
rök þeirri skoðun sinni til stuðn-
ings í hinum ítarlega inngangi
frá Ungmennasambandinu til
íslendinga í Vesturheimi, og til
þess ætlast, að hún komist inn
á sem flest íslensk heimili í
landi hér.
Myndin er hin prýðilegasta
og er 12y2Xl7y2 þuml. að
stærð. Vinstra megin undir
myndinni er prentuð eftirfar-
andi áritun: „Jón Sigurðsson,
foiseti, er tákn alls þess sem
best er og göfugast i íslensku
þjóðinni“, en hægra megin
þessi orðsending: „Ungmenna-
félag íslands sendir mynd hans
sem vinarkveðju til íslendinga
i Vesturheimi 1939.“
Þetta er eigi í fyrsta sinn, sem
Ungmennafélögin hafa sýnt á-
huga sinn á því, að treysta ætt-
arböndin milli íslendinga aust-
an hafs og vestan, því að félög-
in áttu á sínum tima frumkvæði
að heimboði Stephans G.
Stephanssonar og frú Jakobínu
Johnson.
(„Ivögberg"*.)
Riehard Beck.
sínum, sem er, að öllu saman-
lögðu, hvað fróðlegasti og
merkilegasti kafli ritsins. Ræðir
Vilhjálmur þar, eins og vænta
mátti, um landnám íslendinga
á Grænlandi og um Vinlands-
ferðirnar; nokkurn nýjan fróð-
leik þar að lútandi hefir hann
grafið upp úr miðaldai’itum um
fálkaveiðar og i skjölum í Vati-
kaninu í Róm frá þeim öldum.
Megin lesmál ritsins er síðan
margþætt lýsing á landi voru og
þjóð, sögu hennar, bókmentum,
fræðslumálum, heilbrigðismál-
um, samvinnuhreyfingunni,
landbúnaði, fiskveiðum, iðnaði
og samgöngum. Er mikið á öll-
um þessum köflum að græða
fyrir erlenda lesendur, enda
byggir Vilhjálmur þar, að eigin
sögn, að miklu leyti á skýrslum
og öðrum upplýsingum frá rík-
isstjórn íslands, er skrifstofo
íslandssýningarinnar í New
York hafði honum í té látið.
Fljótt er þó farið yfir sögu ís-
lenslcra nútíðarbólcmenta, að-
eins stuttlega vikið að þeim, en
jafnframt ber þess að gæta, að
höfundurinn vitnar til annara
rita um þær á ensku. Að undan-
tekinni stuttri frásögn Um Ein-
ar Jónsson myndhöggvara, er
hér ekkert, svo talist geti, sagt
frá íslenskri list, en þar bætir
bók Lindroths drjúgum úr
skák.
í bók Vilhjálms fá lesendur þó
bæði aðlaðandi og í heild sinni
harla glögga mynd af íslandi
og íslendingum; af frásögn lians
er auðsætt, að þeir hafa eigi
dregist aftur úr frændþjóðun-
um á Norðurlöndum um fram-
farir og þjóðfélagslegar umbæt-
Ur hin siðari ár. Tlieodore
Roosevelt yngri vekur einnig
eftirtekt manna á þessu í hinum
snjalla formála sínum að bók-
inni, er lýkur með }>eim ummæl-
um, að Ameríkumenn bafi gott
af því að kynnast hinu íslenska
lýðræði (Icelandic democracy).
En höfundur formálans er son-
ur Theodore Roosevelts forseta
Bandaríkjanna (1901—1909),
einhvers hins aðsópsmesta
manns, sem skipað hefir þann
valdasess og virðingar; en hann
hafði, eins og Villijálmur tekur
fram í kaflanum Um íslenskar
bókmentir, dálæti á íslendinga-
sögum, einkum Njálu, las þær
sér til hressingar og hugléttis og
kendi börnum sínum að meta
þær.
Loks er í bókinni þarfur kafli
og fræðandi um ísland sem
ferðamannaland og annar um
íslendinga í Vesturheimi; er þar
mjög stiklað á stærstu steinum,
en þó gefur frásögnin góða hug-
mynd um helstu landnám þeirra
og drepur á þjóðareinkenni
þeirra og menningarframlag í
hinum nýja heimi.
Ilefir bók þessi þegar vakið
mikla eftirtekt og hlotið ágæta
dóma i stórblöðunum amerísku.
Hún er prýdd mörgum mjög
góðum myndum. f viðbæti er
allitarlg ritaskrá og töflur les-
málinu til skýringar. Frágangur
er allur hinn prýðilegasti.
Næturlæknir:
1 nótt: Halldór Stefánsson, Rán-
argötu 12, sími 2234. NæturvörcS-
ur í Lyfjabúðinni Iðunni og
Reykjavíkur apóteki.
Affra nótt: Kjartan Ólafsson,
Lækjargötu 6 B, sími 2614. Nætur-
vöröur í Ingólfs apóteki og Lauga-
vegs apóteki.
Helgidagslæknir:
Alfred Gíslason, Brávallagötu
22, sími 3894.
Fyrirlestrar
Dr. Einars Ólafs Sveinssonar.
Þessir fyrirlestrar eru, svo
langt sem komið cr, að ákaflega
mörgu leyti nýstárlegir. Þeir
fjalla ekki um fornbókmentir
vorar á þann hátt, sem alment
hefir verið gjört, hinn þrönga
og að mörgu leyti fávíslega hátt
málfræðinga, sem aðeins lesa
orðin, en aldrei efnið.
Dr. Einar les efnið með sín-
um, vafalaust rétta liætti, enda
þótt siá, er þetta ritar í einstöku
smáatriðum ekki geti orðið hon-
um samstígur, en sannleikurinn
er sá, að eftir smáatriðunum á
aldrei að dæma, þvi um þau
hættir mönnum altaf herfilega
við að verða ósammála og sjá
síðan ekki aðalatriðin fyrir
þeim.
í síðara erindinu sýndi dr.
Einar fram á það, hver hugar-
farsskifti hefðu orðið með
landsmönnum á Sturlungaöld,
lýsti breytingunni frá hinu
frumstæða eðli landnámsmann-
anna, sem Egla lýsir, til hins
riddarahugarborna sálarfars,
sem ríkti hér að borgarastyrj-
öldinni Iokinni og tók á sig bók-
mentasögulega mynd í riddara-
sögunum. Hann fylgir þessari
hugsun fram með tilvitnunum
í fornritin. En hann bendir jafn-
framt á þær leiðir, sem legið
hafa að landi voru fyrir þá
strauma, sem þessu hafa valdið,
erlendir eins og þeir voru. Hann
bendir á samgönguleiðina og
bókmentaleiðina, og jafnframt
á það, að þessara strauma hafi
gætt liér alveg frarn á síðustu
aldir, en að þeir liafi vegna hug-
arfars fólksins sem skapað var
af hinu forna lýðfrjálsa stjórn-
arfyrirkomulagi landsins aldrei
getað velt sér yfir landið á sama
hátt og þeir gerðu annarsstaðar;
undirstraumur íslensks þjóðar-
hugar hafi altaf jafnt fyrir það
runnið undir skörum liins er-
lenda íss.
Erindi dr. Einars eru að vísu
fræðileg, og ]>ó við allra liæfi, og
það sem sérstaldega hefur þau
upp er, að þau eru fyrsta opin-
bera tilraun til þess, að sjá sög-
urnar í ljósi menningarinnar —
Evrópu-menningarinnar, — sem
gjörð hefir verið hér svo vitað
sé, og því er öllum, bæði stúd-
entum háskólans og öðrum, holt
að hlusta á þau.
br.
Milliliðakurteisi.
Er landbúnaðurinn var Iátin
hefja verðhækkun á innlendum
afurðum, áður en lög mæltu svo
fyrir, svo sem með smjörhækk-
uninni, reis upp mikil óánægju-
alda í bænum í því sambandi,
bæði leynt og Ijóst. — Hús-
mæðrafélagið liélt fund um þær
mundir og gjörði samþykktir
þar að lútandi og sendi réttum
hlutaðeigendum til athugunar
og varúðar. — Ekki andaði nú
hlýrra til okkar húsmæðranna,
frá þessum umboðsm. bænda
en það, að fyrir nú utan að þeir
virtu okkur ekki svars, er dæm-
ir þá sjálfa, heldur færðu þeir
okkur í nýársgjöf tvennar lcjöt-
hækkanir og mjólkin tvisvar
hækkuð, og ómögulegt er að
giska á, hvaða kveðjur í þessa
átt við fáum næst fná þeim. Mér
datt svona kannske í hug að
þetta væri milliliðalcurteisi, eins
og það kvað vera aðallega milli-
liðagróði eða jöfnuður, er þessar
verðhækkanir valda í ágóðaátt-
ina. — Það mun sönnu nær að ef
bændur sjálfir hefðu mátt ráða
verðlagi sinnar framleiðslu,
hefðu þeir ekki orðið þeir
fyrstu til að herða á innlendu
dýrtíðinni, og láta liana grípa
um sig í það óendanlega. Því
þeir vita það óksöp vel að okkar
kaupgeta er þeirra brauð að
miklu, og varanlega og örugg
viðskifti við okkur er þeim fyrir
mestu. Og þeir liafa hvað eftir
annað látið það uppi, kvað þeim
vaxi það i augum hve lítið þeim
sé skamtað af útsöluverðinu þó
hátt sé. Þeir hafa þó mest fyrir
þeim hlutum og eiga því mest
að fá. — Eg veit að bændum
þykir nóg um hvað við bæjar-
búar verðum að greiða liátt fyrir
afurðir þeirra og bera kvíðboga
fyrir því hvar þetta lendi. Frið-
samur almenningur spjT:
Hvemig má forréttindastefnan
ráða í þjóðstjórnarlandi?
S. M. Ó.
Nýja Bió:
Hefðarkonan
og' kiireláiiiu.
Aðalhlutverk: Gary Cooper og
Merle Oberon.
Kvikmynd þessi, sem hvar-
vetna liefir verið sýnd við mik-
ið lof, er gerð af Samuel Gold-
win, sem að eins lætur fyrsta
flokks kvikmyndir frá sér fara.
Þarna eru skrautlegar og
skemíilegar sýningar rá hesta-
mannamóti (Cowboy-Rodeo),
frá hinum fræga baðstað Palm
Beach o. s. frv. Gary Cooper
Ieikur heiðarlegan, drenglyndan
kúreka, en Merle Oberon glæsi-
lega heimsmær. Bæði eru þau
svo kunn fyrir leikhæfileika
sína og glæsimenslcu, að óþarfí
er að eyða orðum að, en rétt
þykir að geta þess, að erlend
blöð ljúka hinu mesta lofsorði
á samleik þeirra í þessari mynd.
Er hér um að ræða mynd
skemtilegs efnis, sem gefur
þessum frægu leikurum ótal
tækifæri til þess að sýna sína
fjölbreyttu hæfileika. Efni
myndarinnar er ekki ástæða til
til þess að rekja, en þó má
nefna, að hefðarmærin, sem
Merle Oberon leikur, fer á
hestamannamótið með tveimur
þernum frá heimili sínu, — þær
hitta þrjá kúreka, og þær bjóða
þeim með heim. Gary Cooper
verður félagi hefðarmærinnar,
sem verður ástfangin í honum.
Eru þau gefin saman með leynd
og veit hann ekki annað en að
hún sé þerna. Er hann kemst
að binu sanna rýkur hann frá
henni og vill hvorki lieyra hana
né sjá, en að lokum greiðíst úr
öllu.
Gamla Bíó:
Hótel Imperial.
Gamla Bíó sýnir þessi kvöld-
in kvikmyndina „Hotel Imperi-
al“. Er þetta mynd, sem gerð
var í Bandaríkjunum, og var
mjög til hennar vandað. — Er
myndin efnismikil og stórfeng-
leg. Gerist hún i Heimsstyrjöld-
inni (1916), í Galiziu, sem þá
var ýmist í höndum Rússa eða
Austurríkismanna. — Aðalhlut-
verk eru leikin af Isa Miranda
og Ray Milland, og Don-Kó-
sakkarnir lieimsfrægu syngja í
myndinni.